Wybrane problemy zagospodarowania zlewni górskich w aspekcie ochrony zbiorników zaporowych w Karpatach Polskich

• Autorzy: Jaguś Andrzej

Identyfikatory

DOI

10.53052/pjmee.2021.1.01

Warianty tytułu

EN

Selected problems in the development of mountain catchments for the protection of dam reservoirs in the Polish Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The current spatial development of the catchment area in the Polish Carpathians shows fea- tures that accelerate the water cycle and its erosive activity. The region is characterized, among others, by: insufficient forest cover, the presence of fallow land and abandoned land, scattering of buildings, disturbance of the course of agro-forest borders, excessive number of dirt roads and various hardened surfaces, degradation of forest ecosystems. This translates into siltation and pollution of Carpathian dam reservoirs important for the water and economic system of the country. The aim of the article is to present selected principles and methods of arranging the catchment area in the Polish Carpathians in terms of improving the catchment retention capacity and, at the same time, the quality of water. The result of proper manage- ment would be a stable supply of good quality water to the reservoirs. Protective activity for water resources should focus on replacing surface runoff with ground runoff in order to increase the retention capacity of the area and protect against erosion. The key is to properly shape the plant cover, which at the same time protects the water quality. The watershed zones and steep slopes should be forested. Permanent grasslands for exten- sive animal breeding should be considered the optimal form of agricultural use of the Carpa- thian areas. Together with forest areas with a good health condition, they not only create fa- vorable water conditions, but also ensure the preservation of biodiversity. The maintenance of arable land is permitted up to an altitude of 700 m a.s.l. and requires good agricultural practice to minimize soil erosion and nitrate migration. It is unacceptable to leave the soil without plant cover. River bed zones and watercourse beds require appropriate technical or biological support to prevent the development of bedside erosion and sediment displace- ment, as well as the ingestion of material from slopes. Plant communities near the river beds should be protected under landscape protection.

Słowa kluczowe

PL

retencja zlewni; spływ powierzchniowy; zagospodarowanie przeciwerozyjne; ochrona jakości wód

EN

catchment retention; surface runoff; anti-erosion management; water quality protection

• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Bielsko-Bialskiego
• Czasopismo: Polish Journal of Materials and Environmental Engineering
• Rocznik: 2021
• Tom: Vol. 1 (21)
• Strony: 1--15
• Opis fizyczny: Bibliogr. 39 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Jaguś Andrzej

• University of Bielsko-Biala, Department of Environmental Protection and Engineering, Willowa 2, 43-309 Bielsko-Biała, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-9364-1744

Bibliografia

• 1. Bajkiewicz-Grabowska E. 1987. Ocena naturalnej podatności jezior na degradację i rola zlewni w tym procesie. Wiadomości Ekologiczne, XXXIII, 3, 279–289.
• 2. Bodziarczyk J., Kucharzyk S., Różański W. 1992. Wtórna sukcesja roślinności leśnej na opuszczonych polanach kośnych w PPN. Pieniny – Przyroda i Człowiek, 2, 25–41.
• 3. Ciołkosz A., Guzik C., Luc M., Trzepacz P. 2011. Zmiany użytkowania ziemi w Karpatach Polskich w okresie 1988-2006. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• 4. Dmitruk U., Kloze J., Sieinski E. 2012. Zamulenie polskich zbiorników retencyjnych – diagnoza stanu i proponowane przeciwdziałania. [W:] Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi oraz infrastrukturą hydrotechniczną w świetle prognozowanych zmian klimatycznych (red. W. Majewski, T. Walczykiewicz). IMGW PIB, Warszawa, 161–229.
• 5. Dubicki A., Woźniak Z. 1993. Wpływ degradacji leśnego środowiska w Sudetach zachodnich na zmia- nę odpływu rzek górskich. Zeszyty Naukowe AR we Wrocławiu 232 – Inżynieria Środowiska III, 77–85.
• 6. Dyderski M.K., Paź S., Frelich L.E., Jagodziński A.M. 2018. How much does climate change threaten European forest tree species distributions? Global Change Biology, 24, 3, 1150–1163.
• 7. Fatyga J. 2001. Zapobieganie erozji na gruntach ornych w terenach górskich – zalecenia praktyczne. Materiały Informacyjne IMUZ, 36, 1–26.
• 8. Froehlich W. 1990. Racjonalna zabudowa koryt potoków pod kątem zabezpieczenia przeciwpowodziowego i przeciwerozyjnego. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 30, 49–70.
• 9. Gil E. 1990. Racjonalne użytkowanie ziemi na stokach pod kątem ochrony przeciwpowodziowej i przeciwerozyjnej. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 30, 31–48.
• 10. Jaguś A. 2014. Zapory wodne w USA – budowa, eksploatacja, usuwanie. Gospodarka Wodna, 9, 334–339.
• 11. Jaguś A. 2019. Water retention problem in the mountain areas: a case of Sola river flows, Polish Car- pathians. Journal of Ecological Engineering, 20, 11, 167–177.
• 12. Kasza H. 2009. Zbiorniki zaporowe: znaczenie – eutrofizacja – ochrona. Akademia Techniczno- Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała.
• 13. Klima K. 1997. Glebochronny aspekt płodozmianów górskich. Acta Academiae Agriculturae ac Tech- nicae Olstenensis – Agricultura, 64, 261–266.
• 14. Kopeć S. 1990. Wpływ sposobu użytkowania gruntu na wielkość spływu powierzchniowego po stoku i stężenia unoszonych składników nawozowych. Materiały Seminaryjne IMUZ, 26, 61-68.
• 15. Kopeć S., Misztal M. 1990. Wpływ różnej okrywy roślinnej na ochronę przed erozją gleb użytkowanych rolniczo w warunkach górskich. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 30, 127–138.
• 16. Kornijów R. 2011. Kontrowersje wokół zbiorników zaporowych w Polsce i na świecie. Gospodarka Wodna, 12, 489–495.
• 17. Kostuch R., Kopeć S. 1980. Znaczenie trwałych użytków zielonych w gospodarce wodnej gór. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 235, 165–175.
• 18. Kroczak R., Soja R. 2011. Przestrzenne zróżnicowanie gęstości dróg polnych na Pogórzu Ciężkowic- kim na tle regionów południowej Polski. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 58, 41–52.
• 19. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H. 1981. Propozycja systemu oceny jakości jezior. Wiadomości Ekologiczne, 27, 149–173.
• 20. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H. 1994. Wytyczne monitoringu podstawowego jezior. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
• 21. Kurek S. 1990. Użytkowanie ziemi a ochrona wód. Materiały Seminaryjne IMUZ, 27, 83–94.
• 22. Kurek S., Głuszecki K., Jagła S., Kostuch R., Pawlik-Dobrowolski J. 1978. Przyrodnicze podstawy użytkowania ziemi w Karpatach. Materiały Instruktażowe IMUZ, 25, 1–44.
• 23. Łajczak A. 2006. Deltas in dam-retained lakes in the Carpathian part of the Vistula drainage basin. Prace Geograficzne UJ, 116, 99–109.
• 24. Melland A.R., Fenton O., Jordan P. 2018. Effects of agricultural land management changes on surface water quality: A review of meso-scale catchment research. Environmental Science & Policy, 84, 19–25.
• 25. Mioduszewski W. 1999. Ochrona i kształtowanie zasobów wodnych w krajobrazie rolniczym. Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty.
• 26. Misztal A. 2000. Produkcyjne wykorzystanie wody oraz odpływ wgłębny w zależności od sposobu użytkowania gleby w warunkach górskich. Wydawnictwo IMUZ, Falenty – Kraków.
• 27. Molenda T. 2006. Dynamika zmian wybranych zanieczyszczeń w spływach powierzchniowych zlewni zurbanizowanej. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 4/3, 117–124.
• 28. Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 listopada 2018 r. w sprawie zmiany wskaźnika referencyjnego stosunku powierzchni trwałych użytków zielonych do całkowitej po- wierzchni użytków rolnych. Monitor Polski 2018, poz. 1173.
• 29. Pierzgalski E. 2008. Relacje między lasem a wodą – przegląd problemów. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, R. 10, z. 2(18), 13–23.
• 30. Rossa L., Sikorski M. 2006. Ocena stopnia zanieczyszczenia wód deszczowych odprowadzanych z zabudowanych obszarów wiejskich. Ochrona Środowiska, 28, 2, 47–52.
• 31. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2020 r. w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. Dz.U. 2020, poz. 243.
• 32. Sapek A. 2010. Rolnictwo polskie i ochrona jakości wody, zwłaszcza wody Bałtyku. Woda – Środowi- sko – Obszary Wiejskie, 10, 1, 175–200.
• 33. Sikorska E., Lasota J. 2006. Siedliska lasów jodłowych Beskidów Zachodnich. Sylwan, 4, 3–13.
• 34.Starkel L. 1990. Zróżnicowanie przestrzenne środowiska Karpat i potrzeby zmian w użytkowaniu ziemi. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 30, 11–29.
• 35. Szczykowska J., Siemieniuk A., Wiater J. 2015. Agricultural pollution and water quality in small reten- tion reservoir in Korycin. Journal of Ecological Engineering, 16, 1, 141–146.
• 36. Twardy S., Kopacz M., Kostuch M., Kuźniar A., Smoroń S., Mazurkiewicz-Boroń G., Szarek-Gwiazda E., Jarząbek A., Kowalik A., Książyński W.K., Sarna S., Twaróg B. 2003. Kryteria wyznaczania wód i obszarów wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolni- czych (na terenie RZGW w Krakowie). Instytut Melioracji i Użytków Zielonych – Małopolski Ośrodek Badawczy, Kraków.
• 37. Vollenweider R.A. 1968. Scientific fundamentals of the eutrophication of lakes and flowing waters with particular references to nitrogen and phosphorus as factors in eutrophication. OECD Technical Report DAS/CSI/68.27. OECD, Paris.
• 38. Wałęga A., Młyński D. 2017. Seasonality of median monthly discharge in selected Carpathian rivers of the Upper Vistula basin. Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, 12, 617– 628.
• 39. Wyżga B., Kundzewicz Z., Konieczny R., Piniewski M., Zawiejska J., Radecki-Pawlik A. 2018. Comprehensive approach to the reduction of river flood risk: Case study of the Upper Vistula Basin. Science of the Total Environment, 631-632, 1251–1267.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).