Folwarki klasztoru cystersów w Szczyrzycu od XVII do XX w. w świetle zachowanych inwentarzy

• Autorzy: Marszalska J. M.

Warianty tytułu

EN

The Cistercian monastic granges in Szczyrzyc in the 17th to the 20th centuries as presented in the original inventories

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Podstawą gospodarki cysterskiej w wiekach średnich i epoce nowożytnej była ziemia i związana z nią produkcja roślinna oraz hodowla. Na przełomie XIV i XV w. w klasztorach cysterskich wraz z rozwojem procesów osadniczych i zmianami organizacyjnymi zaczęły kształtować się nowe formy gospodarowania – folwarki. Gospodarka klasztoru szczyrzyckiego miała zdecydowanie charakter rolniczy. Obejmowała pola, łąki, pastwiska, ogrody i sady. Podstawowymi uprawami były zboża kłosowe: żyto, pszenica, jęczmień, owies, a także proso zaliczane do roślin zbożowych z rodziny traw. Oprócz tych pięciu zbóż sadzono tatarak, grykę, wykę, koniczynę, ziemniaki, konopie i chmiel. W ogrodach były następujące wa rzywa: pasternak, czarnucha, chrzan, kapusta, marchew, pietruszka, bób, rzepa, cebula, buraki i mak. W ogrodach znajdowały się również drzewa owocowe, głównie jabłonie, grusze i śliwy. Istotnym materiałem źródłowym do poznania gospodarki cystersów szczyrzyckich są zachowane w archiwum klasztornym XVII-, XVIII- i XIX-wieczne inwentarze gospodarcze oraz wiele dokumentów, odnoszących się zwłaszcza do epoki nowożytnej. Na podstawie analizy ich zawartości można poznać zarówno wyposażenie folwarków w stosowne narzędzia służące do uprawy roli, jak i przede wszystkim wydajność ziemi. Pewną ciekawostką jest – na użytek tego artykułu – ukazanie zmian, jakie zaszły w kwestii własności ziemi uprawnej w opactwie szczyrzyckim po 1945 r.

EN

The Cistercian monastic economy in the Middle Ages and in the modern era was based on land farming and animal husbandry which provided for the current needs of each abbey. At the turn of the 14th and 15th centuries new forms of farmsteads – granges – began to develop in the Cistercian monasteries along with the increased settlement processes and organizational changes. The monastery economy in Szczyrzyc was mainly agricultural and included fields, meadows, pastures, gardens and orchards. The basic crops included: rye, wheat, barley, oat as well as millet. Furthermore, they grew calamus, buckwheat, vetch, clover, potatoes as well as hemp and hops. In the gardens they grew parsnip, nigella, horseradish, cabbage, carrot, parsley, broad bean, turnip, onion, beet and poppy as well as fruit trees such as apple, pear and plum. The main sources of information on the Cistercian economy in Szczyrzyc include the original 17th, 18th and 19th-century monastic inventories and many other documents, especially those regarding the modern era. Their analysis provides information about both the equipment of the granges, including necessary land farming machinery, and the land farming efficiency. Furthermore, the paper describes the changes regarding the farming land ownership in the Szczyrzyc abbey after 1945.

Słowa kluczowe

PL

Szczyrzyc; Cystersi; klasztor; gospodarka; folwarki

EN

Szczyrzyc; Cistercians; monastery; economy; granges

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 3(35)
• Strony: 27--45
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz.

Twórcy

autor

Marszalska J. M.

• Instytut Nauk Historycznych UKSW w Warszawie / Institute of History Science, Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw

Bibliografia

• [1] Marszalska J.M., Opactwo cystersów w Szczyrzycu od XIII do końca XX w. Dzieje – gospodarka – kultura, Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2011.
• [2] Regestra Decimarum et Censuum Reemptionalium Provisioni Fratrum S. Cisterc. Ordinis. Annexorum ab Anno ante et insra 1650, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [3] Revisio Praediorum, Inventariorum, Subditorum, ac omnis suppellectillis ad Oeconomiam pertinentium in Villis Monasterij Ciricensis S.O.Cist. per A. R. P. Antonium Stawski Priorem, et R. R P. P. Stephanum Poznański, Nicolaum Dybczyński Proff. Ciricensis I.N. praesentia V,F, Alberici Siewierkowski Provisoris facta Anno 1741, Arch. i BOCist., sygn. S.V. 10.
• [4] Summa Capitales ad Conventum Ciricensem spectantes. Pro Faciliori Indagatione, ex Authenticis Inscriptionibus, Sequenti Ordine Conscripta, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [5] Calculationes RR. PP. Offi cialistarum Conventus Sciricensis Conscriptae Anno Dni 1763, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [6] Colligit in Unum ad est Calculatio et Annotatio Proventuum Monasterij S.O.C. per Constantinum Prof. Loci et Sub. in Praesentem Ordine Redacta: Anno suo Unigentijus Desinu Patris Exiens, Carnevestitus, in Sinumatris Quievit: Sit et Laus, Sit et Gloria, Sit Honor, et Quo Gal. et Lod. Bicipiti Maria Theresia, et Josephi II Tenentur Aquila Tertio, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [7] Inventarium Klosters zu Szczyrzyce aufgenommen in Folge hoher Gub. Verordnung von 13 Juny 1826 durch den Kreiskommisar von Karchesy mit Zuziehung des Tymbarker lat. Dechant Daneck am 26 August bis 8-ten September, dann am 23 September bis 30 October des Jahres 1827, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [8] Inwentarz Klasztoru męskiego Księży Cystersów w Szczyrzycu, Diecezji Tarnowskiej a Starostwa Limanowskiego w Galicji na skutek rozporzadzenia wysokiego C.K.Namiestnictwa we Lwowie z dnia 20 lutego 1868, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [9] Inwentarz folwarku janowskiego spisany w 1675 r., Arch. i BOCist., sygn. III. 50.
• [10] Chotkowski W., Grabieże kościelne w Galicji, cz. 1, Kraków 1919.
• [11] Inwentarz folwarku przy klasztorze szczyrzyckim spisany w 1645 r., Arch. i BOCist., sygn. III. 35.
• [12] Liber memorabilium, Arch. i BOCist., [b.sygn].
• [13] Katalog II-go Pokazu Bydła Czerwonego Polskiego hodowli włościańskiej z powiatów Bochnia, Limanowa i Myślenice jaki odbył się w Zegartowicach d. 19 V 1941 r., Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [14] Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce: 1945–1970, PiT, Kraków 1995.
• [15] Kronika klasztoru szczyrzyckiego w latach 1945–1964, Arch. i BOCist., [b.sygn.].
• [16] Odzyskiwanie majątku klasztornego przez przeora Eugeniusza Włodarczyka, upoważnionego przez opata Huberta Kostrzańskiego. Szczyrzyc, rkpis, Arch. i BOCist., sygn. akt. W.KM–II–1099/91.