Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego jako uczelnia oświeceniowa

• Autorzy: Kamińska J.

Warianty tytułu

EN

The Principal School of the Grand Duchy of Lithuania as a university of the Enlightenment

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The European Enlightenment had its own model of university organization. Reforming the old universities, establishing new ones and discussing their form and tasks were all motivated by the need to make the university not only an educational institution but also an institution aiming at scientific research. The reform of the old Jesuit Vilnius Academy in the times of the Commission of National Education had the same purpose. The effect of the reform was the transformation of the Vilnius Academy into the Principal School of the Grand Duchy of Lithuania. The changes were mainly introduced by an ex-Jesuit, an astronomer, and a rector Marcin Poczobut-Odlanicki who distinguished himself from the academic staff. He was an excellent animator of the scientific life. He made efforts to employ the best staff and to provide scientific facilities for academic faculties, which all contributed to the formation of a modern university. Undoubtedly, Poczobut was a man of the Enlightenment and a thoroughly educated science enthusiast. He tried to get employ of Jean Emmanuel Gilibert in Vilnius. This paper shows the contribution of Marcin Poczobut in forming a modern university according to the ideas of the Enlightenment in the Grand Duchy of Lithuania, and also modern ways of educating students.

Słowa kluczowe

PL

Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego; edukacja uniwersytecka; historia edukacji; Oświecenie

EN

Principal School of the Grand Duchy of Lithuania; university education; education history; Enlightenment

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 1
• Strony: 55--67
• Opis fizyczny: Bibliogr. 43 poz.

Twórcy

autor

Kamińska J.

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• F. S. Jezierski: Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane i stosownemi do rzeczy uwagami objaśnione: dzieło pogrobowe [...] po śmierci jego wydane, Warszawa 1791.
• H. Barycz: Zagadnienie uniwersyteckie w epoce Oświecenia, [w:] Pamiętnik VII Zjazdu Historyków we Wrocławiu, Wrocław 1948, t. II, z. 1.
• B. Leśnodorski: Uniwersytety w epoce Oświecenia, „Kwartalnik Historyczny”, LXXI, z. 4/1964.
• R. Porter: The scientific revolution and Universities, [w:] A history of the University in Europe, general editor W. Rüegg, vol. II, Universites in Early Modern Europe (1500-1800), Editor Hilde d e Ridder-Symonens, Cambrige 1996.
• K. Bartnicka: Uniwersytet europejski dawniej i dziś, „Artes Liberales”, Nr 1(2), Pułtusk 2007, s. 9 i nast.
• E. Rostworowski: Historia powszechna wiek XVIII, Warszawa 1984.
• Ratio atque Institutio studiorum SJ czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jezusowego(1599), wstęp i oprac. K. Bartnicka i T. Bieńkowski ; Warszawa 2000.
• L. Piechnik ; Powstanie i rozwój jezuickiej Ratio studiorum (1548-1599), Kraków 2003.
• L. Piechnik: Dzieje Akademii Wileńskiej, t. IV: Odrodzenie Akademii Wileńskiej 1730-1773, Rzym 1990.
• P. J. Badura SJ: Kongregacje generalne Towarzystwa Jezusowego. Zarys historyczny, w: Jezuicka ars educandi. Prace ofiarowane Księdzu Profesorowi Ludwikowi Piechnikowi SJ, red. M. Wolańczyk, S. Obirek SJ, Kraków 1995.
• V. Zubovas: Tomas Žebrauskas ir jo mokiniai, Vilnius 1986.
• S. Matulaitytė: Sennoji Vilniaus universiteto astronomijos observatirija ir jos biblioteka, Viliaus 2004.
• L. Klimka, R. Kivilšienė: Fizikos ir taikomųjų moklų pradžiad Lietuvoje, Vilnius 2005.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, oprac. L. Grzebień przy współpracy zespołu jezuitów, Kraków 2004.
• J. Kamińska, Universitas Vilnensis. Akademia Wileńska i Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego 1773-1792, Pułtusk-Warszawa 2004.
• S. Bednarski: Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków 1933.
• I. Szybiak: Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.
• J. Kamińska: Dzieciństwo i młodość Marcina Poczobuta-Odlanickiego, [w:] Z dziejów edukacji w Polsce XVIII wieku. Studia, pod red. I. Szybiak, Warszawa 1995.
• G. Boistel: L’observatoire des jésuites de Marseille sous la direktion du père Esprit Pezenas (1728-1763) [w:] http://astro-history.hautetfort.com/list/downloads_paers_articles/chps_54_boistel_pezenas.pdf dostęp 10.09.2014.
• List of Fellows of the Royal Society 1660–2007, London 2007. Toż: https://royalsociety.org/~/media/Royal_Society_Content/about-us/fellowship/Fellows1660-2007.pdf dostęp: 5.09.2014.
• W. Rolbiecki: Towarzystwa naukowe w Polsce, Warszawa 1972.
• Komisja Edukacji Narodowej Korony Polskiej i W. Ks. Lit. [Uniwersał], Warszawa 24 października 1773, [w:] Komisja Edukacji Narodowej (Pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł, zebrał i oprac. S. Tync, Wrocław 1954.
• Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773-1785, oprac. M. Mitera-Dobrowolska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.
• Projekt. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane, [b.m.w.] 1781.
• K. Mrozowska: Koncepcje pedagogiczne oświecenia. Rolland d’Erceville – Denis Diderot – Komisja Edukacji Narodowej. Studium porównawcze, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. XIX, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976.
• J. Bieliński: Uniwersytet Wileński, Kraków 1899-1900, t. III.
• W. Sławiński: Przyczynek do znajomości flory Wilna. cz. I, Historia i Bibliografia, Wilno 1922.
• S. Kościałkowski: Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, Londyn 1970.
• P. Daszkiewicz: Polityka i przyroda. Rzecz o Jean Emmanuelu Gilibercie, Warszawa 1995.
• Protokóły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 1775-1792, wydał T. Wierzbowski, Warszawa 1908.
• J. Lubieniecka: Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
• List M. Poczobuta do nieznanego adresata, bez daty, w: BUWil, F 16-2, k. 4; odpis L. Chmaj a, APAN, Rkps III 76.69.
• W. Sławiński: Przyczynek do znajomości flory okolic Wilna, cz. I: Historia i bibliografia, Wilno 1922.
• W. Sławiński: Dr Jan Emanuel Gilibert profesor i założyciel ogrodu botanicznego w Wilnie. Przyczynek bio-bibliograficzny, „Ateneum Wileńskie”, III/1925, z. 9.
• K. Bartnicka: Formowanie się wileńskiego uniwersyteckiego ośrodka badań przyrodniczych, [w:] Wkład wileńskiego ośrodka naukowego w przyrodnicze poznanie kraju, praca zbiorowa pod red. J. Babicza, W. Grębeckiej, Warszawa 1988.
• W. Grębecka: The Vilna school of botany (1781-1832), [w:] „Polish Botanical Studies. Guidebook”, Series, no. 9/1993.
• Studies on the history of botanical gardens and arboreta in Poland, red. A. Zemanek, B. Zemanek, Kraków 1993.
• Exercitium botanicum in Schola Principe Universitatis Vilnensis habendum die menis Julii Anno 1782 seu enumeratio methodica plantarum […] demonstrabunt praeside Joanne Emmanuele Gilibert doctore medicinae professore botanices ordynario, Vilnae 1782, Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego [BUWil.] Oddział Starych Druków, sygn. FD 94. Zob. BUWil., sygn. F 2 DC 176.
• W. Grębecka: L’Enseignement de la botanique a l’Université de Vilna (1781-1830), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. XXIV, 1979, nr 3, s. 601.
• P. Köhler, Zielniki botaników ośrodka wileńskiego z lat 1780-1840 w Kijowie, Krakowie i Wilnie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 39, Warszawa 1994, nr 1, s. 109 i nast.
• Prospectus lectionum in Alma Universitate et Academia Vilnensi, nomine Scholae Principis ab Amplissimo Collegio Praefectorum Educationi publice insignita ex Anno 1781 in Annum 1782 tradendarum, [w:] Bibl. Nauk PAU i PAN w Kr., sygn. 2220/I, t. 5 Ed. Nat., t. VI, s. 22. Druk dostępny także: BUWil. Oddział Starych Druków, sygn. IV 16172.
• E. Rzadkowska: Encyklopedia i Diderot w polskim Oświeceniu, Wrocław 1955.
• Z. Libera: Oświecenie, Warszawa 1967.
• List Marcina Poczobuta do Joachima Chreptowicza z 10 II 1781 roku, „Kronika Rodzinna” 1883.