Uniwersytety europejskie na przełomie XVIII i XIX wieku

• Autorzy: Bartnicka K.

Warianty tytułu

EN

European universities at the turn of the 18th and 19th century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

In the Age of Enlightenment, European universities were going through a serious economic, organizational, academic and staff crisis, and were affected by the resulting decrease of social prestige. The traditional profile of university education did not respond to the real needs of developing societies. The number of secondary and semi-tertiary education institutions was on the increase, taking candidates away from universities. Theology faculties’ control hindered free academic development and research at other faculties. Economic difficulties at universities hampered modernization of academic infrastructure, as well as introduction of new faculties. It resulted in deterioration of education and teaching staff level. Academic life began shifting towards academies of sciences and scientific societies, which were often financially supported by rulers. The crisis mostly affected universities in France, Germany, Italy, but also in Spain and England. It gave rise to a heated discussion about tertiary education, as well as about the purpose and raison d’être of universities. However, simultaneously with the deepening crisis at universities in central Europe, under the influence of the Enlightenment philosophical trends spreading throughout the whole of European academia and education, in some areas of the continent (the Low Countries, Scotland, Northern and Central European countries, including the Polish-Lithuanian Commonwealth) the level and organization of academic life, openness to new ideas, curricula and education levels started to improve. It was most visible in the fields of jurisprudence and medicine, with botany beginning to stand apart as part of natural history. Philosophy faculties saw new chairs being introduced in humanities, natural sciences and exact sciences, and new subjects being introduced as extra-curricular activities. These changes accelerated towards the end of the 18th century. The turn of the 19th century was an exceptional period in the history of universities. The academic crisis had been overcome. New social, political, economic and academic circumstances in Europe, as well as the influence of the Enlightenment philosophical ideas gave rise to the concept of a liberal university, called ‘Humboldtian’ – a name derived from the university established in Berlin in 1810 thanks to Wilhelm von Humboldt. In the 19thcentury this concept conquered Europe. The academia recognized it as a classical idea for a university. It is based on: the principle of academic freedoms, freedom of scientific research and education; the idea of university’s mission as a combination of research goals: unhindered study of the world and discovery of scientific truth with educational and cultural impact on the university’s environment; the requirement for professors to combine research with teaching; separating universities as tertiary education institutions from secondary education institutions, as well as from vocational training-oriented tertiary education institutions. Modernization of European universities was progressing slowly, unevenly and non concurrently in different parts of the continent. Issues such as tertiary education, university structure, relations between university authorities with state and church authorities were tackled differently, depending on local needs and opportunities. Completely new universities were established as well, usually as institutions financed by the state, serving its purposes and under its supervision. The successful reform of Polish universities carried out by the Commission of National Education, following the ideas of Hugo Kołłątaj is a good example of the change tendencies at European universities in the second half of the 18th century. The Cracow Academy (established in1364) and the formerly Jesuit Vilnius Academy (established in 1568) were transformed into modern European universities. The Polish reform preceded the Humboldtian concept and the establishment of the Berlin University by two decades. During the reform of the Vilnius Academy transformed by the Commission of National Education into the Central School of the Grand Duchy of Lithuania, Jean Emmanuel Gilibert (1741-1812) was brought to Vilnius. He was a French botanist and doctor, born in Lyon and educated in Montpellier – one of the best medical and advanced botanical studies faculties in France. In Vilnius in the academic years 1781/82 and 1782/83, Gilibert chaired two departments: natural history and medicine. He laid the foundations for a medical school which developed very well in the 19th century at the newly established college of medicine at the reformed Central School and for Lithuanian botanical research and studies at the new faculty in Vilnius.

Słowa kluczowe

PL

edukacja europejska; edukacja uniwersytecka; historia edukacji; uniwersytety europejskie; Oświecenie

EN

European education; university education; education history; European universities; Enlightenment

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 1
• Strony: 17--54
• Opis fizyczny: Bibliogr. 73 poz.

Twórcy

autor

Bartnicka K.

• Instytut Historii Nauki PAN im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów, Warszawa

Bibliografia

• A History of the University in Europe, gen. editor Walter Rüegg, vol.I-IV, Cambridge University Press, 1992-2010.
• R. D. Anderson: European Universities from the Enlightenment to 1914, Oxford University Press 2004.
• M. Balińskiego: Dawna Akademia Wileńska. Próba jej historii od założenia w r. 1579 do ostatniego jej przekształcenia w r. 1803, Petersburg 1862.
• J. Bieliński: Uniwersytet Wileński, t. I-III, Kraków 1899-1900.
• D. Beauvois: Szkolnictwo polskie na ziemiach litewskoruskich, 1803-1832, t.1-2, Lublin 1991 (poszerzona edycja: Wilno – polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego, Wrocław 2010).
• J. Kamińska: Universitas Vilnensis. Akademia Wileńska i Szkoła Wielkiego Księstwa Litewskiego, 1773-1792, Pułtusk – Warszawa 2004.
• J. Kamieńska: Universitas Vilnensis 1793-1803, Warszawa 2012.
• M. Chamcówna, K. Mrozowska: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765-1850, red. Kazimierz Opałek, t. II, cz. I Kraków 1965.
• M. Chamcówna: Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, t. I-II, Wrocław 1957-1959.
• S. d’Irsay: Histoire des universités françaises et étrangeres des origines à nos jours, vol.2, Paris 1935.
• D. Julia et J. Revel, R. Chartier (ed.): Les Universités européennes du XVIe au XVIIIe siècles. Histoire sociale des populations étudiantes, vol. II, Paris, 1989.
• L.W. B. Broclis: French Higher Education in the Seventeenth and Eighteenth Centuries. A cultural History, Oxford 1987.
• J. Verger (ed.): Histoire des universités en France, Toulouse 1986.
• D. Roche: Le Siècle des Lumières en province. Académies et académiciens provinciaux 1680-1789, vol.2, Paris 1978.
• H. Kołłątaj: Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej. Wstęp i komentarz M. Chamcówn a, Wrocław 1967.
• A. Żeleńska-Chełkowska: Kołłątajowskie koncepcje organizacji Uniwersytetu [w:] W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim /…/ 24-26 października 1973, red. K. Mrozowska i R. Dutkowa, Kraków 1977.
• Projekt. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane, 1781; Ustawy Komisji Edukacji Narodowej /…/, 1783, przedruk, m.in. Stanisław Tync [w:] Komisja Edukacji Narodowej. Pisma Komisji i o Komisji. Wybór źródeł, Wrocław 1954.
• Ustawy Komisji Edukacji Narodowej, 1790, publ. J. Lewicki [w:] Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej (1773-1793), Kraków 1925.
• M. Chamcówna: Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777-1786, Wrocław 1957.
• S. Kot: Historia wychowania. Zarys podręcznikowy. Wyd. drugie, zmienione i pomnożone. Tom II, Wychowanie nowoczesne (od połowy w. XVIII do współczesnej doby), Lwów 1934.
• W. Rudy: The Universities in Europe, 1100-1914, London 1984.
• P. Burke: The reform of European universities in the sixteenth and seventeenth centuries, „CRE-Information”, nr 62, 2nd Quarter 1983.
• A. Gieysztor, Systemy wartości w tradycji europejskiej [w:] Idea uniwersytetu u schyłku tysiąclecia, Warszawa 1997.
• K. Bartnicka: Upadek uniwersytetów we Francji w XVIII w.[w:] Historia. Społeczeństwo. Wychowanie. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Miąso, Pułtusk-Warszawa 2004.
• J. Verger: La France. l’Ancien Régime[w:] Sonder le passé à la recherche de l’université. „CRE-Information”, No 69, 1st Quarter 1985, Genève.
• H. Pohoska: Rewolucja szkolna we Francji 1762-1772, Warszawa 1933.
• K. Mrozowska: Koncepcje pedagogiczne Oświecenia: Rolland d’Erceville – Denis Diderot – Komisja Edukacji Narodowej. Studium porównawcze, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 1976.
• L. Liard: L’enseignement supérieur en France, 1789-1889 (1893), vol. I-II, Paris 1888-1894.
• J. A. Condorcet: Projekt organizacji wychowania publicznego. Tłum. Cz. Jastrzębiec-Kozłowski, oprac. B. Suchodolski, Warszawa 1948.
• A. Aulard: Napoléon Ier et le monopol universitaire. Origines et fonctionement de l’Université Imperiale, Paris 1911, s.164.
• K. Bartnicka: Polskie i rosyjskie uniwersytety na przełomie XVIII i XIX wieku na tle europejskim, [w:] Akademie Nauk, uniwersytety, organizacje nauki. Polskorosyjskie relacje w sferze nauki XVIII-XX w. red. Leszek Zasztowt, Warszawa 2013.
• K. Bartnicka: Reformy uniwersyteckie w okresie Oświecenia w Niemczech [w:] Religie. Edukacja. Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi. Pod red. Mariana Surdackiego, Lublin 2002.
• M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 1789.
• Ambroise Jaubert: Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773-1794), przekład Mirosława Chamcówna, Wrocław 1979.
• B. Фoн Гумбольдт: О внутренней opганизации высших научных учреждений в Берлине, по изд.
• W. von Humboldt: Werke. Bd. 4. Schriften zur Politik und zum Bildungwesen, Darmstadt 1982.
• А. Ю. Андреева u В. В. Смекалиной, [в] Униерситетская идея в росийской империи XVIII – начала XX веков. Антология. Сост. A. Ю. Андреев и Ц. И. Посохов, Москва, сс.
• F. Paulsen: The German Universities and University Study, New York, 1906.
• C. McClelland: State, Society and University in Germany (1700-1914), Cambridge University Press, Cambridge 1980.
• H. Barycz: W murach starej Getyngi [w:] Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wrocław 1969.
• L. Boehm: Wilhelm von Humboldt (1767-1835) and the university. Idea and implementation, „CRE-Information”. New Series, nr 62, 2nd Quarter 1983.
• Historical compendium of European Universities. Ed. Lubor Jílek, CRE, Genève 1984.
• M. Wawrykowa: w książce Ruch studencki w Niemczech 1815-1825, Warszawa 1969.
• Philosophie de l’université. L’Idéalisme allemand et la question de l’université. Textes de Schelling, Fichte, Schleiermacher, Humboldt, Hegel /…/, présentés par Luc Ferry, J.P. Pesron et Alain Renaut /…/, Paris 1979.
• Ф. Α. Πетров: Формирование ниверситетского образования в России, том 1-4, Москва 2002.
• T. I, Глава 1: У истоков университетского образования в России.
• Rozporządzenie ekspensów do edukacji najpotrzebniejszych, dołączone do ordynacji Komisji Edukacji Narodowej z 21 lutego 1774 r., ogłoszone w „Gazecie Warszawskiej” 2 marca 1774 r., przedruk Józef Lewicki, Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. s.9-11.
• H. Barycz: Zagadnienie uniwersyteckie w epoce Oświecenia [w:] Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu, Warszawa 1948.
• B. Leśnodorski: Uniwersytety w epoce Oświecenia, „Kwartalnik Pedagogiczny”, R. LXXI, 1964 z. 4, s. 893-909.
• M. Chamcówna: Wstęp [w:] Hugo Kołłątaj: Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej, do druku przygotowała …, Wrocław 1967, s. V-XXXIX.
• Jan Poplatek S.J.: Komisja Edukacji Narodowej.Udział byłych jezuitów w pracach Komisji Edukacji Narodowej. Uzupełnił Ludwik Grzebień S.J., przyg. do druku Jerzy Paszenda S.J., WAM Kraków 1973.
• M. Chamcówna: Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja, Wrocław 1957.
• L. Piechnik S. J.: Dzieje Akademii Wileńskiej, t, 1-IV, Odrodzenie Akademii Wileńskiej, Rzym 1984-1990.
• W. Grzelecki: Szkoły-kolonieUniwersytetu Krakowskiego, 1588 – 1773 r. Problematyka kształcenia i wychowania, Wrocław 1986 r.
• J. Muczkowski: Żegota Pauli, Materiały do słownika bio-bibliograficznego bakałarzy, magistrów, doktorów i profesorów UJ. Bibl. Jagiellońska, rkps 5359.
• Ł. Kurdybacha: Pisma wybrane. Wybrał /…/ Józef Miąso, t. II, Warszawa 1976.
• A. Popławski: Pisma Pedagogiczne, wyd. S.Tync, Wrocław 1957.
• Protokóły posiedzeń Komisyi Edukacyi Narodowej 1778-1780. Wyd. Teodor Wierzbowski, Warszawa 1917. Seria: Komisya Edukacyi Narodowey i jej szkoły w Koronie, z. 38.
• K. Bartnicka: Działalność edukacyjna Jana Śniadeckiego, Wrocław 1980.
• J. Lubieniecka: Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
• Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej1773-1785, oprac. Mieczysława Mitera-Dobrowolska, Wrocław 1973.
• Komisja Edukacji Narodowej. (Pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł. Zebrał i oprac. Stanisław Tync, Wrocław 1954.
• H. Pohoska: Wizytatorowie generalni Komisji Edukacji Narodowej, Lublin 1957.
• Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa, do druku przyg. Ludwik Kamykowski . T. I: 1780-1787, Kraków 1932; T. II: 1787-1807.
• Ustawy Komissyi Edukacyi Narodowey dla stanu akademickiego i na szkoły w kraiach Rzeczypospolitey przepisane. Roku 1781, nlb [k.8 awers].
• A History of the University in Europe, gen. ed. W. Ruegg, vol. I-III, Cambridge University Press, Cambridge 1992 -2004.
• A. Jobert: Tradition et nouveauté dans l’oeuvre de la Commisssion d’Education, [w:] W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim/…/ 24–26 października 1973, pod red. K. Mrozowskiej i R. Dutkowej, Warszawa 1977.
• J. Kamińska: Universitas Vilnensis ( 1793 – 1803. ) Od Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego do Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego, Warszawa 2012.
• K. Bartnicka: Sprawa przedruku „Ustaw Komisji Edukacji Narodowej” w Wileńskim Okręgu Szkolnym w początku XIX w., „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. XX, 1977.
• „Statut akademicki w języku francuskim z poprawkami delegowanych przez Szkołę Główną W. Ks. Lit do jego rewizji, dn. 14 grudnia 1799 /…/”). Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego rękopis sygn. F2 DC 20.
• S. Truchim: Współpraca polsko-rosyjska nad organizacją szkolnictwa rosyjskiego w początkach XIX wieku, Łódź 1970.
• A. E. Ivanov: Vilenskij universitet rossijsko-impierskogo perioda (1803-1831): vzgljad s Vostoka, [w:] „Byt’ ruskim po duchu i evropejcem po obrazovaniju”. Universitety Rossijskoj imperii v obrazovatelnom prostranstvie Centralnoji Vostocznoj Evropy XVII naczała XX v., otv. sostavitel A. Ju. Andreev, Moskwa 2009.
• W. Bobkowska: Pruska polityka szkolna na ziemiach polskich w latach 1791– 1806, Warszawa 1948.