Tytuł artykułu
Autorzy
Wybrane pełne teksty z tego czasopisma
Identyfikatory
Warianty tytułu
On the interpretations and polemics concerning the chemical atomic-molecular theory
Języki publikacji
Abstrakty
Poglądy Daltona budziły sprzeciw począwszy od ich ogłoszenia. Na przykład na przełomie XVIII i XIX w. kilku wybitnych uczonych oponowało przeciwko Daltonowskiej tzw. pierwszej teorii mieszaniny gazów (theory o f mixedgases). Przypomnę, że w latach 1797-1807 przeciwstawiano jej tezę, iż powietrze atmosferyczne jest związkiem azotu i tlenu, a nie mieszaniną gazów. Takie stanowisko zajmowali m.in. F. Humboldt, C. L. Morozzo, H. Davy, T. Thomson, C. L. Berthollet, J. Bostock, J. Murray, J. Gough2. Dalton odpowiadał na niektóre zarzuty, w tym na kartach pierwszej części A New System of Chemical Philosophy (1808), a mianowicie w obszernym paragrafie On the Constitution of Mixed Elastic Fluids3. Krytyka pierwszej Daltonowskiej teorii mieszaniny gazów niewątpliwie wpłynęła korzystnie na dalsze losy badań prowadzonych przez uczonego a nadto na upowszechnienie ich rezultatów w Europie. Jako badacz mieszanin gazów, Dalton stał się na początku XIX w. obecny na kartach wielu podręczników; natomiast jego osiągnięcia w budowaniu chemicznej teorii atomistyczno-molekularnej początkowo nie budziły wśród chemików zbyt dużego zainteresowania. Jednak w niniejszym artykule będzie mowa nie o polemikach wokół Daltonowskiej teorii mieszaniny gazów ale o polemikach dotyczących jego chemicznej teorii atomistyczno-molekularnej. Powstaje natychmiast problem: który tekst należy potraktować jako otwierający tę drugą polemikę? Wydaje się, że nie byłoby wskazane uznanie za taki fragmentu trzeciego tomu trzeciego wydania książki Thomasa Thomsona System of Chemistry (1807), gdzie po raz pierwszy - jak się na ogół sądzi - zamieszczone zostało szkicowe ujęcie chemicznej teorii atomistycznej Daltona. Natomiast pierwsze rozwinięte ujęcie tej teorii w wysłowieniu samego Daltona pojawiło się nieco później, a mianowicie w jego książce A New System of Chemical Philosophy(1808)4. Ujęcia owej teorii - szkicowe Thomsona i rozwinięte samego Daltona - różnią się, toteż można potraktować pierwsze jako autonomiczne, chociaż nie wnoszące ani nowych motywów jako nadmiernie uproszczone, ani też motywów polemicznych. Oczywiście Thomson napisał swój tekst po rozmowie z Daltonem w sierpniu 1804 r., a więc opierał się na pierwszych wersjach poglądów twórcy chemicznej teorii atomistyczno-molekularnej pochodzących jeszcze z 1803 r. Niezależnie od tego ostatniego szczegółu, należy stwierdzić, że w książce A New System o f Chemical Philosophy znalazły się sformułowania, które mogły zachęcać do polemiki. W szczególności niejasna była terminologia stosowana przez Daltona, konkretyzująca się w użyciu takich terminów, jak: „cząstka“ (particie), „atom“ etc. Można sądzić, że wychodząc naprzeciw możliwym teoretycznym zarzutom, a także czując potrzebę podjęcia polemiki z poszczególnymi autorami, którzy posługiwali się tymi terminami, napisał Dalton list do wydawcy periodyku „A Journal of Natural Philosophy, Chemistry and the Arts“, Williama Nicholsona; tekst tego listu został opublikowany w postaci artykułu5. Wcześniej Joseph Louis Gay-Lussac opublikował swój artykuł6, w którym wysunął koncepcję „objętościową“ łączenia się indywiduów chemicznych, alternatywną wobec „wagowej“ koncepcji Daltona. Wersja podana przez Gay-Lussaca stała się punktem wyjścia dalszych wypowiedzi takich uczonych, jak: Wollaston, Thomson, Berzelius, Dalton, Davy i Whewell. W toku polemik „wagowa“ koncepcja Daltona uległa niejako rozdwojeniu, o ile bowiem ten stosował termin „ciężar atomowy“ i pokrewne, o tyle bardziej od niego pozytywizujący chemicy XIX w. posługiwali się terminem „ciężar równoważnikowy“ (resp. „równoważnik“). Kongres Chemików w Karlsruhe (1860) miał za zadanie usunąć lub przynajmniej ograniczyć ten zamęt terminologiczno-pojęciowy w subdziedzinie chemii. Niżej omówione będą prace Daltona, Thomsona, Berzeliusa, Wollastona opublikowane głównie na łamach takich brytyjskich periodyków, jak: „A Journal of Natural Philosophy, Chemistry and Arts“, „Philosophical Transactions of the Royal Society“ i „Annals of Philosophy“. Analiza tych prac uzupełniona zostanie analizą wybranych wypowiedzi Davy’ego i Whewella; w pracach tego ostatniego do głosu dochodzą określone preferencje filozoficzne. Korzystam w opracowywaniu tego artykułu głownie ze zbioru prac opublikowanych pod redakcją Davida M. Knighta w książce Classical Scientific Papers. Chemistry. First Series (London 1968). Rozpocznę od artykułu Daltona z 1811 r., który można potraktować jako otwierający polemikę wokół chemicznej teorii atomistyczno-molekularnej.
Słowa kluczowe
Czasopismo
Rocznik
Tom
Strony
7--56
Opis fizyczny
Bibliogr. 80 poz.
Twórcy
autor
- Warszawa
Bibliografia
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-7be3a1ef-8a84-49df-898d-87dc05eb4310
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.