Rozpoznanie i przeciwdziałanie zagrożeniom funkcji gleb – wybrane aspekty podstawowej wiedzy dla decydentów

• Autorzy: Chojnicki Józef , Kostecka Joanna

Identyfikatory

DOI

10.15584/pjsd.2024.28.1.4

Warianty tytułu

EN

Recognition and countermeasures against threats to soil functions - selected aspects of basic knowledge for decision makers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dobrej jakości, żyzne gleby są podstawowym elementem środowiska przyrodniczego, w glebie zaczyna się i kończy proces krążenia materii i przepływu energii. Jest ona miejscem gdzie złożone elementy przyrody ożywionej (bioróżnorodność) i nieożywionej spełniają liczne świadczenia ekosystemowe dla wieloelementowej i wielopoziomowej biosfery - w tym człowieka. Zdrowa gleba to zdrowy pokarm i zdrowy człowiek. Gleby, będąc także środkiem infrastruktury dla produkcji rolnej, mają ogromne znaczenie społeczno-gospodarcze. Celem opracowania było pokazanie wybranych charakterystyk gleby i jej roli a także określenie podstawowych działań koniecznych do podjęcia w celu spowolnienia zagrożeń dla jej złożonych funkcji.

EN

Good quality, fertile soils are a fundamental element of the natural environment, in the soil the process of matter circulation and energy flow begins and ends. It is a place where complex elements of animate nature (biodiversity) and inanimate nature provide numerous ecosystem services for the multi-element and multi-level biosphere - including humans. Healthy soil means healthy food and a healthy human. Soils, being also a means of infrastructure for agricultural production, are of great socio-economic importance. The aim of the study was to show selected characteristics of soil and its role, as well as to determine the basic actions necessary to be taken in order to slow down threats to its complex functions.

Słowa kluczowe

PL

gleba; edukacja; degradacja; retardacja tempa przekształcania zasobów

EN

soil; education; degradation; retardation of the rate of resource transformation

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej w Rzeszowie, Oddział Południowo-Wschodni ; Polskie Towarzystwo Gleboznawcze Oddział w Rzeszowie
• Czasopismo: Polish Journal for Sustainable Development
• Rocznik: 2024
• Tom: T. 28, nr 1
• Strony: 45--59
• Opis fizyczny: Bibliogr. 65 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Chojnicki Józef

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, SGGW, Katedra Gleboznawstwa

autor

Kostecka Joanna

• Uniwersytet Rzeszowski, Kolegium Nauk Przyrodniczych, Zakład Podstaw Rolnictwa i Gospodarki Odpadami

Bibliografia

• 1. Batey T. 2009. Soil compaction and soil management – a review. Soil Use and Management. 25. 335-345. doi: 10.1111/j.1475-2743.2009.00236.x.
• 2. Abbass K., Qasim M. Z., Song H., Murshed M., Mahmood H., Younis I. 2022. A review of the global climate change impacts, adaptation, and sustainable mitigation measures. Environmental Science and Pollution Research. 29. 42539-42559. doi.org/10.1007/s11356-022-19718-6.
• 3. Białousz S., Kupidura P. 2008. „SOIL SEALING” – zagrożenia gleb wymienione w Europejskiej Strategii Ochrony Gleb. Propozycja metodyki jego określenia. Studia Raporty IUNG-PIB. Zeszyt 12. 1-10. doi: 10.26114/sir.iung.2008.12.04.
• 4. Chojnicki J. 2010. Titanium in alluvial soils of central Vistula and Żuławy. Polish Journal of Soil Science. Soil Chemistry. vol. XLIII/1. 49-56. PL ISSN 0079-2985.
• 5. Chojnicki J., Jarząbski P., Kwasowski W. 2018. Ocena potencjalnej żyzności gleb Puszczy Białej z wykorzystaniem indeksu trofizmu gleb leśnych (ITGL). Przyczyny i skutki degradacji środowiska glebowego. Książka komunikatów. 51-154.
• 6. Chojnicki J., Kwasowski W., Piotrowski M., Oktaba L., Kondras M. 2015. Trace elements in arable Cambisols and Luvisols developed from boulder loam and fluvioglacial sands of the Skierniewicka Upland (central Poland). Soil Science Annual. vol. 66. 4. 198-203. DOI:10.1515/ssa-2015-0037.
• 7. Colombi T., & Keller T. 2019. Developing strategies to recover crop productivity after soil compaction - A plant eco-physiological perspective. Soil & Tillage Research. 191. 156-161. https://doi.org/10.1016/j.still.2019.04.00.
• 8. Davidson D. 2016. Gaps in agricultural climate adaptation research. Nat Clim Chang. 6(5). 433-435.
• 9. El Mazi M., Hmamouchi M., Saber E., Bouchantouf S., Houari A. 2022. Deforestation effects on soil properties and erosion: a case study in the central Rif, Morocco. Eurasian Journal of Soil Science. 11(4). 275-283. DOI: 10.18393/ejss.1098600.
• 10. Geissen V., Silva V., Lwanga E.H., Beriot N., Oostindie K., Bin Z., Pyne E., Busink S., Zomer P., Mol H., Ritsema C.J. 2021. Cocktails of pesticide residues in conventional and organic farming systems in Europe – legacy of the past and turning point for the future. Environ. Pollut. 278. 116827. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.116827.
• 11. Hajduk E., Kaniuczak J., Właśniewski S. 2007. Wpływ przemysłu na zawartość metali ciężkich w glebach pogórza Strzyżowskiego i Dołów Jasielsko-Sanockich. Zesz. Probl. Post Nauk Rol. PAN. 520. II. 55-64.
• 12. Hajduk E., Nazarkiewicz M., Gąsior J., Właśniewski S., Kaniuczak J. 2020. Effect of fertilization on the Mo content in potato tubers and in biomass on sunflower cultivated on a Luvisol formed from loess. J. of Elem. 25. 3. 1115-1126.
• 13. Hao A.H., Zhao B.W., Zhang J. 2021. Research progress of microplastics in soil samples. Chemistry. 84(06). 535-542.
• 14. Jadczyszyn T. 2021. Nowe zalecenia w zakresie wapnowania gleb. Studia Raporty IUNG-PIB. Zeszt. 65(19). 99-109. doi: 10.26114/sir.iung.2021.65.07.
• 15. Kajak A. 2016. Biologia gleby. Wydawnictwo SGGW. Warszawa. ISBN: 9788375836059.
• 16. Kaniuczak J. 2003. Uproszczony bilans cynku w glebie lessowej w zależności od wapnowanie i nawożenie mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. PAN. II. 493. 381-388.
• 17. Kaniuczak J. 2007. Wybrane właściwości fizykochemiczne i chemiczne gruntów pogórniczych na obszarze po Kopalni Siarki „Jeziórko”. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. PAN. II. 520. 93-100.
• 18. Kaniuczak J., Hajduk E., Właśniewski S. 2011. Effect of liming and mineral fertilization on cadmium content in grain of spring barley (Hordeum vulgare L.) and winter wheat (Triticum aestivum L.) cultivated on loessial soil. J. of Elem. 16. 4. 535-542.
• 19. Kaniuczak J., Stanek-Tarkowska J., Knap R., Alvares B., Pajączek A. 2013a. Zasoby i struktura użytkowania powierzchni ziemi i gleb w województwie podkarpackim. Inżynieria Ekologiczna. 34. 140-148.
• 20. Kaniuczak J., Stanek-Tarkowska J., Augustyn Ł., Szostek M., Knap R., Szewczyk A. 2013b. Wykorzystanie i ochrona zasobów powierzchni gruntów w województwie podkarpackim. Inżynieria Ekologiczna. 34. 149-157.
• 21. Karczewska A. 2008. Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. 414 ss.
• 22. Kasztelewicz Z., Zajączkowski M. 2010. Wpływ działalności górnictwa węgla brunatnego na otoczenie. Polityka Energetyczna. 13(2). 227-243.
• 23. Kiryluk A., Kostecka J. 2022. Sustainable development in rural areas in the perspective of a Decade of Ecosystem Restoration. Ekonomia i środowisko. 4. 117-148. https://doi.org/10.34659/eis.2022.83.4.535.
• 24. Keutgen A. J. 2023. Climate change: challenges and limitations in agriculture. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science. 1183. 1-8. doi:10.1088/1755-1315/1183/1/012069.
• 25. Komisja Europejska. 2002. W kierunku strategii tematycznej ochrony gleb. Komunikat KE do Rady Europy i PE. Bruksela. Com. 2002. 179.
• 26. Kopiński J., Nieróbca A., Ochal P. 2013. Ocena wpływu warunków pogodowych i zakwaszenia gleb w Polsce na kształtowanie produkcyjności roślinnej. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. 13(2). 53-63.
• 27. Kostecka J. 2004. Preservation of soil fauna biodiversity – still undervalued in education for sustainable development. W: Using, choosing or creating the future. V. W. Thoresen (ed.). Høgskolen i Hedmark Oppdragsrapport. 4. 209-220.
• 28. Kostecka J. 2007. Ocena wybranych grup bezkręgowców w antropogenicznych utworach glebowych na terenach po kopalni siarki „Jeziórko”. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 520. 115-122.
• 29. Kostecka J. 2010. Wybrane oblicza retardacji przekształcania zasobów przyrody. Homo Naturalis. Uniwersytet Wrocławski / Politechnika Wrocławska. 19-25.
• 30. Kostecka J., Garczyńska M. 2003. Liczebność wybranych przedstawicieli makrofauny glebowej w różnych siedliskach regionu Bieszczadów. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 493. 401-407.
• 31. Kostecka J., Pączka G., Mastalerczyk M. 2004. Ocena procesu rekultywacji terenów po kopalni siarki w Jeziórku, na podstawie stanu fauny dżdżownic. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 498. 135-145.
• 32. Kostecka J., Mroczek J.R. 2007. Świadomość ekologiczna rolników a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich podkarpacia. Ekonomia i Środowisko. 2(32). 164-177.
• 33. Kostecka J., Mazur A. 2009. Cechy przedstawicieli fauny dżdżownic (Lumbricidae) w odłogu piaszczystym rekultywowanym osadami ściekowymi. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 535. 243-251.
• 34. Kwasowski W., Markiewicz M. 2007. Zawartość metali ciężkich w glebach ogródków przydomowych w rejonie oddziaływania Zakładów Akumulatorowych "Piast" w Piastowie. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 531-539.
• 35. Kwasowski W., Chojnicki J., Falfus K. 2010. Fractions and mobility of zinc, copper, lead in the intensely cultivated luvisoils of the Błonie-Sochaczew plain. Roczniki Gleboznawcze. LXI. 3. 77-88.
• 36. Laflen1 J.M., Flanagan D.C. 2013. The development of U. S. soil erosion prediction and modeling. International Soil and Water Conservation Research. 1(2). 1-11. DOI:10.1016/S2095-6339(15)30034-4.
• 37. Li H., Wei Song W. 2023. Spatial transformation of changes in global cultivated land. Science of the Total Environment. 859. 160194. http://dx.doi.org/10.1016/j.scitotenv.2022.160194.
• 38. Łuczak K., Kusza G., Błaszczok M. 2024. Wpływ rolnictwa na środowisko w opinii właścicieli wybranych gospodarstw rolnych położonych na terenie powiatu raciborskiego. Pol. J. Sust. Dev. 28 (1). 125-136. DOI:10.15584/pjsd.2024.28.1.13.
• 39. Nazarkiewicz M., Kaniuczak J. 2012. Influence of liming on selected soil properties as well as yield and chemical composition of plants. [w:] Practical Applications of Environmental Research. Nauka dla Gospodarki: J. Kostecka i J. Kaniuczak (red.). Internetowa Promocja Nauki. UR Rzeszów. 77-94.
• 40. Obwieszczenie Marszałka Sejmu RP z dnia 16 stycznie 2024 w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dz. U. RP. 24 stycznia 2024. Poz. 82.
• 41. Olsson L., Cotrufo F., Crews T., Franklin J., King A., Mirzabaev A., Scown M., Tengberg A., Villarino S. and Wang Y. 2023. The State of the World's Arable Land. Annual Review of Environment and Resources. 48(1). 452-466. DOI: 10.1146/annurev-environ-112320-113741.
• 42. Oszmańska M. 2005. Świadomość ekologiczna rolników. Progress in Plant Protection. 45(1). 351.
• 43. Riedo J., Wachter D., Gubler A., Wettstein F.E., Meuli R.G., Bucheli T.D. 2023. Pesticide residues in agricultural soils in light of their on-farm application history. Environmental Pollution. 331. 121892. doi.org/10.1016/j.envpol.2023.121892.
• 44. Rolf D. 2005. Metagenomika gleby. Nature Reviews. Mikrobiologia. 3. 470-478.
• 45. Różański S., Kwasowski W., Castejón J. [i in.] 2018. Heavy metal content and mobility in urban soils of public playgrounds and sport facility areas, Poland. Chemosphere. 212. 456-466. DOI:10.1016/j.chemosphere.2018.08.109.
• 46. Sajjad M., Huang Q., Khan S., Khan M. A., Liu Y., Wang J., Lian F., Wang Q., Guo G. 2022. Microplastics in the soil environment: A critical review. Environmental Technology & Innovation. 27. 102408.
• 47. Sannino F., Gianfreda L. 2001. Pesticide influence on soil enzymatic activities. Chemosphere. 45. 417-425. https://doi.org/10.1016/s0045-6535(01)00045-5.
• 48. Schläfle S., Unrau H.J., Gauterin F. 2023. Influence of Longitudinal and Lateral Forces on the Emission of Tire–Road Particulate Matter and Its Size Distribution. Atmosphere. 14. 1780.
• 49. Shaheb M.R., Venkatesh R., Shearer S.A. 2021. A Review on the Effect of Soil Compaction and its Management for Sustainable Crop Production. Journal of Biosystems Engineering. 46. 417-439. doi.org/10.1007/s42853-021-00117-7.
• 50. Siuta J. 2000. Ochrona powierzchni ziemi - stan i niezbędne działania. Inżynieria Ekologiczna. 1. 158-183.
• 51. Strategiczny Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2020-2025. GIOŚ. W-wa 2020.
• 52. Szafranek A. 2000. Właściwości oraz przydatność rolnicza gleb płowych i rdzawych Wysoczyzny Kałuszyńskiej . Wydawnictwo SGGW. Warszawa. 1-132.
• 53. Tan K.H. 2014. Humic Matter in Soil and the Environment: Principles and Controversies. Second Edition . CRC Press. Taylor and Francis Group.
• 54. Turski R., Baran S. 1995. Degradacja ochrona i rekultywacja gleb. AR w Lublinie. ss. 164.
• 55. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Dz. U. 75. 493.
• 56. Uzarowicz Ł. 2011. Technogenic soils developed on mine spoils containing iron sulfides in select abandoned industrial sites: Environmental hazards and reclamation possibilities. Polish Journal of Environmental Studies. 20. 771-782.
• 57. Uzarowicz Ł., Swęd M., Kwasowski W., Pędziwiatr A., Kaczmarek D., Koprowska D., Górka-Kostrubiec B., Pawłowicz E., Murach D. 2024. Initial pedogenic processes, mineral and chemical transformations and mobility of trace elements in Technosols on dumps of the former copper mines in Miedziana Góra and Miedzianka, the Świętokrzyskie Mts., south-central Poland. Catena. 245. 108293. DOI:10.1016/j.catena.2024.108293.
• 58. Wilken E. 1995. Assault of the Earth. Word Watch. 8 (2). 22-23.
• Strony internetowe:
• website 1: https://www.nrcs.usda.gov/conservation-basics/natural-resource-concerns/soils/soil-health
• website 2: https://earth.org/challenges-farmers/
• website 3: https://zpe.gov.pl/a/degradacja-gleb-na-swiecie-i-jej-skutki/DuguSPvVG
• website 4: https://ejpsoil.eu/
• website 5: https://ejpsoil.eu/soil-research/internal-external-projects
• website 6: https://upwr.edu.pl/en/research/projects/european-funds/sompacs
• website 7: https://ec.europa.eu/info/horizon-europe-next-research-and-innovation-framework-programme_en