Constructive development of the Leiden house in the 13th and 14th centuries

• Autorzy: Orsel Edwin

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc220402

Warianty tytułu

PL

Rozwój konstrukcji domów w Lejdzie w XIII i XIV w.

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Leiden is one of the largest medieval cities in the Netherlands. Because the city has never suffered major devastation, for example caused by city fires or wars, there is a rich layered historic city centre. This article discusses the constructive development of Leiden houses in the 13^th and 14^th centuries and its influences. In recent years, building archaeological research has uncovered the remains of approximately 150 buildings from before or about 1400. Based on this, and in combination with archaeological data, the constructive development of the Leiden house in the 13^th and 14^th centuries can be outlined. Based on dendrochronologically dated examples, the origin of a typical timber-frame house with brick façades can be established, a confluence of older timber- and stone-building traditions. It is a building type that remains the popular building type in Leiden and far beyond until about 1600. This development is related to the urbanization of Leiden in the 13^th century with urban densification, population growth and the emergence of guilds. The issuing of fire prevention measures by the city council and the payment of subsidies also play an important role. The development is also determined by the availability of building materials. According to dendrochronological data, construction timber has to be imported from afar, from Westphalia or Emsland (Germany). Natural stone was not available locally and had to be supplied from far away regions in Germany or Belgium, until a flourishing brick industry developed along the Rhine in the 13^th century, immediately outside the city gates of Leiden. By inventively combining brick walls and a wooden supporting structure by specialized carpenters, high-quality and fire-safe houses were created, responding to the demands of the growing citizenry and the city authorities in a nascent city.

PL

Lejda jest jednym z największych średniowiecznych miast w Holandii. Ze względu na to, że miasto nie doznało większych zniszczeń spowodowanych przez pożary lub wojny, centrum zachowało wiele historycznych budowli. W artykule omówiono rozwój konstrukcji domów lejdejskich w XIII i XIV w. oraz jego wpływy. Podczas badań architektonicznych prowadzonych w ostatnich latach udokumentowano pozostałości około 150 budynków wzniesionych do około 1400 r. Na tej podstawie oraz w połączeniu z wynikami badań archeologicznych można nakreślić zarys rozwoju konstrukcji domu w Lejdzie w XIII i XIV w. Dzięki wynikom badań dendrochronologicznych możliwe jest ustalenie pochodzenia typu domu o konstrukcji szkieletowej z murowanymi fasadami z cegły, będącego połączeniem starszych tradycji budownictwa drewnianego i kamiennego. Ten rodzaj domu stał się popularnym typem budynku w Lejdzie oraz poza jej granicami do około 1600 r. Rozwój tego rodzaju zabudowy związany jest z urbanizacją Lejdy w XIII w., wzrostem liczby jej ludności i powstaniem cechów. Ważną rolę odgrywało również wydawanie przez radę miejską przepisów zapobiegających pożarom oraz wypłacanie dotacji na ten cel. O rozwoju decydowała również dostępność materiałów budowlanych. Według danych z badań dendrochronologicznych drewno budowlane sprowadzano z dalekiej Westfalii lub Emsland (Niemcy). Kamień naturalny nie był lokalnie dostępny i dlatego też musiał być sprowadzany z daleka, z regionów Niemiec lub Belgii, aż do momentu pojawienia się w XIII w. cegielni rozmieszczonych wzdłuż Renu, tuż za bramami miasta Lejdy. Dzięki nowatorskiemu połączeniu ceglanych ścian i drewnianej konstrukcji nośnej przez wyspecjalizowanych cieśli powstały wysokiej jakości i bezpieczne pod względem pożarowym domy, odpowiadające zapotrzebowaniu rosnącej liczby mieszkańców i władz rodzącego się miasta.

Słowa kluczowe

EN

Leiden; building archaeology; construction history; medieval house

PL

Lejda; archeologia budowli; historia budownictwa; dom średniowieczny

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 4 (72)
• Strony: 17--25
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., il.

Twórcy

autor

Orsel Edwin

• Building archaeologist. Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO), The Netherlands

Bibliografia

• [1] Van Maanen R.C.J., Het Leidse stadsrecht in Hollandse context [in:] R. van Maanen (red.), Leids Jaarboekje 2012, Nautilus, Leiden 2012, 30–53.
• [2] Van Maanen R.C.J., Het Leidse stadsrecht voor en na 1266, [in:] R. van Maanen (red.), Leids Jaarboekje 2017, Nautilus, Leiden 2017, 17–36.
• [3] Brandenburgh C.R., Orsel E.D., Leiden, “Archaeological Journal” 2008, Vol. 165, Suppl. 1, 33–44, doi: 10.1080/00665983.2008.11771016.
• [4] Orsel E.D., Bouwhistorie ontdekt Leiden, [in:] E. Starkenburg, C. Smit, R. van Maanen, M. Smitsloo-de Graaff (eds.), Tastbaar Geheugen, 150 jaar zorg voor Leidse monumenten, Primavera Pers, Leiden 2014, 148–164.
• [5] Orsel E.D., Badania architektoniczne w Lejdzie. Zastosowanie i problemy w praktyce ochrony zabytków, [in:] M. Arszyński (red.), Badania architektoniczne, Historia i perspektywy rozwoju, Wydawnictwo Bernardium, Toruń 2015, 399–411.
• [6] Orsel E.D., Zijn er nog “veel” middeleeuwse huizen in Leiden?, [in:] C.R. Brandenburgh (ed.), Dwars door de stad, Gemeente Leiden, Leiden 2007, 114–134.
• [7] Orsel E.D., Hausbau in Leiden, [in:] M. Goer, D.J. de Vries, B. Furrer, U. Klein, H. Stiewe, A. Weidlich (Hrsg.), Hausbau in Holland, Baugeschichte und Stadtentwicklung, Jahrbuch für Hausforschung, Bd. 61, Jonas Verlag, Marburg 2010, 243–265.
• [8] Van Tussenbroek, G., Hausbau in Holland – Eine Einführung, [in:] M. Goer, D.J. de Vries, B. Furrer, U. Klein, H. Stiewe, A. Weidlich (Hrsg.), Hausbau in Holland, Baugeschichte und Stadtentwicklung, Jahrbuch für Hausforschung, Bd. 61, Jonas Verlag, Marburg 2010, 9–23.
• [9] Van Tussenbroek G., Timber-framed Town Houses in the Northern Netherlands Before 1600. Construction and Geographical Distribution, “Vernacular Architecture” 2017, Vol. 48, Iss. 1, 44–62, doi: 10.1080/03055477.2017.1375843.
• [10] Temminck Groll C.L., Middeleeuwse stenen huizen te Utrecht en hun relatie met die van andere Noordwest-Europese steden, Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage 1963.
• [11] Meischke R., Zantkuijl H.J., Het Nederlandse woonhuis van 1300–1800, Tjeenk Willink, Haarlem 1969.
• [12] Meischke R., Zantkuijl H.J., Raue W., Rosenberg P.T.E.E., Huizen in Nederland; Friesland en Noord-Holland, Architectuurhistorische verkenningen aan de hand van het bezit van de Vereniging Hendrick de Keyser, Waanders, Zwolle 1993.
• [13] Meischke R., Zantkuijl H.J., Raue W., Rosenberg P.T.E.E., Huizen in Nederland; Amsterdam, Architectuurhistorische verkenningen aan de hand van het bezit van de Vereniging Hendrick de Keyser, Waanders, Zwolle 1995.
• [14] Meischke R., Zantkuijl H.J., Rosenberg P.T.E.E., Huizen in Nederland; Zeeland en Zuid-Holland, Architectuurhistorische verkenningen aan de hand van het bezit van de Vereniging Hendrick de Keyser, Waanders, Zwolle 1997.
• [15] Meischke R., Zantkuijl H.J., Rosenberg P.T.E.E., Huizen in Nederland; Utrecht, Noord-Brabant en de oostelijke provincies, Archi tectuurhistorische verkenningen aan de hand van het bezit van de Vereniging Hendrick de Keyser, Waanders, Zwolle 2000.
• [16] Orsel E.D., Fachwerkkonstruktionen in Leiden vom Mittelalter bis zum 19. Jahrhundert, [in:] T. Eibing, H. Stiewe (Hrsg.), Fachwerk in Europa, Imhof Verlag, Petersberg 2022, 227–232.
• [17] Orsel E.D., De ordinaire kap, Een bouwhistorische studie naar kapconstructies op Leidse huizen tussen 1300 en 1800, PhD thesis, Universiteit Leiden, Delft 2020.
• [18] De geschiedenis van een Hollandse stad. Deel 1: Leiden tot 1574, Van Maanen R.C.J. (red.), Stichting Geschiedschrijving Leiden, Leiden 2002.
• [19] Van Oerle H.A., Leiden binnen en buiten de stadsvesten: de geschiedenis van de stedebouwkundige ontwikkeling binnen het Leidse rechtsgebied tot aan het einde van de Gouden Eeuw, Brill, Leiden 1975.
• [20] Leiden – Aalmarktschool, Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek naar 800 jaar bewoning langs de Oude Rijn, ter plaatse van het voormalige St.-Catharinagasthuis, M.F.P. Dijkstra, C.R. Brandenburgh (red.), Gemeente Leiden, Leiden 2010.
• [21] Hamaker H.G., De middeneeuwsche keurboeken van de stad Leiden, S.C. Van Doesburgh, Leiden 1873.
• [22] Meischke R., De gothische bouwtraditie, Bekking, Amersfoort 1988.
• [23] Dröge J.F., Bauvorschrift, Versteinerung und Subvention, Das Leidener “Ontwerpkeurboek” von 1607 als Quelle für die Baugeschichte, [in:] G. van Tussenbroek (Hrsg.), Hausbau in Holland, Baugeschichte und Stadtentwicklung, Jahrbuch für Hausforschung, Bd. 61, Jonas Verlag, Marburg 2010, 267–276.
• [24] De Boer D.E.H., Leiden in de middeleeuwen, [in:] J.K.S. Moes, B.M.A. de Vries (red.), Stof uit het Leidse Verleden, zeven eeuwen textielnijverheid, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 1991, 32–45.
• [25] Orsel E.D., Stenen van de Graaf, “Westerheem” 2011, Vol. 60(4), 184–192.
• [26] Van Oosten R.M.R., De Leidse steen des aanstoots: over de baksteenindustrie rondom Leiden en haar moeizame relatie met het stadsbestuur vanaf de veertiende eeuw tot 1574, PhD thesis, Universiteit Leiden, Leiden 2006.
• [27] Orsel E.D., Brickwork in Leiden: a Survey of Sixteenth an Seventeenth Century Characteristics, [in:] M. Dunkeld, J. Campbell, H. Louw, M. Tutton, B. Addis, R. Thorne (eds.), Proceedings of The Second International Congress on Construction History, Queens’ College, Cambridge University 29th March – 2nd April 2006, Construction History Society, Cambridge 2006, 2379–2394.
• [28] De Vos P.J., Haarlemmerstraat 254, een boerderij in de stad, met een enkelvoudige balklaag uit 1409, “Nieuwsbrief Stichting Bouwhistorie Nederland” 2006, nr 60, 62–74.
• [29] Cleijne I.J., A.M.J.H. Huijbers, A.D. Brand, R.J.W.M. Gruben, Huizenbouw en percelering in de late middeleeuwen en nieuwe tijd, Van hout(skelet)bouw naar baksteenbouw in tien steden, Nederlandse Archeologische Rapporten 59, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort 2017.
• [30] Archeologisch, bouwhistorisch en archiefonderzoek naar de bewoning aan het Steenschuur, ter plaatse van het voormalige Kamerlingh Onnes Laboratorium, C.R. Brandenburgh (red.), Bodemonderzoek en Bouwhistorie in Leiden 2, Gemeente Leiden, Leiden 2011.