Low-Grade metamorphism of permian mafic rocks from the Gorzów Wielkopolski block (Fore Sudetic Monocline, Nw Poland): age and mechanism

• Autorzy: Bylina Paweł

Identyfikatory

DOI

10.2478/v10002-007-0004-y

Warianty tytułu

Procesy metamorficzne niskiego stopnia permskich skał maficznych z bloku Gorzowa Wielkopolskiego (Monoklina Przedsudecka, Polska północno-zachodnia): wiek i mechanizm procesu

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The metavolcanic rocks in the Gorzów Wielkopolski area (NW Poland) are andesite-basalts and andesites derived from contaminated within-plate subalkaline basalt melts. K-Ar dating of primary K-feldspar yields an extrusion age of 285±5 Ma. This new date suggests that these rocks may be the youngest dated Permo-Carboniferous volcanic rocks within the eastern margin of the North German Basin. Petrological and micro-thermometric data indicate that the volcanic rocks were altered by a sub-greenschist facies, metamorphic process that proceeded within temperatures and pressures ranging from 195-290°C and 63-96 MPa, respectively. The major metamorphic phases, corrensite, pumpellyite, laumontite and prehnite, formed due to interaction between the original volcanic rock and low-saline Na2SO4-rich hydrothermal fluids. Numerical modelling indicates fluid flow in fractures as the most probable explanation for the low-grade hydrothermal metamorphism. Model calculations suggest that the process was of short duration, ca 140-250 years. K-Ar dating reveals three Mesozoic episodes at 121±2 Ma, 188-190 Ma and 149±4 Ma that can be ascribed to the metamorphism. These ages are similar to previously determined Mesozoic ages from altered volcanic- and clastic rocks in the North German Basin and in the Polish Basin.

Zmienione skały wulkaniczne występujące w okolicach Gorzowa Wielkopolskiego są andezytami i andezytobazaltami, które powstały ze stopu właściwego dla subalkalicznych bazaltów wewnątrzpłytowych zanieczyszczonego materiałem skorupowym. Datowanie izotopowe pierwotnych skaleni potasowych metodą K-Ar określiło wiek erupcji na 285±5 Ma. Otrzymany wiek sugeruje, że skały te mogą być najmłodszymi permokarbońskimi skałami wulkanicznymi z dotychczas badanych na wschodnim brzegu Basenu Północnoniemieckiego. Petrologia skał z okolic Gorzowa Wlkp. oraz wyniki badań inkluzji fluidalnych w minerałach wskazują na proces metamorficzny odpowiadający warunkom facji subzieleńcowej (f. prehnitowo-pumpellyitowej). Proces ten przebiegał w temperaturach od 195 do 290°C i przy ciśnieniach od 63 do 96 MPa. Główne minerały metamorficzne, tj. corrensyt, pumpellyit, laumontyt i prehnit, krystalizowały w wymienionym zakresie warunków p-T, w wyniku reakcji zachodzącej pomiędzy skałą macierzystą i słabo zasolonymi roztworami hydrotermalnymi zawierającymi Na2SO4. Na podstawie wyników modelowania numerycznego wskazano na szczelinowy przepływ roztworów hydrotermalnych jako najbardziej prawdopodobną przyczynę obserwowanego procesu metamorficznego. Obliczenia sugerują też krótki czas trwania tego procesu: od 140 do 250 lat. Datowania izotopowe metodą K-Ar ujawniły istnienie trzech mezozoicznych epizodów metamorficznych związanych z badanym procesem, które miały miejsce 188–190 Ma, 149±4 Ma i 121±2 Ma. Wieki te są podobne do innych mezozoicznych dat izotopowych otrzymanych ze zmienionych skał wulkanicznych i klastycznych, występujących w Basenie Polskim i Północnoniemieckim.

Słowa kluczowe

EN

K-Ar dating; hydrothermal metamorphism; metavolcanic rocks; Polish Basin; North German Basin; Mesozoic hydrothermal activity

• Wydawca: Mineralogical Society of Poland
• Czasopismo: Mineralogia
• Rocznik: 2006
• Tom: Vol. 37, iss. 1
• Strony: 3--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. [125 ] poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Bylina Paweł

• Institute of Geological Sciences, Polish Academy of Sciences, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, Poland

Bibliografia

• AWDANKIEWICZ M., 1999a: Volcanism in a late Variscan intramontane trough: Carboniferous and Permian volcanic centres of the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. Geologia Sudetica 32, 13–47.
• AWDANKIEWICZ M., 1999b: Volcanism in a late Variscan intramontane trough: the petrology and geochemistry of the Carboniferous and Permian volcanic rocks of the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. Geologia Sudetica 32, 83–112.
• BAKHT M.S., 2000: Borehole geology and hydrothermal alteration of well KJ-28 Krafla high-temperature area, NE Iceland. In: Proceedings of the World Geothermal Congress 2000, 947–952, Kyushu-Tohoku, Japan.
• BEAUFORT D., PAPANAGIOTOU P., PARTIER P., TRAINEAU H., 1995: Les interstratifiés I-S et C-S dans les champs géothermiques actifs: sont-ils comparable ceux des séries diagénétiques? Bulletin du Centre des Recherches, Exploration-Production, Elf — Aquitaine 19 (1), 267–291
• BECHTEL A., ELLIOTT W.C., WAMPLER J.M., OSZCZEPALSKI S., 1999: Clay mineralogy, crystallinity, and K-Ar ages of illites within the Polish Zechstein basin: Implications for the age of Kupferschiefer mineralization. Economic Geology 94, 261–272.
• BENEK R., KRAMER W., MC CANN T., SCHECK M., NEGENDANK J.F.W., KORICH D., HUEBSCHER H.-D., BAYER U., 1996: Permo-Carboniferous magmatism of the Northeast German Basin. Tectonophysics 266, 379–404.
• BEVINS R.E., ROBINSON D., ROWBOTHAM G., 1991: Compositional variations in mafic phyllosilicates from regional low-grade metabasites and application of the chlorite geothermometer. Journal of Metamorphic Geology 9, 711–721.
• BLUNDELL D.J., KARNKOWSKI P.H., ALDERTON D.H.M., OSZCZEPALSKI S., KUCHA H., 2003: Copper mineralization of the Polish Kupferschifer: a proposed basement fault-fracture system of fluid flow. Economic Geology 98, 1487–1495.
• BOLES J.R., COOMBS D.S., 1977: Zeolite-facies alteration of sandstones in the Southland syncline, New Zealand. American Journal of Science 277, 982–1012.
• BONESS M., HAACK U., FELDMANN K.F., 1990: Rb/Sr Datierung der hydrothermalen Pb-Zn Vererzung von Bad Grund (Harz), BRD. Chemie der Erde 50, 125.
• BRECHT G.A., 1999: Authigene Phyllosilicate in permokarbonen SiO2-reichen Vulkaniten Ostdeutschalands. Berliner geowissenschaftliche Abhhandlungen, Reihe A 201, 1–181.
• BRECHT G.A., BREITKREUTZ C., 1997: Hydrothermal phyllosilicates in Permian silica-rich volcanic rocks of eastern Germany. Terra Nostra 9 Abs. Suppl. 1, 575.
• BRECHT G.A., WOLFGRAMM M., 1998: Mesozoic thermal activity in the NE-German basin recorded in authigenic phyllosilicates of Permocarboniferous SiO2-rich volcanic rocks. Scripta Facultatis Scientarium Naturalum Universitatis Masarykianæ Brunensis Geology 26, 30–31.
• BREITKREUZ C., KENNEDY A., 1999: Magmatic flare-up at the Carboniferous/Permian boundary in the German Basin revealed by SHRIMP zircon ages. Tectonics 302, 307–326.
• BRENAN J.M., 1991: Development of metamorphic permeability: implications for fluid transport processes. Reviews in Mineralogy 26, 291–320.
• BRINK H.-J., 2005: The evolution of the North German Basin and the metamorphism of the lower crust. International Journal of Earth Sciences 94, 1103–1116.
• BUNIAK A., 2004: Mapa lokalizacji złóż węglowodorów w utworach dolomitu głównego. http://www.pgi.gov.pl/images/stories/ropa_Ca2_zloza.jpg, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• BYLINA P., DUBIŃSKA E., KAPROŃ G., KOZUBOWSKI J.A., KOZŁOWSKI A., BAGIŃSKI B., KULICKI C., 2000: Corrensite from metavolcanic rocks near Gorzów Wielkopolski (NW Poland): its position in very low grade metamorphic assemblage. Mineralogical Society of Poland — Special Papers 17, 128–131.
• CARR P.F., PEMBERTON J.W., NUNAN E., 1999: Low-grade metamorphism of mafic lavas, Upper Permian Broughton Formation, Sydney Basin. Australian Journal of Earth Sciences 46, 839–849
• CHO M., LIOU J., 1987: Prehnite-pumpellyite to greenschist facies transition in the Karmutsen metabasites, Vancouver Island, B. C. Journal of Petrology 28, 417–443.
• CLARK C., JONES P., 2003: Hydrothermal brecciation due to fluid pressure fluctuations: examples from the Oladry Domain, South Australia. Tectonophysics 366, 187–206.
• CONNOLLY J.A.D., 1997: Mid-crustal focused fluid movement: thermal consequences and silica transport. In: Jamtveit B., Yardley B. (eds), Fluid Flow Transport in Rocks. Mechanisms and Effects, 235–250, Chapman Hall.
• CORTESOGNO L., LUCCHETTI G., SPADEA P., 1984: Pumpellyite in low-grade metamorphic rocks from Ligurian and Lucanian Apennines, Maritime Alps and Calabria. Contributions to Mineralogy and Petrology 85, 14–24.
• CUI X., NABELEK P.I., LIU M., 2003: Reactive flow of mixed CO2-H2O fluid and progress of calc-silicate reactions in contact metamorphic aureoles: insights from two-dimensional numerical modeling. Journal of Metamorphic Geology 21, 663–684.
• CZECHOWSKI F., PIELA J., 1997: Skład molekularny substancji organicznej zawartej w dolomicie głównym oraz skałach wylewnych z otworu Namyœlin-1. Nafta-Gaz 53, 299–308 (in Polish).
• CZERNY J., MUSZYŃSKI M., 1997: Co-magmatism of the Permian volcanites of the Krzeszowice area in the light of petrochemical data. Mineralogia Polonica 28, 3–25.
• CZERNY J., MUSZYÑSKI M., 2000: The current state of recognition of Upper Palaeozoic volcanites of the Cracow area. Mineralogical Society of Poland — Special Papers 17, 13–17.
• DADLEZ R., NARKIEWICZ M., STEVENSON R.A., VISSER M.T.M., VAN WEES J.-D., 1995: Tectonic evolution of the Mid-Polish Trough: modeling implications and significance for central European geology. Tectonophysics 252, 179–195.
• DIGEL S.C., GORDON T.M., 1995: Phase relations in metabasites and pressure-temperature conditions at the prehnite-pumpellyite to greenschist facies transition, Flin Flon, Manitoba, Canada. In: Schiffman P., Day H.W. (eds), Low-Grade Metamorphism of Mafic Rocks, Geological Society of America Special Papers 296, 67–80, Geological Society of America.
• DUBIŃSKA E., BAGIŃSKI B., KAPROŃ G., BYLINA P., 1998: Pumpellyit w zmienionych zasadowych skałach wulkanicznych z okolic Gorzowa Wielkopolskiego (północno-zachodnia część monokliny przedsudeckiej): przejawy metamorfizmu bardzo niskiego stopnia (VLGM). Przegląd Geologiczny 46, 71–79 (in Polish with English abstract).
• DUBIŃSKA E., BYLINA P., BAGIŃSKI B., KAPROŃ G., KOZŁOWSKI A., 2004a: Geochemistry and mineralogy of Rotliegend metavolcanic mafic rocks from Poland: pervasive low-grade metamorphism versus parent rock signature. In: Wilson M., Neumann E.-R., Davies G.R., Timmerman M.J., Heeremans M., Larsen B.T. (eds), Permo-Carboniferous Magmatism and Rifting in Europe, Geological Society Special Publications 223, 393–413, The Geological Society of London.
• DUBIŃSKA E., BYLINA P., KOZŁOWSKI A., DÖRR W., NEJBERT K., SCHASTOK J., KULICKI C., 2004b: U-Pb dating of serpentinization: hydrothermal zircon from a metasomatic rodingite shell (Sudetic ophiolite, SW Poland). Chemical Geology 203, 183–203.
• EHLERS T.A., CHAPMAN D.S., 1999: Normal fault thermal regimes: conductive and hydrothermal heat transfer surrounding the Wasatch fault, Utah. Tectonophysics 312, 217–234.
• FLEKKY E.G., MALTHE-SRENSSEN A., JAMTVEIT B. 2002: Modeling hydrofracture. Journal of Geophysical Research — Solid Earth 107(B8), 2151, 1–11.
• FOLAND K.A., 1994: Argon diffusion in feldspar. In: Parsons I. (ed.), Feldspars and Their Reactions, 415–447, Kluwer, Dordrecht.
• FREY M., DE CAPITANI C., LIOU J.G., 1991: A new petrogenetic grid for low-grade metabasites. Journal of Metamorphic Geology 9, 497–509.
• FRÜH-GREEN G.L., PLAS A., DELL’ANGELO L.N., 1996: Mineralogic and stable isotope record of polyphase alteration of upper crustal gabbros of the East Pacific Rise (Hess Deep, Site 894). Proceedings of the Ocean Drilling Program, Scientific Results 147, 235–254.
• FYFE W.S., PRICE N., THOMPSON A.V., 1978: Fluids in the Earth’s Crust. Elsevier Science, New York, 383 pp.
• GIANELLI G., MEKURIA N., BATTAGLIA S., CHERSICLA A., GAROFALO P., RUGGIERI G., MANGANELLI M., GEBREGZIABHER Z., 1998: Water — rock interaction and hydrothermal mineral equilibria in the Tendaho geothermal system. Journal of Volcanology and Geothermal Research 86, 253–276.
• GOLL M., LIPPOLT H.J., HOEFS J., 2003: Mezozoic alteration of Permian volcanic rocks (Thüringer Wald, Germany): Ar, Sr and O isotope evidence. Chemical Geology 199, 209–231.
• GÓRNIAK K., GAWEŁ A., MUSZYŃSKI M., PROTAS A., RATAJCZAK T., SZYDŁAK T., 2004: Wpływ głębokości pogrzebania na proces illityzacji smektytu w czarnych łupkach dinantu z Pomorza Zachodniego. In: Protas A., Mikołajewski Z., Buniak A. (eds), Pozycja geologiczna i petrologia utworów podłoża permu w strefie Koszalin-Chojnice, 43–95, Bogucki Wydawnictwa Naukowe, Poznań (in Polish).
• GREGOSIEWICZ Z., 1986: Wstępne wyniki dotychczasowych badań petrograficznych utworów podpermskich w zachodniej części Monokliny Przedsudeckiej. Nafta 42, 301–304 (in Polish).
• GREGOSIEWICZ Z., 1990: Rozpoznanie petrograficzne utworów podpermskich we wschodniej części Monokliny Przedsudeckiej. Nafta 46, 54–60 (in Polish).
• HAACK U.K., ZIMMERMANN H.D., 1996: Retrograde mineral reactions: a heat source in the continental crust? Geologische Rundschau 85, 130–137.
• HAYBA D.O., INGEBRITSEN S.E., 1994: The computer model HYDROTHERM, a three-dimensional finite- -difference model to simulate ground-water flow and heat transport in the temperature range of 0 to 1,200 degrees Celsius. U.S. Geological Survey Water-Resources Investigations, Report 94–4045, US Geological Survey, Reston (VA), 85 pp.
• HAYDUKIEWICZ J., MUSZER J., KŁAPCIŃSKI J., 1999: Dokumentacja paleontologiczna osadów podpermskich w rejonie Zb¹szynia (Monoklina Przedsudecka). In: Muszer A. (ed.), Wybrane zagadnienia stratygrafii, tektoniki i okruszcowania Dolnego Œl¹ska, 7–17, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław (in Polish).
• HEIJLEN W., MUCHEZ P., BANKS D.A., SCHNEIDER J., KUCHA H., KEPPENS E., 2003: Carbonate-hosted Zn-Pb deposits in Upper Silesia, Poland: origin and evolution of mineralizing fluids and constraints on genetic models. Economic Geology 98, 911–932.
• HERMAN Z., MAMCZUR S., 1986: Anomalnie wysokie ciśnienia złożowe w anhydrycie głównym cechsztynu. Nafta 42, 201–208 (in Polish).
• HUEBSCHER H.-D., 1995: Zur epigenetischen Metasomatoze in der permosilesischen basaltischen Mg- -andesiten von der Ost-Branderburg, Deutschland. Terra Nostra 7, 63–66.
• HUENGES E., ERZINGER J., KÜCK J., ENGESER B., KESSELS W., 1997: The permeable crust: Geohydraulic properties down to 9101 m depth. Journal of Geophysical Research 102 (B8), 18255–18265.
• JACKOWICZ E., 1994: Permskie skały wulkaniczne północnej części monokliny przedsudeckiej. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 145, 1–47 (in Polish).
• JACKOWICZ E., 1995: Lower Rotliegend volcanic rocks from the western part of the Polish Lowland. Terra Nostra 7, 67–69.
• JANIK T., YLINIEMI J., GRAD M., THYBO H., TIIRA T., POLONAISE P2 WORKING GROUP, 2002: Crustal structure across the TESZ along POLONAISE’97 seismic profile P2 in NW Poland. Tectonophysics 360, 129–152.
• JAROSZEWSKI W., 1993: Manifestations of hydrotectonics in Zn-Pb mineralization at Trzebionka mine (Silesian-Cracow zinc-lead ore district, Poland). Geological Quarterly 37, 241–254.
• JENSEN S.L., JANIK T., THYBO H., POLONAISE PROFILE P1 WORKING GROUP, 1999: Seismic structure of the Palaeozoic Platform along POLONAISE’97 profile P1 in northwestern Poland. Tectonophysics 314, 123–143.
• JOURDE H., FLODIN E. A., AYDIN A., DURLOFSKY L. J., WEN X.-H., 2002: Computing permeability of fault zones in eolian sandstone from outcrop measurements. AAPG Bulletin 86, 1187–1200.
• JOVE C., HACKER R., 1997: Experimental investigation of laumontite wairakite + H2O: a model diagenetic reaction. American Mineralogist 82, 782–789.
• JUSKOWIAK-SCHOENEICHOWA M., 1979: Budowa geologiczna niecki szczecińskiej i bloku Gorzowa. Prace Instytutu Geologicznego 96, 1–178 (in Polish with English abstract).
• KARNKOWSKI P.H., 1999: Origin and evolution of the Polish Rotliegend basin. Polish Geological Institute, Special Papers 3, 1–93.
• KŁAPCIŃSKI J., JUROSZEK C., SACHANBIŃSKI M., 1988: Wulkanity dolnego permu północnej części monokliny przedsudeckiej. Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Geologiczno-Mineralogiczne 41, 3–31 (in Polish).
• KŁAPCIŃSKI J., KARWOWSKI L., 1978: Fauna utworów cechsztyńskich w północnej części monokliny przedsudeckiej. Geologia Sudetica 13, 67–81 (in Polish with English abstract).
• KOZŁOWSKA A., POPRAWA P., 2004: Datowanie K/Ar diagenetycznego illitu z piaskowców karbońskich obszaru mazowieckiego i ich znaczenie dla rekonstrukcji historii termicznej. In: Michalik M., Jacher-Śliwczyńska K., Skiba M., Michalik J. (eds), Datowanie Minerałów i Skał, VIII Ogólnopolska Sesja Naukowa, 18–19 listopada 2004, 64–68, Kraków, Poland (in Polish with English abstract).
• KRZEMIŃSKI L., 2002: Pochodzenie materiału detrytycznego w karbońskich piaskowcach wschodniej części obszaru przedsudeckiego: petrografia i geochemia. Ph.D. thesis (manuscript), Polish Geological Institute, Warszawa, 1–143 (in Polish).
• KRZYWIEC P., 2004: Triassic evolution of the Kłodawa salt structure: basement-controlled salt tectonics within the Mid-Polish Trough (Central Poland). Geological Quarterly 48, 123–134.
• KUS J., CRAMER B., FOCKEL F., 2005: Effects of a Cretaceous structural inversion and postulated high heat flow event on petroleum system of the western Lower Saxony basin and the charge history of the Apeldorn gas field. Netherlands Journal of Geosciences 84, 3–24.
• LAMARCHE J., SCHECK-WENDEROTH M., 2005: 3D structural model of the Polish Basin. Tectonophysics 397, 73–91.
• LIEWIG N., CLAUER N., 2000: K-Ar dating of varied microtextural illite in Permian gas reservoirs, northern Germany. Clay Minerals 35, 271–281.
• LIOU J. G., MARUYAMA S., CHO M., 1985: Phase equilibria and mineral parageneses of metabasites in low-grade metamorphism. Mineralogical Magazine 49, 321–333.
• LIOU J. G., MARUYAMA S., CHO M., 1987: Very low-grade metamorphism of volcanic and volcaniclastic rocks-mineral assemblages and mineral facies. In: Frey M. (ed.), Low Temperature Metamorphism. 59–113, Blackie, Glasgow and London.
• LIPPOLT H.J., RACZEK I., SCHLEICHER H., 1982: Isotopenalter (40Ar/39Ar; Rb-Sr) eines Unteren Rotliegend-Biotits aus der Wrzesnia/Polen. Aufschluss 33, 13–25.
• LOVERA, O.M., RICHTER, F.M., HARRISON, T.M., 1989: 40Ar/39Ar thermochronometry for slowly cooled samples having a distribution of diffusion domain sizes. Journal of Geophysical Research 94, 17917–17935.
• MAGRI F., BAYER U., CLAUSNITZER V., JAHNKE C., DIERSCH H.-J., FUHRMANN J., MÖLLER P., PEKDEGER A., TESMER M., VOIGT H., 2005: Deep reaching fluid flow close to convective instability in the NE German basin — results from water chemistry and numerical modeling. Tectonophysics 397, 5–20.
• MAJOROWICZ J., 2004: Thermal lithosphere across the Trans-European Suture Zone in Poland. Geological Quarterly 48, 1–14.
• MAJOROWICZ J., ÈERMAK V., ŠAFANDA J., KRZYWIEC P., WRÓBLEWSKA M., GUTERCH A., GRAD M., 2003: Heat flow models across the Trans-European Suture Zone in the area of the POLONAISE 97 seismic experiment. Physics and Chemistry of the Earth 28, 375–391.
• MALISZEWSKA A., 1997: Wiek K/Ar włóknistego illitu z piaskowców czerwonego spągowca Wielkopolski. In: Datowanie minerałów i skał. IV Ogólnopolska Sesja Naukowa, 50–55, UMCS, Lublin.
• MALISZEWSKA A., KIERSNOWSKI H., JACKOWICZ E., 2003: Wulkanoklastyczne osady czerwonego spągowca dolnego na obszarze Wielkopolski. Prace Państwowego Instututu Geologicznego 179, 1–59 (in Polish with English abstract).
• MANNING C.E., INGEBRITSEN S.E., 1999: Permeability of the continental crust: implications of geothermal data and metamorphic systems. Reviews of Geophysics 37, 127–150.
• MAREK S., PAJCHLOWA M., 1997: Epikontynetalny perm i mezozoik w Polsce. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 153, 1–452 (in Polish with English abstract).
• MARX J., HUEBSCHER H.-D., HOTH K., KORICH D., KRAMER W., 1995: Vulkanostratigraphie und Geochemie der Eruptivkomplexe. In: Plein E (ed.), Norddeutsches Rotliegendbecken — Rotliegend Monographie Teil II, 83, 54–83, Courier Forschungsinstitut Senkenberg.
• MAZUR S., SCHECK-WENDEROTH M., KRZYWIEC P., 2005: Different modes of the Late Cretaceous-Early Tertiary inversion in the North German and Polish basins. International Journal of Earth Sciences 94, 782–798.
• MCCANN T., 1996: The tectonosedimentary evolution of the northern margin of the Carboniferous basin of NE Germany. Tectonophysics 313, 119–144.
• MICHALIK M., 2001: Diagenesis of the Weissliegend sandstones in the south-western margin of the Polish Rotliegend basin. Prace Mineralogiczne 91, 1–176.
• MICHALIK M., BANAŒ M., SMOLAK W., 2004: Secondary minerals in the Lower Permian Filipowice tuff: a record of the Liassic hydrothermal event. Acta Mineralogica — Petrographica, Abstract Series 4, 72.
• MICHALIK M., PĘKALA M., WÓJTOWICZ A., 2003: Alteration of Lower Permian volcanic rocks from SW part of Polish Rotliegend basin: clay minerals record of a long history. Book of Abstracts, Euroclay 2003, European Clay Conference, 190, Modena, Italy.
• MIHALYNUK M.G., GHENT E.D., 1996: Regional depth-controlled hydrothermal metamorphism in the Zymoetz River area. British Columbia. Canadian Journal of Earth Sciences 33, 1169–1184.
• NEUMANN E.-R., WILSON M., HEEREMANS M., SPENCER E.A., OBST K., TIMMERMANN M.J., KIRSTEIN L., 2004: Carboniferous-Permian rifting and magmatism in southern Scandinavia, the North Sea and northern Germany: A review. In: M. Wilson E.-R., Neumann G.R., Davies M.J., Timmerman M., Heeremans M., Larsen B.T. (eds), Permo-Carboniferous Magmatism and Rifting in Europe, Geological Society Special Publications, 223, 11–40, The Geological Society of London.
• NOURALIEE J., 2000: Borehole geology and hydrothermal alteration of well NJ-20, Nesjavellir high- -temperature area, SW Iceland. United Nations University Geothermal Training Programme, Report 15, 303–330, Iceland.
• OLIVER N.H.S., 2001: Linking of regional and local hydrothermal systems in the mid-crust by shearing and faulting. Tectonophysics 335, 147–161.
• OSZCZEPALSKI S., 1999: Wiek mineralizacji cechsztyńskiej w świetle radiometrycznych badań illitu metodą K-Ar. In: Muszer A. (ed.), Wybrane zagadnienia stratygrafii, tektoniki i okruszcowania Dolnego Œl¹ska, 75–84, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław (in Polish).
• PAULICK H., BREITKREUZ C., 2005: The Late Paleozoic felsic lava-dominated large igneous province in northeast Germany: volcanic facies analysis based on drill cores. International Journal of Earth Sciences 94, 834–850.
• PLEIN E. 1993: Bemerkungen zum Ablaluf der paläogeographischen Entwicklung im Stefan und Rotliegend des Norddeutschen Beckens. Geologische Jahrbuch A131, 99–116.
• POLYANSKY O.P., REVERDATTO V.V., KHOMENKO A.V., KUZNETSOVA E.N., 2003: Modeling of fluid flow and heat transfer induced by basaltic near-surface magmatism in the Lena-Tunguska petroleum basin (Eastern Siberia, Russia). Journal of Geochemical Exploration 78–79, 687–692.
• PROTAS A., 2004: Wstępna ocena wyników badań izotopowych tufów dolnokarbońskich w strefie Koszalin-Chojnice. In: Protas A., Mikołajewski Z., Buniak A. (eds), Pozycja geologiczna i petrologia utworów podłoża permu w strefie Koszalin-Chojnice, 123–128, Bogucki Wydawnictwa Naukowe, Poznań, (in Polish).
• RIEKE H., MCCANN T., KRAWCZYK C.M., NEGENDANK J.F.W., 2003: Evaluation of controlling factors on facies distribution and evolution in an arid continental environment: an example from the Rotliegend of the NE German Basin. The Geological Society of London Special Publications 208, 71–94.
• ROEDDER E., 1984: Fluid inclusions. Reviews in Mineralogy 12, 1–644. RYKA W., 1981: Some problems of the Autunian volcanism in Poland. In: International Symposium “Central European Permian”, Warsaw 1978, 165–179, Geological Institute, Warszawa.
• SADOWSKI K., MADEJ S., 2001: Petrography of mafic rocks from the Kotusz-1 borehole (northern part of Fore-Sudetic Monocline). Mineralogical Society of Poland — Special Papers 18, 180–185.
• SCHECK M., BAYER U., 1999: Evolution of the Northeast German Basin — inferences from a 3D structural model and subsidence analysis. Tectonophysics 313, 145–169.
• SCHECK-WENDEROTH M., LAMARCHE J., 2005: Crustal memory and basin evolution in the Central European Basin System—new insights from a 3D structural model. Tectonophysics 397, 143–165.
• SCHIFFMAN P., DAY H.W., 1999: Petrological methods for the study of very low-grade metabasites. In: Frey M., Robinson D. (eds), Low-Grade Metamorphism, 108–142, Blackwell Science Ltd.
• SCHIFFMAN P., FRIDLEIFSSON G.O., 1991: The smectite — chlorite transition in drillhole NJ-15, Nesjavellir geothermal field, Iceland: XRD, BSE, and electron microprobe investigations. Journal of Metamorphic Geology 9, 679–696.
• SCHIFFMAN P., LIOU J.G., 1980: Synthesis and stability relations of Mg-Al pumpellyite, Ca4Al5MgSi6O21(OH)7. Journal of Petrology 21, 441–474.
• SCHIFFMAN P., SOUTHARD R.J., 1996: Cation exchange capacity of layer silicates and palagonitized glass in mafic volcanic rocks: A comparative study of bulk extraction and in situ techniques. Clays and Clay Minerals 44, 624–634.
• SCHMIDT-MUMM A., WOLFGRAMM M., 2002: Diagenesis and fluid mobilization during the evolution of the North German Basin — evidence from fluid inclusion and sulphur isotope analysis. Marine and Petroleum Geology 19, 229–246.
• SCHMIDT-MUMM A., WOLFGRAMM M., 2004: Fluid systems and mineralization in the north German and Polish basin. Geofluids 4, 315–328.
• SCHNEIDER J., GEBHARDT U., 1993: Litho- und Biofaziesmuster in intra- und extramontanen Senken des Rotliegend (Perm, Nord und Ostdeutschland). Geologische Jahrbuch A131, 57–98.
• SCHNEIDER J., HAACK U., STEDINGK K., 2003: Rb-Sr dating of epithermal vein mineralization stages in the eastern Harz Mountains (Germany) by paleomixing lines. Geochimica et Cosmochimica Acta 67, 1803–1819.
• SHMONOV V.M., VITOVTOVA V. M., ZHARIKOV A.V., GRAFCHIKOV A.A., 2002: Fluid permeability of the continental crust: Estimation from Experimental Data. Geochemistry International 40 Suppl.1, 3–13.
• SIEMASZKO E., 1978: Permskie skały wylewne w południowo-zachodniej części monokliny przedsuckiej. Kwartalnik Geologiczny 22, 571–584 (in Polish).
• SIEMASZKO E., 1981: Autunian intrusives in the Fore-Sudetic Monocline. In: International Symposium “Central European Permian”, Warsaw 1978, 201–211, Geological Institute, Warszawa.
• SMITH R.E., WILTSCHKO D.V., 1996: Generation and maintenance of abnormal fluid pressures beneath a rampling thrust sheet: isotropic permeability experiments. Journal of Structural Geology 18, 951–970.
• SPECZIK S., RYDZEWSKI A., 1983: Postmagmatic processes in Lower Permian volcanic rocks associated with the ¯ary pericline, south-western Poland. Archiwum Mineralogiczne 39, 79–91.
• STEIGER R.H., JÄGER E., 1977: Subcommision on geochronology: convention on the use of decay constants in geo- and cosmochronology. Earth and Planetary Sciences Letters 36, 359–362.
• STEINER A., 1977: The Wairakei geothermal area, North Island, New Zealand. New Zeland Geological Survey Bulletin 90, 1–136.
• STEPHENSON R.A., NARKIEWICZ M., DADLEZ R., VAN WEES J.-D., ANDRIESSEN P., 2003: Tectonic subsidence modeling of the Polish Basin in the light of new data on crustal structure and magnitude of inversion. Sedimentary Geology 156, 59–70.
• TEAGLE D.A.H., ALT J.C., BACH W., HALLIDAY A.N., ERZINGER J., 1996: Alteration of the upper ocean crust in a ridge-flank hydrothermal upflow zone: mineral, chemical, and isotopic constrains from Hole 896A. Proceedings of the Ocean Drilling Program, Scientific Report 148, 119–150.
• TEKLEMARIAM M., BATTAGLIA S., GIANELLI G., RUGGIERI G., 1996: Hydrothermal alteration in the Aluto-Langano geothermal field, Ethiopia. Geothermics 25, 679–702. THOMPSON A.B., 1997: Flow and focusing of metamorphic fluids. In: Jamtveit B., Yardley B. (eds), Fluid Flow Transport in Rocks. Mechanisms and Effects. 297–314, Chapman Hall.
• TOMASSÓN J., KRISTMANNSDÓTTIR H., 1972: High temperature alteration minerals and thermal brines, Reykjanes, Iceland. Contributions to Mineralogy and Petrology 36,123–134.
• VOSTEEN H.-D., RATH V., SCHMIDT-MUMM A., CLAUSER C. 2004 The thermal regime of the Northeastern German Basin from 2-D inversion. Tectonophysics 386, 81–95.
• WANGEN M., MUNZ I.A., 2004: Formation of quartz veins by local dissolution and transport of silica. Chemical Geology 209, 179–192.
• WIERZCHOWSKA-KICU£OWA K., 1984: Budowa geologiczna utworów podpermskich monokliny przedsudeckiej. Geologia Sudetica 19,121–142.
• WINCHESTER J.A., FLOYD P.A., 1977: Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements. Chemical Geology 20, 325–343.
• WINCHESTER J.A., THE PACE TMR NETWORK TEAM, 2003: Palaeozoic amalgamation of Central Europe: new results from recent geological and geophysical investigations. Tectonophysics 360, 5–21.
• WISIAN K.W., BLACKWELL D.D., 2004: Numerical modeling of Basin and Range geothermal systems. Geothermics 33, 713–741. ZIEGLER P.A., 2005: Europe — Permian to Recent Evolution. In: Encyclopedia of Geology, 102–125, Elsevier Ltd.
• ZWINGMANN H., CLAUER N., GAUPP R., 1999: Structure-related geochemical (REE) and isotopic characteristics of clay minerals from Rotliegend sandstone reservoirs (Permian, northern Germany). Geochimica et Cosmochimica Acta 63, 2805–2823.
• ŻELANIEWICZ A., MARHEINE D., OBERC-DZIEDZIC T., 2003: A late Tournaisian synmetamorphic folding and thrusting in the eastern Variscan foreland: 40Ar/39Ar evidence from the phyllites of the Wolsztyn-Leszno High, western Poland. International Journal of Earth Sciences 92, 185–194.