Architektura murowana versus architektura drewnianoziemna. Badanie wspólnych relacji na przykładzie zamku i grodu na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w XII–XIII wieku

• Autorzy: Chorowska Małgorzata , Pankiewicz Aleksandra , Wodejko Eryk

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK68TUMSKI

Warianty tytułu

EN

Masonry architecture versus wooden and earthen architecture: Examination of mutual relations on the example of the Castle and Gord on Ostrów Tumski in Wrocław in the twelfth and thirteenth centuries

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł stanowi studium zależności pomiędzy lokalizacją drewniano-ziemnych wałów i pierwszych budowli murowanych na zamku i podgrodziu wrocławskiego Ostrowa Tumskiego. Na podstawie konkretnych przypadków prześledzono relację tych dwóch rodzajów budownictwa. Pod uwagę wzięto drugą połowę XII wieku i XIII stulecie, czyli specyficzny czas, w którym w grodach nizinnych stopniowo zaczynają zanikać tradycyjne wały, a pojawia się architektura murowana. W tekście podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy (i w jaki sposób) te dwa nurty budownictwa wspólnie koegzystowały i czy obecność dawnych fortyfikacji była przeszkodą, czy wręcz przeciwnie: czynnikiem stymulującym rozwój zamków, murów i kościołów. W toku dociekań niejako przy okazji wyłoniła się inna, niż dotychczas przypuszczano, rekonstrukcja przebiegu wałów okalających gród główny w XII wieku, czego skutkiem jest również rewizja poglądów na temat wielkości tego grodu, a następnie zamku.

EN

This article is a study of the relationship between the location of wooden-earthen ramparts and the first brick buildings of the castle and suburbium of Wrocław’s Ostrów Tumski. On the basis of specific cases, the relationship between these two types of architecture is traced. The second half of the twelfth century and the thirteenth century, i.e., a specific period when traditional ramparts gradually disappeared and brick architecture appeared in lowland towns, are taken into consideration. In the text, an attempt is made to answer the question of whether (and in what way) these two types of architecture co-existed and whether the presence of the old fortifications was an obstacle or, on the contrary, a stimulating factor for the development of castles, walls and churches. In the course of the investigation, a different reconstruction of the course of the ramparts surrounding the main castle in the twelfth century emerged, which also resulted in a revision of views on the size of the gord and later the castle.

Słowa kluczowe

PL

zamki; grody; architektura murowana; wały; Dolny Śląsk; Wrocław

EN

castles; gords; masonry architecture; ramparts; Lower Silesia; Wrocław

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 68
• Strony: 16--29
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz., il.

Twórcy

autor

Chorowska Małgorzata

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

• https://orcid.org/0000-0002-5073-4382

autor

Pankiewicz Aleksandra

• Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego

• https://orcid.org/0000-0002-1831-6367

autor

Wodejko Eryk

• „AWALON” Eryk Wodejko

Bibliografia

• Źródła / Sources
• 1. Koniarek Łukasz, Limisiewicz Aleksander, Rzeźnik Paweł, „Wyniki ratowniczych badań wykopaliskowych prowadzonych na terenie wczesnośredniowiecznego grodu i zamku piastowskiego na Ostrowie Tumski we Wrocławiu, przy ul. św. Marcina 10, w związku z wymianą sieci kanalizacyjnej”, mps w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków (dalej WUOZ) we Wrocławiu, Wrocław 1997.
• 2. Krąpiec Marek, „Wyniki analizy dendrochronologicz nej próbek drewna z Wrocławia”, mps w Archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskie-go, Kraków 2021.
• 3. Wodejko Eryk, Chorowska Małgorzata, „Sprawozdanie z wyprzedzających badań archeologiczno-architektonicznych przeprowadzonych w związku z inwestycją: Zagospodarowanie terenu położonego przy ulicy św. Marcina we Wrocławiu wraz z wykonaniem oświetlenia terenu i kanalizacji deszczowej”– etap II, mps w Archiwum WUOZ we Wrocławiu 2020.
• 4. Wodejko Eryk, Krzywka Maciej, Chorowska Małgorzata, „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na dz. nr 10 AM-27 przy ul. św. Marcina 12 we Wrocławiu w związku z przebudową i rozbudową budynku klasztornego Sióstr Szkolnych de Notre Dame”, mps w Archiwum WUOZ we Wrocławiu 2012.
• Opracowania / Secondary sources
• 5. Boháčová Ivana, Počátky budování přemyslovského státu a jeho centra – synchronizace výpovědi archeologických pramenů a její interpretace, „Archaeologia historica” 2013, t. 38 (1).
• 6. Bykowski Karol, Konczewska Małgorzata, Konczewski Paweł, Lasota Czesław, Paternoga Marcin, Piekalski Jerzy, Rzeźnik Paweł, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przy ul. Kapitulnej 4 a Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2004, t. 46
• 7. Chorowska Małgorzata, Jeszcze raz o kaplicy św. Marcina na zamku piastowskim we Wrocławiu, [w:] Cum gratia et amicitia: studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-le- cia działalności naukowej, red. Dagmara Adamska, Krystian Chrzan, Aleksandra Pankiewicz, Wrocław 2017.
• 8. Chorowska Małgorzata, Kaplica czy wieża?: interpretacja najstarszych reliktów zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w świetle badań z lat 2011/2012 oraz analogii europejskich, [w:] III Forum Architecturae Poloniae Medievalis, t. 1, red. Klaudia Stala, Kraków 2013.
• 9. Chorowska Małgorzata, Wrocławskie pałace śląskich Henryków – najmłodsze palatia na terenie Polski?, [w:] Gemma gemmarum: studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, cz. 2, red. Artur Różański, Poznań 2017.
• 10. Chorowska Małgorzata, Zamek książęcy na Ostrowie Tumskim – komentarz do planszy, [w:] Atlas historyczny miast polskich, t. 4: Śląsk, z. 13: Wrocław, cz. 2, red. Marta Młynarska-Kaletynowa, Wrocław 2017.
• 11. Chorowska Małgorzata, Bartz Wojciech, Caban Mariusz, Wodejko Eryk, The Piast castle on Ostrów Tumski island in Wrocław, „Archaeologia Historica Polo- na” 2020, t. 28.
• 12. Czapliński Kazimierz, Gawron Krzysztof, O technikach wykonywania ceglanych konstrukcji murowych, „Wiadomości Konserwatorskie – Conservation News” 2009, vol. 26.
• 13. Dyomin Mykola, Ivashko Yulia, Research, preservation and restoration of wooden churches in Ukraine, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Con- servation” 2020, vol. 61.
• 14. Kadłuczka Andrzej, Przekształcenia przestrzenne rejonu Rynku Głównego w Krakowie we wczesnym średniowieczu (do końca XL wieku) w świetle ostatnich badań, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2007, nr 21.
• 15. Kaźmierczyk Józef, Ku początkom Wrocławia, cz. 1: Warsztat budowlany i kultura mieszkalna Ostrowa Tumskiego od X do połowy XI wieku, Wrocław 1991.
• 16. Kaźmierczyk Józef, Rekonstrukcja ciągu wału obronnego grodu z XI w. na wyspie tumskiej we Wrocławiu oraz przeprawy przez Odrę na Wyspę Piasek, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 1993, t. 34.
• 17. Kitliński Bogdan, Limisiewicz Aleksander, Z ratowniczych badań archeologicznych na Ostrowie Tumskim przy ul. Katedralnej 9 we Wrocławiu w 1999 r., „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2001, t. 43.
• 18. Kozaczewska-Golasz Hanna, Portale trzynastowiecznej architektury na Śląsku, Wrocław 2009.
• 19. Kozaczewski Tadeusz, Wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych w kościele św. Idziego we Wrocławiu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1972, t. 17, z. 2.
• 20. Kóčka Wojciech, Wrocław. Badania nad polskim wczesnym średniowieczem w roku 1951, „Przegląd Zachodni” 1952, t. 7, nr 5–8.
• 21. Kóčka Wojciech, Ostrowska Elżbieta, Prace wykopaliskowe we Wrocławiu w latach 1949-1951, „Studia Wczesnośredniowieczne” 1955, t. 3.
• 22. Kóčka-Krenz Hanna, Początki monumentalnej architektury świeckiej na grodzie poznańskim, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Materiały z sesji naukowej Gniezno, 20–21 listopada 2003, red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, Gniezno 2004.
• 23. Krąpiec Marek, Piekalski Jerzy, Dendrochronology vs. dating of complex stratigraphic sequences The example of medieval Wrocław, „Archeologické rozhledy” 2019, t. 71/2.
• 24. Małachowicz Edmund, Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Wrocław 1993.
• 25. Małachowicz Edmund, Katedra wrocławska. Dzieje i architektura, Wrocław 2012.
• 26. Małachowicz Edmund, Lasota Czesław, Opactwo św. Marcina na zamku wrocławskim na Ostrowie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1989, t. 34, z. 1–2.
• 27. Mika Norbert, Mieszko książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski (ok. 1142–1211), Kraków 2013.
• 28. Moździoch Sławomir, Nowe dane do zagadnienia socjotopografii piastowskich grodów kasztelańskich w X–XII wieku na przykładzie Wrocławia i Bytomia Odrzańskiego na Śląsku, [w:] Osadnictwo i architektura na ziemiach polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. Andrzej Buko, Zygmunt Świechowski, Warszawa 2000, s. 331–354.
• 29. Moździoch Sławomir, Wrocław – Ostrów Tumski in the Early Middle Ages, [w:] Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millennia, red. P. Urbańczyk, Warszawa 2004.
• 30. Nechvátal Bořivoj, K středověkému opevnění Vyšehradu, „Archaeologia historica” 2011, t. 36 (1).
• 31. Ostrowska Elżbieta, Dalsze wyniki badań na terenie wrocławskiego grodu w 1961 roku, „Sprawozdania Archeologiczne” 1964, t. 16.
• 32. Ostrowska Elżbieta, Wykopaliska na Wyspie Tumskiej we Wrocławiu w 1959 r., „Sprawozdania Archeologiczne” 1961, t. 13.
• 33. Pankiewicz Aleksandra, Stan badań nad konstrukcjami obronnymi wrocławskiego Ostrowa Tumskiego, [w:] Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego, red. Aleksander Limisiewicz, Aleksandra Pankiewicz, „In pago Silensi, Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne” 2015, t. 1.
• 34. Pianowski Zbigniew, Wawel około roku 1250, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Con servation” 2007, t. 21.
• 35. Żurek Adam, Summum Wratislaviense, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2006, t. 61 (1).