Nowe dane o mineralizacji tellurowo-bizmutowej z rejonu Myszkowa i Mysłowa, strefa kontaktu bloku małopolskiego z blokiem górnośląskim

• Autorzy: Mikulski S.Z. , Markowiak M. , Zieliński G. , Giro L.

Warianty tytułu

EN

New data on tellurium-bismuth mineralization from the Myszków and Mysłów regions in the contact zone of the Małopolska Block with the Upper Silesia Block

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W wyniku przeprowadzonych prac na mikroskopie polaryzacyjnym, skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM) oraz mikrosondzie elektronowej (EPMA) CAMECA-SX-100 rozpoznano szereg minerałów Te i Bi i występujących z nimi siarkosoli Bi, Ag, Pb, Cu i Ni w próbkach utworów prekambryjsko-paleozoicznych pobranych ze strefy granicznej pomiędzy blokiem małopolskim i górnośląskim. Minerały Te i Bi stwierdzono w trzech archiwalnych otworach z dwóch obszarów perspektywicznych: Myszków (wiercenia: Pz-40 i 82-Ż) oraz Mysłów (wiercenie 25-WB). Wśród rozpoznanych rzadkich minerałów dominują minerały Te-Bi-(Se + S) reprezentowane przez minerały z grupy tetradymitu (tetradymit, kawazulit i sulfotsumoit), tellurki Bi z szeregu hedleyit–tellurobismutyt (pilsenit, tsumoit i rucklidgeit) oraz siarczki bizmutu (bismutynit, newskit i paraguanajuatyt). W otworze Pz-40 stwierdzono również hessyt, empressyt i matildyt. Ponadto stwierdzono wystąpienia siarkosoli Bi, Te, Pb, Se, Cu, (np. paděrait, heyrovskýit, gustavit, aleksyt, pavonit i in.). Mineralizacja tellurowa w paragenezie z mineralizacją bizmutową wraz z różnymi siarkosolami (Ag-Bi-Te-Pb-Cu-Au-Se-S) występuje w asocjacji z siarczkami metali podstawowych (galena, chalkopiryt, piryt i sfaleryt) w strefach brzeżnych wokół waryscyjskiej mineralizacji porfirowej typu Mo-Cu(-W) związanej z intruzjami granitoidowymi i ich dajkami o teksturze porfirowej.

EN

A number of tellurium and bismuth minerals and Bi, Ag, Pb, Cu and Ni sulphosalts have been identified as a result of work carried out on the polarizing microscope, scanning electron microscope (SEM) and electron microprobe (EPMA) CAMECA SX-100. They are hosted by Ediacaran-Paleozoic rocks from the contact zone of the Małopolska Block with the Upper Silesia Block. These minerals havebeen found in three boreholes drilled in two prospective areas of Myszków (Pz-40 and 82-Ż boreholes) and Mysłów (25-WB borehole). The rare minerals are dominated by those with the Te-Bi-(Se + S) system. They are represented by minerals of the tetradymite Group (tetradimite, kawazulite and sulphotsumoite), Bi tellurides from the hedleyite-tellurobismuthite group (pilsenite, tsumoite and rucklidgeite) and bismuth sulphides (bismuthinite, nevskite and paraguanajuatite). In the Pz-40 borehole, Ag tellurides (hessite and empressite) and Ag, Bi sulphosalts (matildite) were also found. In addition, there are sulphosalts of Bi, Ag, Au, Pb, Se and Cu of variable compositions (e.g. paděraite,heyrovskýite, gustavite, aleksite, pavonite and others). The tellurium and bismuth mineralization occur together with the sulphosalts in close association with basic metal sulphides (galena, chalcopyrite, pyrite and sphalerite). They form a veinlet-impregnation mineralization type in the marginal zones around Variscan Mo-Cu(-W) porphyry mineralization related to the granitoid intrusions and theirdykes with porphyritic textures.

Słowa kluczowe

PL

minerały Bi i Te; złoża porfirowe Cu-Mo; blok małopolski; blok górnośląski; Polska; siarkosole Bi, Ag, Pb i Cu

EN

minerals of Bi and Te; Cu-Mo porphyry deposits; Małopolska Block; Upper Silesia Block; sulphosalts of Bi, Ag, Pb and Cu

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 465
• Strony: 99--122
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., wykr., tab.

Twórcy

autor

Mikulski S.Z.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4; 00-975 Warszawa

autor

Markowiak M.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Górnośląski, ul. Królowej Jadwigi 1, 41-200 Sosnowiec

autor

Zieliński G.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4; 00-975 Warszawa

autor

Giro L.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4; 00-975 Warszawa

Bibliografia

• [1] BUŁA Z. (red.), 2002 — Atlas geologiczny paleozoiku bez permu w strefie kontaktu bloków górnośląskiego i małopolskiego. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [2] BUŁA Z., ŻABA J., 2005 — Pozycja tektoniczna Górnośląskiego Zagłębia Węglowego na tle prekambryjskiego i dolnopaleozoicznego podłoża. Przew. 76 Zjazdu PTG: 14–42.
• [3] COOK N.J., CIOBANU C., WAGNER T., STANLEY C.J., 2007 — MINERALS OF THE SYSTEM Bi-Te-se-S related to the tetradymite archetype: review of classification and compositional variation. Can Mineral, 45, 4: 665–708.
• [4] EKIERT F., 1971 — Budowa geologiczna podpermskiego podłoża północno-wschodniego obrzeżenia GZW. Pr. Inst. Geol. 66: 5–77.
• [5] HABRYN R., MARKOWIAK M., ŚLÓSARZ J., 1994 — Perspektywy udokumentowania nowego ciała rudnego w kierunku na NW od złoża molibdenowo-wolframowo-miedzowego Myszków. Prz. Geol., 42: 611–614.
• [6] HARAŃCZYK C., 1978 — Krakowska paleozoiczna prowincja tellurkowa. Prz. Geol., 6: 337–343.
• [7] HARAŃCZYK C., 1979 — Metallogenic evolution of the Silesia--Cracow region. Pr. Inst. Geol., 95: 109–132.
• [8] HARAŃCZYK C., 1983 — Paragenezy mineralne w złożach krakowidów i ich pokrywy. Rocz. PTG, 53, 1–4: 91–126.
• [9] KARWOWSKI Ł., LASOŃ K., MARKIEWICZ J., TRUSZEL M., 2005 — Geochemiczno-petrologiczne przesłanki Mo–W–Cu mineralizacji typu złóż porfirowych rejonu krakowsko-lublinieckiego. Przew. 76 Zjazdu PTG: 75–79.
• [10] KOSZOWSKA A., 2005 — Mineralizacja Te w skarnie z Zawiercia. Prz. Geol., 53, 3: 257–258.
• [11] LASOŃ K., 2003 — Geochemia molibdenowo-wolframowego złoża porfirowego Myszków. Biul. Państw. Inst. Geol., 405: 87–108.
• [12] MANECKI A., ŁODZIŃSKI M., WRZAK J., 2011 — Glosariusz minerałów. Mineralpress, Kraków.
• [13] MARKIEWICZ J., 1998 — Petrografia strefy apikalnej granitoidów mrzygłodzkich. Biul. Państw. Inst. Geol., 382: 5–29.
• [14] MARKIEWICZ J., 2002 — Główne cechy rozwoju magmatyzmu w krawędziowych częściach bloku górnośląskiego i małopolskiego. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [15] MARKOWIAK M., 2012 — Przejawy mineralizacji kruszcowej w utworach ediakaru nawierconych otworem Cianowice-2. Biul. Państw. Inst. Geol., 448, 2: 345–358.
• [16] MARKOWIAK M., 2014 — Przejawy mineralizacji kruszcowej w skałach nawierconych otworami Trojanowice 2 i Cianowice 2. Biul. Państw. Inst. Geol., 459: 83–92.
• [17] MARKOWIAK M., 2015 — Charakterystyka mineralizacji kruszcowej na tle przeobrażeń termiczno-metasomatycznych skał w rejonie Żarek–Kotowic. Pr. Państw. Inst. Geol., 203: 1–74.
• [18] MARKOWIAK M. I ZESPÓŁ, 1993 — Dokumentacja geologiczno-wynikowa otworu wiertniczego Pz-40 Myszków. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [19] MARKOWIAK M., HABRYN R., 2003 — Kompleksowa ocena polimetalicznej mineralizacji kruszcowej w utworach paleozoiku i prekambru w obszarze krakowsko-lublinieckim. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [20] MARKOWIAK M., PIEKARSKI K., ŚLÓSARZ J., HABRYN R., MARKIEWICZ J., TRUSZEL M., LASOŃ K., JURA D., BADERA J., 1994 — Wyniki badań geologicznych i złożowych paleozoicznego podłoża w obszarze Myszków-Mrzygłód. Przew. 65 Zjazdu PTG, Pr. Nauk. UŚl., 1431: 173–217.
• [21] MARKOWIAK M., OSZCZEPALSKI S., MIKULSKI S.Z., 2009 — Porfirowa mineralizacja Mo-Cu-W w prekambryjsko-paleozoicznych utworach strefy kontaktu bloków górnośląskiego i małopolskiego. Prz. Geol., 57, 4: 308.
• [22] MIKULSKI S.Z., 2014 — Występowanie telluru i bizmutu w złotonośnych siarczkowych rudach polimetalicznych w Sudetach (SW Polska). Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Managment, 30, 2: 15–34. DOI 10.2478/gospo-2014-0019.
• [23] MIKULSKI S.Z., MARKOWIAK M., 2011 — Gold occurrence in the contact of the Małopolska and Upper Silesia blocks southern Poland. Gold in Poland. AM Monograph, 2: 307–317.
• [24] MIKULSKI S.Z., STEIN H.J., 2012 — Wiek molibdenitów w Polsce w świetle badań izotopowych Re-Os. Biul. Państ. Inst. Geol., 452: 199–216.
• [25] MIKULSKI S.Z., MARKOWIAK M., OSZCZEPALSKI S., 2008 — Złoto w żyłach kwarcowo-siarczkowych z wiercenia DB-4 (rejon Doliny Będkowskiej, południowa Polska). Biul. Państw. Inst. Geol., 429: 99–112.
• [26] MIKULSKI S.Z., MARKOWIAK M., OSZCZEPALSKI S., STARNAWSKA E., GIRO L., 2009 — Nowe dane o mineralizacji tellurkowej z obszaru kontaktu bloków górnośląskiego i małopolskiego. Prz. Geol., 57, 4: 310.
• [27] MIKULSKI S.Z., OSZCZEPALSKI S., MARKOWIAK M., 2012 — Występowanie i zasoby perspektywiczne rud molibdenu i wolframu w Polsce. Biul. Państ. Inst. Geol., 448, 2: 297–314.
• [28] MIKULSKI S.Z., MARKOWIAK M., ZIELIŃSKI L., GIRO L., 2014a — Identyfikacja rzadkich faz mineralnych (Te, Bi, Se, Sb, Au, Ag, Pb, S i in.) z siarczkowych rud polimetalicznych w Polsce. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [29] MIKULSKI S.Z., OSZCZEPALSKI S., BRAŃSKI P., KOZDRÓJ W., MARKOWIAK M., KRAMARSKA R., CHMIELEWSKI A., SADŁOWSKA K., DAMRAT M., 2014b — Weryfikacja stanu wiedzy o mineralizacji metalami ziem rzadkich (REE) wraz z pilotażową oceną ich perspektyw złożowych w Polsce z wyłączeniem obszaru kratonu wschodnioeuropejskiego. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [30] MIKULSKI S.Z., MARKOWIAK M., SADŁOWSKA K., CHMIELEWSKI A., ZIELIŃSKI G., 2015 — Pilotażowe badania pierwiastków ziem rzadkich w strefie kontaktu bloku małopolskiego z blokiem górnośląskim. Biul. Państw. Inst. Geol., 465: 77–98.
• [31] NAWROCKI J., KRZEMIŃSKI L., PAŃCZYK M., 2010 — 40Ar-39Ar ages of selected rocks and minerals from the Kraków–Lubliniec Fault Zone, and their relation to the Paleozoic structural evolution of the Małopolska and Brunovistulian terranes (S Poland). Geol. Quart., 54, 3: 289–300.
• [32] OSZCZEPALSKI S., MARKOWIAK M., BUŁA Z., LASOŃ K., MIKULSKI S., HABRYN R., TRUSZEL M., PAŃCZYK M., SIKORA R., WOŹNIAK P., MUCHA J., WASILEWSKA M., KARWOWSKI Ł., 2008 — Prognoza złożowa podłoża paleozoicznego (i pokrywy mezozoicznej triasu) północno-wschodniego obrzeżenia GZW. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [33] OSZCZEPALSKI S., MARKOWIAK M., MIKULSKI S.Z., LASOŃ K., BUŁA Z., HABRYN R., 2010 — Porfirowa mineralizacja Mo-Cu-W w prekambryjsko-paleozoicznych utworach – analiza prognostyczna strefy kontaktu bloków górnośląskiego i małopolskiego. Biul. Państ. Inst. Geol., 429: 339–354.
• [34] PAŃCZYK M., MARKOWIAK M., ZIELIŃSKI G., GIRO L., 2012 — Mineralizacja kruszcowa w obrębie zmetasomatyzowanej intruzji magmowej w rejonie Koziegłów (blok górnośląski). Biul. Państw. Inst. Geol., 448, 2: 359–370.
• [35] PIEKARSKI K., 1994 — Pozycja strukturalna i budowa złoża rud molibdenowo-wolframowo-miedziowych Myszków. Przew. 65 Zjazdu PTG, Pr. Nauk. UŚl., 1431: 58–68.
• [36] PIEKARSKI K., 1995 — Geologic setting and ore mineralization characteristics of the Myszków area (Poland). Geol. Quart., 39, 1: 31–42.
• [37] PIEKARSKI K., GAJOWIEC B., HABRYN R., KARWASIECKA M., KURBIEL H., ŁUSZCZKIEWICZ A., MARKIEWICZ J., MARKOWIAK M., SIEMIŃSKI A., STĘPNIEWSKI M., TRUSZEL M., 1993 — Dokumentacja geologiczna złoża rud molibdenowo-wolframowo-miedziowych Myszków w kategorii C2. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddział Górnośląski.
• [38] PODEMSKI M. (red.), 2001 — Palaeozoic porphyry molybdenum-tungsten deposit in the Myszków area, southern Poland. Pol. Geol. Inst. Sp. Papers, 6: 1–87.
• [39] SIATA E. (red.), 2007 — Dokumentacja geologiczna złoża rud molibdenowo-wolframowo-miedziowych w Myszkowie w kategorii C2. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [40] STEIN H.J., MARKOWIAK M., MIKULSKI S.Z., 2005 — Metamorphic to magmatic transition captured at the Myszków Mo-W deposit, southern Poland. W: Mineral Deposit Research: Meeting the Global Challenge (red. J. Mao, F.P. Bierlein): 833–836. Springer.
• [41] ŚLÓSARZ J., 1994 — Charakterystyka mineralogiczna okruszcowania Cu-Mo-W. Przew. 65 Zjazdu PTG, Pr. Nauk. UŚl., 1431: 196–202.
• [42] TRUSZEL M., MARKOWIAK M., 1999 — Skarny i metasomatyty towarzyszące mineralizacji kruszcowej z rejonu Koziegłów. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [43] TRUSZEL M., KARWOWSKI Ł., LASOŃ K., MARKIEWICZ J., ŻABA J., 2006 — Magmatyzm i metamorfizm strefy tektonicznej Kraków-Lubliniec jako przesłanki występowania złóż polimetalicznych. Biul. Państw. Inst. Geol., 418: 55–103.
• [44] WIELGOMAS L. I ZESPÓŁ, 1988 — Dokumentacja geologiczno-surowcowa wyników poszukiwań złóż rud cynku i ołowiu w rejonie Winowno-Będusz. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [45] ŻELAŹNIEWICZ A., PAŃCZYK M., NAWROCKI J., FANNING M., 2008 — A Carboniferous / Permian, calc-alcaline, I-type granodiorite from the Małopolska Block, Southern Poland: implications from geochemical and U-Pb zircon age data. Geol. Quart., 52, 4: 301–308.