Octan pentan-2-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

• Autorzy: Czerczak S. , Grunt H.

Warianty tytułu

EN

2-Pentanol acetate

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Octan pentan-2-ylu jest bezbarwną cieczą o łagodnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitrocelulozy i etylocelulozy, produktów celuloidowych, chlorowanej gumy i farb metalicznych. Znajduje zastosowanie w przemyśle poligraficznym, w lakiernictwie i w garbarstwie. Jest także wykorzystywany przy produkcji sztucznej skóry oraz sztucznych pereł, klisz fotograficznych, linoleum i zmywalnych tapet oraz jako środek zapachowy. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji 2-pentanolu kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego jako katalizatora. Stężenie octanu pentan-2-ylu, stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia (IDLH), wynosi 5320 mg/m³ (1000 ppm). Octan pentan-2-ylu dobrze wchłania się w postaci par przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan pentan-2-ylu jest układ oddechowy, oczy, skóra oraz ośrodkowy układ nerwowy. Najważniejszym efektem toksycznym działania octanu pentan-2-ylu jest działanie drażniące na śluzówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych oraz na skórę. Octan pentan-2-ylu o dużym stężeniu wykazuje silne działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na duże stężenie octanu pentan-2-ylu może wywołać podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych oraz skóry. Przewlekłe narażenie osób na octan pentan-2-ylu może spowodować stan zapalny skóry, ponieważ octan pentan-2-ylu jest czynnikiem odtłuszczającym i wysuszającym. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących odległych efektów działania toksycznego octanu pentan-2-ylu, tj. działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz wpływu na rozrodczość. Drażniące i narkotyczne właściwości estrów octowych wzrastają wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej i temperatury wrzenia. Octan pentan-2-ylu jest mniej toksyczny niż izomery pierwszorzędowe octanu n-pentylu. W Polsce do tej pory nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu. Wartość NDS dla octanu pentan-2-ylu w większości państw została ustalona na poziomie około 650 mg/m³. Wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu ustalone przez Komisję Europejską wynoszą odpowiednio: NDS na poziomie 270 mg/m³ i NDSCh na poziomie 540 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę działanie drażniące na górne drogi oddechowe oraz oczy. Większość danych toksykologicznych dotyczyła mieszanin izomerów octanu n-pentylu, zawierających w swoim składzie m.in. octan pentan-2-ylu. Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu pentan-2-ylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu pentan-2-ylu, jaka obowiązuje obecnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan pentan-2-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej przez Komisję Europejską (270 mg/m³). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dw razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

EN

2-Pentanol acetate (CAS Registry No. 626-38-0) is colourless liquid with a fruity odour. 2-Pentanol acetate is used as a solvent for nitrocellulose and ethylcellulose, rubber, in the lacquer and varnish industry. The routes in occupational exposure to 2-pentanol acetate are the respiratory system and the skin. 2-pentanol acetate is an irritant to the eyes, respiratory tract and skin. Overexposure to 2- pentanol acetate may cause narcosis. The MAC value for 2-pentanol acetate - 250 mg/m3 - was determined by analogy to n-Pentyl acetate. Because of the irritant effect of 2-pentanol acetate, the STEL of 500 mg/m3 (2 - MAC) is recommended.

Słowa kluczowe

PL

octan pentan-2-ylu; narażenie zawodowe; działanie toksyczne; wartość NDS

EN

2-Pentanol acetate; occupational exposure; toxic effect; MAC values

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2001
• Tom: Nr 3 (29)
• Strony: 237--250
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., tab.

Twórcy

autor

Czerczak S.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 90-950 Łódź ul. św. Teresy 8

autor

Grunt H.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 90-950 Łódź ul. św. Teresy 8

Bibliografia

• 1. ACGIH (1998) Documentation of the threshold limit values. Sec-Amyl acetate. Cincinnati.
• 2. Amor A.J. (1950) The toxicity of solvents. Paint Manufact. 20, 53-58 (cyt. wg Criteria group..., 36, 1983).
• 3. Browning E. (1965) Toxicity and metabolism of industrial solvents. Elsevier Publishing.
• 4. Cheminfo (1983) [komputerowa baza danych].
• 5. Clayton G.D., Clayton F.E. (1981) Patty’s industrial hygiene and toxicology. 3 ed. Vol. I A Toxicology, New York, 2267-2277.
• 6. Conticello S. i in. (1970) Richerche istologiche sul danno sperimentale da aceto di amile sulla mucosa nasale di cavia. Folia Medica 53, 217-229 (cyt. wg Criteria group..., 36, 1983).
• 7. Criteria group for occupational standards (1983) Scientific basis for Swedish occupational standards IV. Consensus report for amyl acetate. Arbete och Halsa 36, 124-130.
• 8. Durrans R.H. (1993) Solvents, 117; New York, van Nostrand (cyt. wg ACGIH, 1998).
• 9. Dyrektywa Rady 91/322/EWG z dnia 29 maja 1991.
• 10. Gorgone G., Inserra A. (1970) Electroretinographic studies in experimental poisoning with amyl acetate (Note I. Acute intoxication). Ann. Ottalmol. Clin. Ocul. 96: 313-319 (cyt. wg Grant W.M. i Schu mani.S., 1993).
• 11. Grant W. M., Schunian J.S. (1993) Toxicology of the eye. 4 ed. Vol. 1, Charles C., Thomas Publisher, 138-140.
• 12. HSDB, Hazardous substances data-bank (1998) [komputerowa baza danych].
• 13. ILO, International Labour Office (1983) Encyclopedie of occupational health and safety. 3 ed., Geneva 1, 781.
• 14. ILO, International Labour Office (1991) Occupational exposure limits for airborne toxic substances. 3ed. Geneva.
• 15. Inserra A., Gorgone G. (1970) Electroretinographic studies in experimental poisoning with amyl acetate (Note II. Chronic intoxication). Ann. Ottalmol. Clin. Ocul. 96: 321-324 (cyt. wg Grant W.M. I Schuman J.S., 1993).
• 16. Jordan O. (1937) The technology of solvents-english. Ed. 254, Chemical Publishing Co., New York (cyt. wg ACGIH, 1998).
• 17. Łazariew N. W. (1954) Szkodliwe substancje w przemyśle. Warszawa, PWT, 372.
• 18. Nelson K.W., Ege J.F. (1943) Sensory response to certain industrial solvent vapors. Journal Ind. Hyg. 25, 282-285 (cyt. wg Grant W.M., 1993 i wg Proctor N.H., 1978).
• 19. NIOSH/OSHA (1989) Occupational health guideline for chemical hazards. Cincinnati, U.S. Department of Health and Human Services.
• 20. NIOSH pocket guide to chemical hazards (1994) Washington.
• 21. von Oettingen W. F. (1960) The aliphatic acids and their esters: toxicity and potential dangers. Arch. Ind. Health 21, 28-65.
• 22. Occupational exposure limits (1998) European Commission.
• 23. Patty F.A., Yant W.P., Schrenk H.H. (1936) Publ. Health Rep. 51, 811 (cyt. wg Clayton, 1981; von Oettingen W.F., 1960).
• 24. Proctor N.H., Hughes J.P. (1978) Chemical hazards of the workplace. Philadelphia, J.B. Lippincott Company.
• 25. RTECS (1998) Registry of toxic effects of chemical substances [komputerowa baza danych].
• 26. Rusiecki W. (1977) Toksykologia współczesna. Warszawa, PZWL, 157-160.
• 27. Sax N.J., Lewis R.J. (1987) Hawley’s condensed chemical dictonary. 11 ed. New York, Van Nostrand Reinhold 8 Co.
• 28. Seńczuk W. (1990) Toksykologia. Warszawa, PZWL, 416-417.
• 29. Silverman L. i in. (1946) Further studies on sensory response to certain industrial solvent yapors. J. Ind. Hyg. Toxicol. 28(6), 262-266.
• 30. Smyth H.F. i in. (1962) Range-finding toxicity data: list VI. American Industrial Hygiene Assocaiation Journal, Vol.23, 95-107 (cyt. wg Grant W.M. i Schuman J.S., 1993; wg Criteria group..., 36, 1983).
• 31. Valvo A., Spagna C., Parlato G. (1967) Ocular pathology of industrial solvents (Note I. Clinical and experimental observations on workers in contact with amyl acetate and ethyl acetate). Ann. Ottalmol. Clin. Ocul. 93: 799-807.
• 32. von Wartburg J. (1971) The metabolism of alcohol in normals and alcoholics: Enzymes. W: The bio logy of alcoholism. Vol.1, Plenum, New York 63-91, 1971.
• 33. Zaikov H., Bobev G. (1978) Chemical damages in furniture industry and morbidity with temporary loss of working capacity. Khig. Zdray. 21, 141-147 (cyt. wg Criteria group; Arbete och Halsa, 36).
• 34. Zeiger E. i in. (1992) Environmental and Molecular Mutagenesis, 19, 2 (cyt. wg HSDB, 1998).