„Wojna tramwajowa” we Lwowie w latach 1888-1893

Rataj, Piotr

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

„Wojna tramwajowa” we Lwowie w latach 1888-1893

Autorzy

Rataj Piotr

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

"Tramway War" in Lviv in 1888-1893

Języki publikacji

Abstrakty

W artykule przedstawiono ciekawy przypadek rywalizacji różnych technicznych koncepcji rozbudowy, a potem zastąpienia tramwajów konnych we Lwowie w latach 1888-1893. Dyskutowano wówczas, tak w Radzie Miejskiej, jak i w lokalnym środowisku technicznym, na temat wprowadzenia w mieście tramwajów elektrycznych, ale też i parowych, gazowych i innych. Spór był zażarty i przebiegał w atmosferze pośpiechu, gdyż na rok 1894 zaplanowano we Lwowie organizację Powszechnej Wystawy Krajowej, która wymagała transportu z centrum miasta na plac powystawowy, ale także poszerzenia zakresu transportu miejskiego. W grę wchodziły interesy zarówno przedsiębiorstwa tramwaju konnego, jak i gazowni, które starały się zablokować powstanie elektrycznej konkurencji. Szczególnie aktywny w dyskusji był wybitny fachowiec, prof. Roman Gostkowski, który często wygłaszał wykłady oraz publikował artykuły naukowe i popularne na ten temat. Początkowo opowiadał się on za tramwajami elektrycznymi, ale potem zmienił zdanie i propagował tramwaje gazowe. Ważne głosy w dyskusji należały do prof. Romana Dzieślewskiego i Juliusza Hochbergera, którzy szczegółowo i precyzyjnie opracowali studium dowodzące wyższości tramwaju elektrycznego nad konnym. Ostatecznie w 1894 roku wprowadzono we Lwowie tramwaje elektryczne zasilane z napowietrznej sieci trakcyjnej. Był to jeden z pierwszych takich systemów transportu miejskiego w tej części Europy. Artykuł oparto głównie na prasie z epoki, a także na źródłach archiwalnych oraz literaturze przedmiotu.

The article presents an interesting case of the rivalry between various technical concepts for supplementing and eventually replacing horse-drawn trams in Lviv in the years 1888-1893. At that time, both the City Council and the local technical community discussed the introducing electric, but also steam, gas, and other types trams in the city. The clash was intense and took place under pressure, as Lviv was scheduled to host the Galician Land Exhibition in 1894, which required transport from the city center to the exhibition grounds, but also an extension of the city’s transport system. The interests of both the horse-drawn tram company and the gasworks, which sought to block the emergence of electric competition, were at stake. Particularly active in the discussion was the eminent professional, Professor Roman Gostkowski, who often gave lectures and published scientific and popular articles on the subject. Initially, he advocated electric trams, but le later changed his mind and promoted gas trams. Important voices in the debate belonged to Prof. Roman Dzieślewski and Juliusz Hochberger, who produced a detailed and precise study proving the superiority of the electric tramway over the horse-drawn tramway. Eventually, in 1894, electric trams powered by an overhead catenary network were introduced in Lviv. This was one of the first such urban transport systems in this part of Europe. The article is based mainly on period press, as well as on archival sources and literature on the subject.

Słowa kluczowe

historia transportu transport publiczny tramwaj Lwów

history of transport public transport tramway Lviv

Wydawca

Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej

Czasopismo

Transport Miejski i Regionalny

Rocznik

2024

Tom

nr 9

Strony

22--30

Opis fizyczny

Bibliogr. 63 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Rataj Piotr

piotr.rataj33@wp.pl

Pracownia Historyczna Stowarzyszenia Elektryków Polskich, ul. Prószkowska 76, 45-758 Opole

Bibliografia

1. Kryżaniwskyj A., Elektryczny Lwów: Historia 1894–2019, Wrocław 2020.
2. Tarkhov S., Istoria lvivskoho tramvaya, Lviv 1994.
3. Hickiewicz J. przy współpracy z Sadłowskim P., Roman Dzieślewski: pierwszy polski profesor elektrotechniki i jego współpracownicy, Warszawa-Rzeszów-Tarnów-Gliwice-Opole 2014.
4. Kryżaniwskyj A., Istoria elektryfikatsii Lvivshchyny, Lviv 2015.
5. Rechłowicz M., Szajner J., Tramwaje lwowskie 1880–1944, Łódź 2020.
6. Dywan T., Miejskie zakłady i obiekty infrastruktury technicznej Lwowa w latach 1858–1919. Zarys dziejów, Łódź 2021.
7. Kryżaniwskyj A., Ivakhiv O., Wyścig tramwajów: elektryczny, konny czy gazowy?, „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej”, 2022, nr 74.
8. Rataj P., Rozwój elektrotechniki we Lwowie do 1914 roku, Warszawa 2023.
9. Br. R. Gostkowski o oświetleniu gazowem, dodatek do nr 17 „Kurjera Lwowskiego”, 1888 z 16 I.
10. Dzieślewski R., Hochberger J., Sprawozdanie w sprawie budowy kolei elektrycznej w mieście Lwowie, Lwów 1892.
11. McKay J.P., Tramways and Trolleys: the rise of urban mass transport in Europe, New Jersey 1976.
12. Krych A., Konceptualna wizja tramwaju w historycznym procesie rozwoju, „Transport Miejski i Regionalny”, 2020, nr 3.
13. Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie, f. 3, op. 1, spr. 4774, k. 46.
14. Kierownictwo budowy, „Czasopismo Techniczne”, 1886, nr 3.
15. Szczepaniak J., Tramwaj parowy we Lwowie, „Czasopismo Techniczne”, 1890, nr 16, 17.
16. Tramway parowy, „Kurjer Lwowski”, 1890, nr 199 z 20 VII.
17. Gostkowski R., W sprawie tramwaju lwowskiego, „Gazeta Narodowa”, 1891, nr 134 z 4 VI.
18. Odczyt prof. br. Gostkowskiego, „Gazeta Narodowa”, 1891, nr 144 z 17 VI.
19. Z lwowskiej Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski”, 1891, nr 351 z 19 XII.
20. Od prezydenta miasta, „Kurjer Lwowski”, 1891, nr 356 z 24 XII.
21. Dobrzyński F., W sprawie budowy kolei elektrycznej we Lwowie, „Czasopismo Techniczne”, 1892, nr 10.
22. Powszechna Wystawa Krajowa 1894 r. i siły produkcyjne kraju, t. I ,Wstęp geograficzno-statystyczny, z. 1 Historya organizacji wystawy, Lwów 1897. 49 Posiedzenie Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski” 1896, nr 257 z 15 IX, s. 3. 50 Z niwy lwowskiej elektrotechniki, „Kurjer Lwowski” 1902, nr 246 z 5 IX, s. 1.
23. Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie, f. 3, op. 1, spr. 4774, k. 27, 46.
24. Posiedzenie Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski”, 1892, nr 302 z 29 X.
25. Posiedzenie Rady miasta z dnia 22 XII, „Gazeta Lwowska”, 1892, nr 293 z 24 XII.
26. Kolej amoniakowa, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 13 z 13 I.
27. III. Zgromadzenie wyborców, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 13 z 13 I.
28. Tramwaj elektryczny, „Gazeta Lwowska”, 1893, nr 20 z 26 I.
29. Rychnowski F. de Welehrad, Pięćdziesiąt lat mojej czynności w Polsce umarłej i wskrzeszonej, Lwów 1925.
30. „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 7.
31. Rada m. Lwowa, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 104 z 15 IV.
32. Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie, f. 146, op. 68, spr. 3276, k. 40–60 i 69–90.
33. Tramwaj konny przeciw elektrycznemu, „Kurjer Lwowski” 1893, nr 76 z 17 III.
34. Sąd polubowny, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 137 z 18 V.
35. Spór gminy m. Lwowa z tramwajem, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 139 z 20 V.
36. „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 10.
37. „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 12.
38. „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 12.
39. Hauswald E., O systemach kolei miejskich, „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 17 i 18.
40. Projekt kolei elektrycznej, „Gazeta Lwowska”, 1893, nr 118 z 26 V.
41. Protokół z posiedzenia Sekcyi III. Rady miejskiej z 23 maja 1893.
42. Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie, f. 3, op. 1, spr. 3991, k. 57–58.
43. „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 145 z 27 V, s. 5, nr 146 z 28 V, s. 4–5 i nr 147 z 30 V.
44. Rada miasta Lwowa, „Gazeta Lwowska”, 1893, nr 121 z 30 V.
45. „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 14.
46. „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 15.
47. Sprawozdania z posiedzeń stowarzyszeń technicznych: Towarzystwo Politechniczne we Lwowie, „Przegląd Techniczny”, 1893, nr 8.
48. Olearski K., O centralnych stacyach elektrycznych, „Czasopismo Techniczne”, 1893, nr 19.
49. Tramwaj elektryczny, „Gazeta Narodowa”, 1893, nr 147 z 29 VI.
50. Tramwaj elektryczny, „Gazeta Narodowa”, 1893, nr 149 z 1 VII.
51. Gostkowski R., Czy nam trzeba kolei elektrycznej?, „Gazeta Narodowa”, 1893, nr 156 z 12 VII, s. 2; nr 158 z 13 VII.
52. Z lwowskiej Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 179 z 30 VI.
53. Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie, f. 146, op. 68, spr. 3276, k. 105–120.
54. W sprawie tramwaju elektrycznego, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 191 z 12 VII.
55. Z lwowskiej Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 195 z 16 VII.
56. Z lwowskiej Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski”, 1893, nr 195 z 16 VII.
57. Rada miasta Lwowa, „Gazeta Lwowska”, 1893, nr 160 z 16 VII.
58. Eröffnung der elektrischen Bahn in Lemberg, „Zeitschrift für Elektrotechnik”, 1894, nr 13.
59. L.T. Die Lemberger electrische Stadtbahn, „Zeitschrift für Transportwesen und Strassenbau”, 1893, nr 23.
60. Elektrische Strassenbahnen mit Stromzuführung durch Querleiter, „Polytechnischen Journal”, 1894, t. 292.
61. Dyrekcya tramwayu konnego, „Gazeta Lwowska” 1895, nr 17 z 22 I.
62. Posiedzenie Rady miejskiej, „Kurjer Lwowski” 1896, nr 257 z 15 IX.
63. Z niwy lwowskiej elektrotechniki, „Kurjer Lwowski”, 1902, nr 246 z 5 IX.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-7c7be72d-64ba-4f00-aaa8-8018119df9a0