Krzyżacki przekop w rejonie rzek Wel i Wkra pod Lidzbarkiem. Konfrontacja dawnej i nowej historiografii z badaniami terenowymi

• Autorzy: Główczyński Krzysztof

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.22.022.16325

Warianty tytułu

EN

Teutonic ditch in the area of the Wel and Wkra rivers near Lidzbark. Confrontation of old and new historiography with field research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Every so often we witness a return of a hitherto unresolved topic about the hydraulic engineering works conducted by the Teutonic Knights in the vicinity of Lidzbark. There are several opinions concerning the location of and reasons for their endeavor. There is original documentation in Latin from the mid-14th century with a reference to the approximate location of the works. Subsequent information on this subject appeared at the end of the 19th century. On the basis of contemporary geological studies, the author tries to refute the thesis that the Teutonic Knights dug a trench from Cibórz to Lidzbark, thus connecting two rivers called Wel and Wkra. The presumed 14th-century construction is a watercourse from the Wel River in Bełk (below Cibórz) to Turza Mała and the Płośniczanka River. The Wel river was called Vcra (1260); Wykara (1303), Welle (1600), or Wkra (1945), while on the Henneberger map from 1600, the Płośniczanka river was called Wellefl uss, and the changes in its course are most visible in the vicinity of the Koty village. Presumably there was a translation error: the Teutonic Knights made a ditch in the vicinity of Cibórz and released water to Lidzbark, which was interpreted as: ‘The Teutonic Knights made a ditch from Cibórz to Lidzbark’. Contemporary geological studies and maps exclude the possibility of connecting the Wel and Wkra rivers in the Middle Ages, while in the Holocene, there was a natural connection, the trace of which is the old riverbed called Martwica. The article describes the present physical state of the area in the Lubawa region.

Słowa kluczowe

PL

Wel; Wkra; granica Mazowsza; Krzyżacy; prace hydrotechniczne; Welski Park Krajobrazowy

EN

Wel river; Wkra river; border of Masovia; Teutonic Knights; hydraulic engineering; Welski Landscape Park

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2022
• Tom: T. 67, nr 3
• Strony: 25--42
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., 1 faks., mapy

Twórcy

autor

Główczyński Krzysztof

• Welski Park Krajobrazowy

• https://orcid.org/0000-0002-3449-8308

Bibliografia

• Źródła drukowane
• Baczko L. von, Annalen des Königreichs Preussen, Königsberg 1793.
• Döhring A., Über die Herkunft der Masuren: mit besonderer Berücksichtigung der Kreise Osterode und Neidenburg: ein Beitrag zur Besiedlungsgeschichte des Ordenslandes Preussen, Königsberg 1910.
• Kościński K., Przyczynki do historyi Ziemi Michałowskiej - miasto Lidzbark, Poznań 1906.
• Liek G., Die Stadt Lobau in Westpreussen mit Berücksichtigung des Landes Löbau, Marienwerder 1892.
• Henkel G., Das Kulmerland, „Zeitschrift der Westpreussischegeschichte” 1886, z. 16, s. 16-17.
• Plehn H., Geschichte des Kreis Strasburg in Westpreussen, Leipzig 1900.
• Schluter O., Wald Sumpf und Siedelungsland, Halle 1921.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. 13, Warszawa 1893.
• Töppen M., Historisch-comparative Geographie von Preussen, Gotha 1858.
• Urkunden der Bisthumer, Kirchen und Klöster, t. 1, Bisthum Culm unter der Deutschen Orden 1243-1466, oprac. C.P. Wölky, Danzig 1885.
• Źródła kartograficzne
• Atlas Podziału Hydrograficznego Polski, Warszawa 2005, cz. 1, Brodnica F-4 (286574(8.04).
• Atlas Warmii i Mazur. Mapa hydrograficzna, atlas.warmia.mazury.pl/atlas/hydrografia/ [dostęp 18.02.2021].
• Gałązka D., Wysota W., Sobiech M.J., Mapa geoturystyczna Welskiego Parku Krajobrazowego, Warszawa 2014, skala 1 : 25 000.
• Henneberger K., Prussia Accurate Descripta, ok. 1649 r., 1 : 300 000 (skala przybliżona).
• Karte von den Provinzen Litthauen, Ost und West Preussen u.d. Netz Distrikte auf Befehl Ihrer Majestäten des Königs Friedrich Wilhelm II und Friedrich Wilhelm III auf Antrag des Staats Ministers und Departements Chefs Freiherrn von Schrötter in den Jahren 1796 bis 1802 vermessen und topographisch aufgenommen von Friedrich Bernhard Engelhardt Königlichem Kriegs und Domainen Rathe und Ban Director in Neu-Ost-Preussen, 1796-1802, skala 1 : 50 000.
• Königl. Preuss. Landesaufnahme, Gr. Lensk 1357 [Neue Nr 2785], 1910 r., skala 1 : 25 000.
• Merian M., Polonia Regnum, et Silesia Ducatus, Frankfurt am Mein 1650, skala 1 : 2 000 000.
• Literatura przedmiotu
• Biolik M., Nazwy rzeki Wel, dopływu Drwęcy (praca niepublikowana, w zbiorach autora).
• Długokęcki W., Kowalczyk E., Opis granicy Mazowsza z Państwem Zakonu Krzyżackiego w XIV w., „Kwartalnik Historyczny” 2002, nr 2, s. 5-14.
• Gałązka D., Geomorfologia, budowa geologiczna i gleby Welskiego Parku Krajobrazowego oraz terenów sąsiednich, [w:] Welski Park Krajobrazowy - monografia przyrodnicza, red. Cz. Hołdyński, Olsztyn 2016, s. 19-32.
• Kowalczyk E., Topografia granicy mazowiecko-krzyżackiej w świetle ugody granicznej z listopada 1343, „Kwartalnik Historyczny” 1992, nr 1, s. 34-39.
• Marciniak M., Sedymentacja współczesnej delty Welu w Jeziorze Lidzbarskim, praca magisterska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 2000.
• Ościsłowski J., Wel i Wkra czyli o pracach hydrotechnicznych na pograniczu mazowiecko-krzyżackim w XIV wieku, „Nasze Korzenie” 2011, s. 11-13.
• Sieradzan W., Spory graniczne między Mazowszem a Zakonem Krzyżackim w XIV i pierwszej połowie XV wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1996, nr 3, s. 347-368.
• Taszycki W., Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. Nr 170; Powiat działdowski województwo olsztyńskie, Warszawa 1971.
• Zwoliński P., Hydronimia Wisły, cz. 1, Wrocław 1965.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).