Prussian geological maps of Northern Poland in the archives of the Polish Geological Institute and their current application in geology

• Autorzy: Małka A. , Jegliński W. , Relisko-Rybak J.

Identyfikatory

DOI

10.1515/pcr-2016-0017

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article characterizes first general geological (lithological-stratigraphical) maps presenting Quaternary deposits in Northern Poland. These were the maps of territory of the Prussian partition, elaborated by German geologists from Prussian Geological Survey “Königlich Preussische Geologische Landesanstalt”. After Poland regained its independence they became a basis for many Polish geological publications. The article discusses the chronology and objectives of the main cartographic works of German geologists operating in the area of present-day Northern Poland (general and detailed geological maps) and briefly presents the methodology of geological mapping of lowlands at the scale of 1:25,000. The authors present initial results of the sheet inventory of the Prussian geological map at the scale of 1:25,000 owned by the Polish Geological Institute – National Research Institute (PGI–NRI). Quick search of Prussian map sheets is enabled with the created GIS data base which contains basic information about sheets, i.e. map title, year, author/authors, sheet title and topographic map designation. The applied relations between data and their spatial reference make it possible to dynamically generate section map and perform spatial analyses of any type. The multiuser geodatabase was created using ESRI and Oracle technologies. Until now the inventory covered the sheets available in the archives of the Marine Geology Branch of PGI–NRI in Gdańsk and the Pomeranian Branch of PGI–NRI in Szczecin. The article also presents examples of Prussian topographic and geological maps used to realize the objectives of the surface geology of Poland. Sheets of Prussian maps are a very valuable basis for elaboration of general and detailed Polish geological maps. Prussian maps make it possible to recreate the earlier geological, geomorphological and hydrographic picture of terrains which are now highly developed and antropogenically transformed. They are often used for the purpose of various time-spatial analyses, mostly to evaluate the dynamics and pace of erosional and accumulative coastal processes of the Southern Baltic coast. The maps of this type help to reconstruct and forecast the development of river mouths and to recreate the location of excavations and inactive open-cut mines of sand, gravel, clay, brown coal and amber. Old maps documenting the exact location of exploited deposits have practical application in geo-tourism.

Słowa kluczowe

EN

geological maps; Prussian partition; 19th century; Northern Poland; young glacial area

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polish Cartographical Review
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 48, No. 4
• Strony: 185--196
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., mapy, rys.

Twórcy

autor

Małka A.

• Polish Geological Institute - National Research Institute Marine Geology Branch in Gdańsk

autor

Jegliński W.

• Polish Geological Institute - National Research Institute Marine Geology Branch in Gdańsk

autor

Relisko-Rybak J.

• Polish Geological Institute - National Research Institute Pomeranian Branch in Szczecin

Bibliografia

• Berendt G., 1865, Bericht an die Königl. Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg über die geognostischen Kartenaufnahmen des Jahres 1865 innerhalb der Provinz Preußen. „Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft” Königsberg, Bd. 6. Beilage A, pp. 6-12.
• Berendt G., 1866, Vorbemerkungen zur geologischen Karte der Provinz Preussen. „Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft” Königsberg, Bd. 7, pp. 71-80.
• Gałecka I., Kaczkowska Z., Kalniet A., Sokołowska M., 1956, Bibliografia i rejestr map oraz materiałów kartograficznych z zakresu geologii Polski. Wiek XIX i XX. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
• Graniczny M., Kacprzak J., Urban H., 2006, Mapy geologiczne i opisy ziem polskich w XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. „Przegląd Geologiczny” T. 54, nr 9, pp. 759-763.
• Graniczny M., Kacprzak J., Urban H., Wołkowicz S., 2007, Atlas Geologiczny Galicyi - pierwsza seryjna edycja map geologicznych ziem polskich. „Przegląd Geologiczny” T. 55, nr 5, pp. 368-372.
• Grapes R.H., Oldroyd D.R., Grigelis, 2008, History of Geomorphology and Quaternary Geology. London: The Geological Society.
• Jankowska M., 1993, Okoliczności powstania i sposób opracowania pruskiej mapy topograficznej z I połowy XIX wieku w skali 1:25 000. „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu” 240, pp. 37-45.
• Jankowski W., 1961, Niemiecka mapa w skali 1:25 000 na terenach polskich na wschód od Odry i Nysy. „Przegląd Geodezyjny” R. 32, nr 11, pp. 417-422, nr 12, pp. 458-462.
• Jegliński W., 2013, Rozwój wybrzeża Zatoki Gdańskiej w rejonie ujścia Martwej Wisły. „Przegląd Geologiczny” T. 61, nr 10, pp. 587-595.
• Jentzsch A., 1887, Über den neuesten Stand der geologischen Kartierung Preußen, „Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft” Königsberg, Bd. 28, p. 17.
• Keilhack K., 1930, Vorlegung einer neuen geologischen Übersichtskarte der Provinz Pommern. „Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft” Bd. 82, 1930, p. 125.
• Konias A., 2010, Kartografia topograficzna państwa i zaboru pruskiego od II połowy XVIII wieku do połowy XX wieku. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku.
• Kosmowska-Ceranowicz B., 1968, Polska kartografia geologiczna przed 1919 r. Katalog wystawy. Preface A. Halicka. Warszawa: Muzeum Ziemi PAN, Wydawnictwa Geologiczne, 73 pp.
• Koszka-Maroń D., Jegliński W., 2009, Development of the Vistula river mouth fan. „Zeitschrift der Gesellschaft für Geowissenschaften”, pp. 137-141.
• Lidzbarski M., Karwik A., Kordalski Z., Pasierowska B., Sokołowski K., Szelewicka A., Tarnawska E., 2014, Szczegółowa ocena zasięgu i rodzaju zanieczyszczeń w wodach podziemnych na wybranych obszarach zurbanizowanych i poprzemysłowych na terenie Gdańska. Gdańsk: PIG-PIB. Typescript.
• Lippstreu L. 2000, Von den Anfangen der geologischen Kartierung im ehemaligen Preußen - ein Beitrag zum Beginn der geologisch-agronomischen Kartierung im Norddeutschen Flachland vor 125 Jahren. „Brandenburgische Geowissenschaftliche Beitrage” 1/2, pp. 5-19.
• Lippstreu L. 2003, Die geologische Karte von Preussen im Massstab 1:25 000 jetzt auch auf CD. „Brandenburgische Geowissenschaftliche Beitrage” 1/2, pp.195-197.
• Lorek D.J., 2011, Potencjał informacyjny map topograficznych Urmesstischblätter z lat 1822-1833 z terenu Wielkopolski. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 132 pp.
• Makowska A., 1997, Początki redakcji Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. „Przegląd Geologiczny” T. 45, nr 2, pp. 197-200.
• Małka A., 2012, Eksploatacja surowca bursztynowego z nagromadzeń czwartorzędowych w okolicach Gdańska w XIX i na początku XX wieku. „Prace Muzeum Ziemi” Nr 50, pp. 45-56.
• Małka A., 2015a, Geostanowisko powydobywcze „Bursztynowe Kule”. „Bursztynisko” Nr 37, pp. 9-11.
• Małka A., 2015b, Śladami bursztynowego górnictwa w województwie pomorskim. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica” Nr 22, Geografia historyczna & HGIS. Łódź, pp. 65-86.
• Marks L., Ber A., 1999, Metodyka opracowania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny, 90 pp..
• Miecznik J.B., 2013, Na wyżynach polskiej geologii. „Przegląd Geologiczny” T. 61, nr 11/2, pp. 683-689.
• Mojski J.E., 1989, Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000. „Kwartalnik Geologiczny” T. 33, nr 1, pp. 73-80.
• Moldenhauer E., 1921, Die Ausgestaltung der historisch-geologischen Karte des Danziger Stadtgebiets zu einer technisch-geologischen. Halle (Saale): Verlag von Wilhelm Knapp.
• Rühle E., 1949, Wojskowa kartografia geologiczna w okresie dwu wojen światowych. „Wiadomości Służby Topograficznej” R. 1, nr 1/2, pp. 14-28.
• Rühle E., 1972, 50 lat polskiej kartografii geologicznej. „Polski Przegląd Kartograficzny” T. 4, nr 2, pp. 58-68.
• Rühle E., 1984, Przeglądowa mapa geologiczna Polski w skali 1:300 000 (wydanie A) z perspektywy 30 lat jej ukończenia. „Przegląd Geologiczny” T. 32, nr 12, pp. 632-635.
• Schiefferdecker P., Möller J., Andersch C., Elditt H., Tischler O., 1870, Bericht über die geognostischen Untersuchungen der Provinz Preußen dem Hohen Landtage der Provinz Preußen übereicht von der Königl. physikalisch-ökonomischen Gesellsaft zu Königsberg, Königsberg.
• Skoczylas J., 2009, Polska kartografia geologiczna w XX-leciu międzywojennym. „Przegląd Geologiczny” T. 57, nr 5, pp. 369-374.
• Sokołowska M. 1954, Bibliografia kartografii geologicznej Polski. Warszawa: Instytut Geologiczny, 31 pp.
• Stackebrandt W., 2005, Can geological surveys have their own standards? Some personal remarks from inside the geological survey of Brandenburg, Germany. In: The Current Role of Geological Mapping in Geoscientes”. Ed. S. Ostaficzuk, Springer, Netherlands, pp. 45-50.
• Urban H., Graniczny M., 2009, Dokonania polskich geologów w kraju i za granicą w okresie rozbiorów. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego” Nr 433, pp. 14-34.
• Uścinowicz G., Kramarska R., Kaulbarsz D., Jurys L., Frydel J., Przezdziecki P., Jegliński W., 2014, Baltic Sea coastal erosion; a case study from the Jastrzębia Góra region. “Geologos” Vol. 20, no 4, pp. 259-268.
• Wagenbreth O., 1999, Geschichte der Geologie in Deutschland, Berlin.
• Wołkowicz S., Wołkowicz K., Miecznik J.B, 2009, Kartografia geologiczna ziem polskich do roku 1919. Katalog wystawy. Warszawa: PIG-PIB.
• Wójcik A.J., 2011, Historia nauk o Ziemi. In: „Dzieje nauki. Nauki ścisłe i przyrodnicze”. Warszawa-Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN, pp. 305-389.
• Wójcik A.J., 2013, Carta Geologica. Mapy geologiczne Królestwa Polskiego wydane w latach 1815-1915. Dąbrowa Górnicza: Muzeum Miejskie „Sztygarka”.
• Wójcik Z., 1992, Znajomość ważniejszych kopalin na ziemiach polskich w epoce Oświecenia. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” T. 37, nr 2, pp. 33-66.
• Zawadzka-Kahlau E., 1999, Tendencje rozwojowe polskich brzegów południowego Bałtyku. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 147 pp.
• Cartographic sources
• Hasemann J., 1940, Geologische Karte des Deutschen Reiches, Blatt Belgard. Berlin: Reichsstelle für Bodenforschung.
• Keilhack K., 1930, Geologische Karte der Provinz Pommern und der anschliessenden Teile der Grenzmark. Berlin: Preussische Geologische Landesanstalt.
• Mojski J.E., 1959, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Polanów. Warszawa: Instytut Geologiczny.
• Tyski S, 1960, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Białogard. Warszawa: Instytut Geologiczny.
• Zeise O. 1903a, Geologische Spezialkarte von Preußen und den Thüringischen Staaten. Maßstab 1:25 000. Blatt Danzig. Berlin: Königlich Preussische Geologische Landesanstalt und Bergakadademie.
• Zeise O. 1903b, Geologische Spezialkarte von Preußen und den Thüringischen Staaten. Maßstab 1:25 000. Blatt Oliva. Berlin: Königlich Preussische Geologische Landesanstalt und Bergakadademie.
• Zeise O. 1903c, Geologische Spezialkarte von Preußen und den Thüringischen Staaten. Maßstab 1:25 000. Blatt Weichselmünde mit Neufahrwasser. Berlin: Königlich Preussische Geologische Landesanstalt und Bergakadademie.
• Zeise O., Wolff W. 1916, Geologische Karte von Preußen und benachbarten Bundesstaaten. Maßstab 1:25 000. Blatt Danzig. Berlin: Königlich Preussische Geologische Landesanstalt.
• Internet sources
• http://mapy.amzp.pl/ (access 18.12.2016)
• https://www.britannica.com (access 18.12.2016)
• http://www.davidrumsey.com/ (access 18.12.2016)
• http://www.deutsche-biographie.de/ (access 18.12.2016)
• http://geoportal.pgi.gov.pl/ (access 18.12.2016)
• http://www.mapy.eksploracja.pl/ (access 18.12.2016)
• http://www.staremapy.org/ (access 18.12.2016)
• http://www.trojmiasto.pl/ (access 18.12.2016)

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.