Oto opoka, a na niej zbudowano – Kazimierz Dolny

• Autorzy: Bąk Bogusław , Barbara Radwanek-Bąk

Warianty tytułu

EN

Here is the opoka rock – and Kazimierz Dolny was built on it

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Opoki i gezy są jednymi z charakterystycznych kopalin skalnych regionu lubelskiego. Skały te od dawna użytkowano tu, a także w regionie świętokrzyskim i łódzkim, w lokalnym budownictwie. Obecnie są one zapomniane, a ich znaczenie jest marginalne. Liczne badania i praktyka, potwierdzają również przydatność obu kopalin jako surowca do produkcji cementu, w tym gatunków specjalnych. Po wojnie wykorzystywano opoki na znaczną skalę do regulacji Wisły, ale ich znaczenie jako kamieni budowlanych niemal zanikło. Niektóre opuszczone kamieniołomy opok i gez przekształcono w cenne geostanowiska. Takie obiekty dawnego, historycznego już dziś górnictwa skalnego można podziwiać zwłaszcza w Kazimierzu Dolnym i jego okolicach. Przypominają one o wielowiekowych tradycjach wykorzystania tych specyficznych kopalin oraz stanowią istotny element dokumentujący georóżnorodność regionu. W okolicach Kazimierza Dolnego, który leży w obrębie tzw. Małopolskiego przełomu Wisły znajdują się jeszcze inne interesujące obiekty geoturystyczne (zwłaszcza geomorfologiczne), a wśród nich wysokie skarpy doliny Wisły, piaszczyste łachy tworzące malownicze wyspy na rzece oraz dobrze wykształcone i zachowane wąwozy lessowe. Innym przejawem bogatej georóżnorodności tych okolic jest obecność wód mineralnych i zmineralizowanych, które wydobywa się w Nałęczowie zarówno dla celów leczniczych uzdrowiska, jak i do produkcji znanej wody „Nałęczowianka”.

EN

Opoka and gaize are one of the characteristic rocks in the Lublin region. These rocks have long been used here, as well as in the Świętokrzyskie and Łódź regions, in local construction. Now they are forgotten and their significance is marginal. In the light of results of several analysis, and practices both of them are suitable for cement production (for special cements too). After the war, opoka was used as a stone material for the Vistula river regulation, but its importance as building stones has almost disappeared. Some abandoned quarries were transformed into valuable geosites. We can visit today such objects of the former, historic rock mining in Kazimierz Dolny and its surroundings. They remind of centuries-old traditions of using these specific ricks and are an important element documenting the geodiversity of the region. In the vicinity of Kazimierz Dolny, which is located within the so-called Vistula River Gorge of Lesser Poland, there are also other interesting geotourism facilities (especially geomorphological) like: the high slopes of the Vistula valley, picturesque sandy islands on the river and well-developed and preserved loess gorges. Another manifestation of the rich geodiversity of this area is the presence of mineral and mineralized waters, which are used in Nałęczów for the therapeutic purposes of the spa as well as for the production of the well-known „Nałęczowianka” water.

Słowa kluczowe

PL

opoki; gezy; kamienie budowlane; górnictwo skalne; geostanowiska

EN

opoka; gaize; building stones; mining activity; geosites

• Wydawca: Instytut Górnictwa Odkrywkowego "Poltegor-Instytut"
• Czasopismo: Górnictwo Odkrywkowe
• Rocznik: 2020
• Tom: R. 61, nr 1
• Strony: 55--63
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz.

Twórcy

autor

Bąk Bogusław

• Państwowy Instytut Geologiczny-PIB

autor

Barbara Radwanek-Bąk

• Państwowy Instytut Geologiczny-PIB

Bibliografia

• [1] Andrzejewska-Kubrak K., Gabryś -Godlewska A., Kozłowska O., Kwecko P., Miecznik J., Walentek I., Wojciechowska K., 2011- Objaśnienia do MGGP arkusz Nałęczów (747). bazadata.pgi.gov.pl/data/mgsp/txt/mgsp 0747.pdf
• [2] Baran-Zgłobicka B., Harasimiuk M., 2007 – Kazimierz Dolny nad Wisłą – jako przykład harmonijnego współistnienia wartości geologicznych i kulturowych. [w:] Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery. Wyd. UMCS. Lublin
• [3] Bąk B., Szeląg A., Bojakowska I., Kwecko P., Tomassi-Morawiec A., Wojciechowska K., 2010 - Objaśnienia do MGP ark. Kazimierz Dolny (746) bazadata.pgi.gov.pl/data/mgsp/txt/mgsp0746.pdf
• [4] Bąk B., Szeląg A., 2013. Opoki i gezy- zapomniane kopaliny Lubelszczyzny. Gór. Odkr. 2: 107-116
• [5] Bolewski A., Parachoniak W., 1988 – Petrografia. Wyd. Geol. Warszawa
• [6] Dziedzic A., 2007 – Geoinżynierskie właściwości górnokredowych opok Małopolskiego Przełomu Wisły. [w:] Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery. Wyd. UMCS. Lublin
• [7] Gajek G., Zgłobicki W., Kołodyńska-Gawrysiak R. 2019. Geoeducational Value of Quarries Located Within the Małopolska Vistula River Gap (E Poland). Geoheritage 11: 1335-1351
• [8] Harasimiuk M., Warowna J., Gajek G., 2013: Zróżnicowanie krajobrazów projektowanego Geoparku Małopolski Przełom Wisły (Projected Geopark Małopolska Gap of Vistula River landscape’s diversification), Monitoring Środowiska Przyrodniczego, Vol. 14, s. 27-35
• [9] Głodek J., Kęsik A., Kolago C., Mojski E., Starkel L. , 1967 - Z biegiem Wisły. Wyd. Geol. Warszawa
• [10] Kołodyńska-Gawrysiak R., Mroczek P., Chodorowski J., Plak A., Kiebała A., Zgłobicki W. 2015: Human-induced landscape evolution in the loess areas of Lublin Upland, E Poland: evidence from pedosedimentary archives in closed depressions. Zeitschrift für Geomorphologie 59, SI 2, 155-175
• [11] Kowalczyk L., Pawłowski A., 2002. Przewodnik po ścieżkach dydaktycznych Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, cz. II. Lublin 2002
• [12] Kozłowski S. (red.), 1984 – Surowce mineralne środkowowschodniej Polski. Województwa: lubelskie, chełmskie, zamojskie, bialskopodlaskie i siedleckie. Wyd. Geol. Warszawa
• [13] Kozłowski S., 1986 – Surowce skalne Polski. Wyd. Geol., Warszawa
• [14] Machalski M., 1998 – Granica kreda-trzeciorzęd w przełomie Wisły. Przegl. Geol. 46,11: 1153-1161
• [15] Machalski, M. 2007. Wydarzenia na granicy kreda-paleogen w Małopolskim Przełomie Wisły. In: Harasimiuk, M., Brzezińska-Wójcik, Dobrowolski, R, Mroczek, P. and Warowna, J. Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery, 229-234
• [16] Machalski M., Walaszczyk I., 1987 – Fauna condensation and mixing in the uppermost Maastrichtian/Danian Greensand (Middle Vistula Valley, Central Poland). Acta Geol. Pol. 37; 75-91
• [17] Pawłowski A;, 2002. Przewodnik po ścieżkach dydaktycznych Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, cz. I. Lublin 2002
• [18] Pawłowski A., 2007 – Projekt ochrony i dydaktycznego udostępnienia muraw kserotermicznych w rezerwacie „Skarpa Dobrska”. [w] Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery: 225-228. Wyd. UMCS. Lublin
• [19] Peryt D., Walaszczyk I., 1993 – Field-trip 2: Cenomanian/Turonian and Cretaceous/Tertiary boundary successions in the Middle Vistula section: The reconstruction of the boundary events in incomplete sections – a multidisciplinary attempt.[In] M. Narkiewicz (ed.) Global boundary events. An interdisciplinary conference Kielce-Poland. Excursion Quidebook: 19-28. Warszawa
• [20] Pożaryski W., 1951a – Odwapnione utwory kredowe na północno-wschodnim przedpolu Gór Świętokrzyskich. Biul. Państw. Inst. Geol. nr 75
• [21] Pożaryski W., 1951b – Przewodnik geologiczny po Kazimierzu i okolicy. Wyd. Muz. Ziemi. Warszawa
• [22] Radwanek-Bąk B., Bąk B., 2008 – The Middle Vistula River Section as a geotourist attraction. Prz. Geol. vol. 56, nr 8/1
• [23] Radwański A., 1989 – The Cretaceous/Tertiary boundary in Central Poland. Acta. Geol. Pol., 39: 1-12
• [24] Tchórzewska D., Piekarski K., 1971 – Opoka – nowym surowcem dla przemysłu cementowego. Prz. Geol. nr 1
• [25] Walaszczyk I., Cieśliński S., Sylwestrzak H., 1999 – Selected geosites of Cretaceous deposits in Central and Eastern Poland. Pol. Geol. Inst. Special Papers 2: 71-76
• [26] Warowna J., Zgłobicki W., Kołodyńska-Gawrysiak R., Gajek G., Gawrysiak L., Telecka M. 2015: Geotourist values of loess geoheritage within the planned Geopark Małopolska Vistula River Gap, E Poland. Quaternary International 399, 46-57
• [27] Wyrwicka K., 1977b – Wykształcenie litologiczne i węglanowe surowce skalne mastrychtu lubelskiego. Biul. Inst. Geol. nr 299
• [28] Wyrwicka K., 1980 – Stratygrafia, facja i tektonika mastrychtu zachodniej Lubelszczyzny. Kwart. Geol. t. 24, nr 4
• [29] Zgłobicki W., Brzezińska-Wójcik T., Gawrysiak L., Harasimiuk M., 2007 - Stanowiska geomorfologiczne regionu lubelskiego jako narzędzie rozwoju geoturystyki [w] Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery: 268-271. Wyd. UMCS.Lublin
• [30] Zgłobicki W., Kołodyńska-Gawrysiak R., Gawrysiak L., Pawłowski A., 2012: Walory geoturystyczne rzeźby lessowej zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Prz. Geol. 60/1: 26–3
• [31] Zgłobicki W., Baran-Zgłobicka B.. 2013: Geomorphological Heritage as a Tourist Attraction. A Case Study in Lubelskie Province, SE Poland. Geoheritage 5, 137–149
• [32] Zgłobicki W., Kukiełka S., Baran-Zgłobicka, B. 2020. Regional Geotourist Resources—Assessment and Management (A Case Study in SE Poland). Resources 2020, 9, 18

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).