Zmiany krajobrazów doliny Małej Wisły w obrębie Kotliny Oświęcimskiej przez wezbrania powodziowe w XVIII-XX wieku

• Autorzy: Czaja Stanisław W.

Warianty tytułu

EN

Changes of lanscapes in the Little Wisła River Valley within the Oświęcimska Valley caused by floods in the 18th-20th centuries

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ukształtowanie doliny Małej Wisły umożliwiło już w późnym średniowieczu jej zagospodarowanie. We wczesnym etapie budowano liczne młynówki, a w XVI – XVII wieku system stawów hodowlanych, które aż do czasów współczesnych stanowią charakterystyczną cechę krajobrazu doliny. Jednak liczne wezbrania powodziowe nawiedzające od wieków dolinę Małej Wisły niszczyły stawy i zasypywały lub zmieniały bieg koryt młynówek. Jak wynika z archiwalnych zapisów oraz szkiców i map topograficznych, po powodziach ponownie odbudowywano stawy, lecz najczęściej zmieniano ich kształty, powierzchnie i układ grobli. Powodowało to wyraźne zmiany w krajobrazie doliny. Aż do końca XIX wieku wezbrania powodziowe w znaczący sposób zmieniały krajobraz opisywanej części doliny. W czasach współczesnych powodzie nie powodują już trwałych zmian w dolinie, bowiem wybudowanie zbiornika wodnego w Goczałkowicach spowodowało obniżenie wysokości kulminacji fal wezbraniowych.

EN

The shape of the Little Wisła River Valley enabled it to make economical use of it. At first, many watermill streams and a system of fish ponds were built in the 16th-17th centuries, which up till now have been characteristic of the valley landscape. However, numerous floods, which struck the Little Wisła River Valley for centuries, devastated the ponds, covered up or changed the course of watermill streams. The archive records, sketches and topopgraphic maps show that after floods the ponds were rebuilt, but often their shape, area, and layout of dams were changed. It led to significant changes of the landscape of the valley. Up to the end of the 19th century floods immensly changed the landscape of the valley described. Nowadays floods do not cause permanent changes in the valley because its industrialisation and connections with the surrounding environment makes it necessary to rebuild buildings and technical infrastructure.

Słowa kluczowe

PL

Mała Wisła; zmiany krajobrazu; antropopresja

EN

Mała Wisła; landscape changes; human impact

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 13
• Strony: 29--40
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., ryc., rys.

Twórcy

autor

Czaja Stanisław W.

• Uniwersytet Śląski, Wydział nauk o Ziemi, Sosnowiec, Polska

Bibliografia

• Bielański A.K., 1997: Materiały do historii powodzi w dorzeczu górnej Wisły (opr. J. Fiszer). Monografie Politechniki Krakowskiej, nr 217.
• Czaja S., Degórska V., Leśniok M., 1993: Naturalne i antropogeniczne zmiany koryta Wisły od zbiornika w Goczałkowicach do ujścia Przemszy. Geographia. Studia et dissertationes, UŚ.
• Czaki F.F., ok. 1760: Carte geographique de la Vistule.
• Czylok A., Szczypek T., Wika S., 1997: zasoby przyrody żywej w dolinie Wisły między Mętkowem a Rozkochowem (Kotlina Oświęcimska) jako tło dla eksploatacji kruszywa. WNoZ UŚ, Sosnowiec – Dąbrowa Górnicza.
• Girguś R., Strupczewski W., 1965: Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI. Wyd. Komunikacji i Łączności, Warszawa.
• Mapa Hydrograficzna Systemu Wodno-Gospodarczego (stan obecny i perspektywa do roku 2000). 1979. Urząd Wojewódzki Katowice, Wydział Ochrony Środowiska.
• Michalik S., 1991: Szata roślinna, [w:] Dorzecze górnej Wisły, cz. 1, PWN Warszawa – Kraków.
• Skelett zur Orginalaufnachmskarte von Galizien und Lodomerien, 1779-1783, 1:28 800, Archiwum Kartograficzne, Wiedeń.
• Starkel L., 1991: Rzeźba terenu, [w:] Dorzecze górnej Wisły, cz. 1, PWN Warszawa – Kraków.
• Starkel L., 2001: Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. IG i PZ PAN, Warszawa.
• Szweda G., 2008: Zmiany zagospodarowania przestrzennego i powierzchniowej sieci hydrograficznej w dolinie Wisły na odcinku Zabrzeg – ujście Pszczynki w latach 1830-2008 (maszynopis pracy magisterskiej), archiwum Katedry Geografii Fizycznej WNoZ UŚ, Sosnowiec.
• Topographische Karte, 1881-1884, 1:25 000, Herausgegeben von der Preussichen Landesaufnachme, Berlin.
• Übersicht der Militär Aufnahme von Mähren und Schlesien, 1861-1863, 1:28 800, Archiwum Kartograficzne, Wiedeń
• Węcławik S., 1991: Budowa geologiczna, [w:] Dorzecze górnej Wisły, cz. 1, PWN Warszawa – Kraków.
• Wieland J.W., 1736: Principatus Silesiae Rattiboriensis nova et exactissima Tabula geographica comonstrans insimul Liberas Dynastias Pless et beuthen, cum Statu minore Loslau ex emensurationibus.
• Zdjęcie stolikowe Śląska pruskiego Urmesstischblätter, 1823-1831, Pruski Sztab Generalny, Berlin.