Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – strzeliński granit w architekturze

• Autorzy: Jawecki B. , Lorenc M. W. , Mazurek S.

Warianty tytułu

EN

Mines in the Landscape of Strzelin County – Strzelin Granite in Architecture

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Powiat strzeliński leży w południowo- wschodniej części Dolnego Śląska. Budowa geologiczna tego obszaru jest dość skomplikowana, a odnosi sie to zwłaszcza do południowej części regionu, leżącej w obrębie jednostki geologicznej zwanej Masywem Strzelińskim. Jego zasadniczą część stanowią hercyńskie granitody, reprezentowane głównie przez biotytowe granity i granodioryty ze znacznie mniejszym udziałem granitów dwułyszczykowych, tonalitów i diorytów kwarcowych. Naturalną osłonę granitoidowej intruzji stanowią neoproterozoiczne oraz dolnopaleozoiczne skały metamorficzne, głównie gnejsy, granitognejsy, łupki, kwarcyty, amfibolity i marmury. Występujące tu również bazalty reprezentują trzeciorzędową formację magmową. Poza wyniesioną częścią Wzgórz Strzelińskich, cały obszar przykryty jest trzeciorzędowymi osadami morskimi w postaci iłów niebieskawych oraz iłów i piasków kaolinowych, a warstwę powierzchniową stanowią plejstoceńskie osady lodowcowe, piaszczysto-żwirowe oraz gliny zwałowe i gliny lessopodobne. Eksploatacja materiału skalnego na tym terenie datuje się od X wieku, kiedy to granit zaczął być wydobywany w kamieniołomach w Strzelinie i w Górce Sobockiej. Skały wydobywane w rejonie strzelińskim są bardzo dobrej jakości i zawsze miały szerokie zastosowanie w lokalnej architekturze i budownictwie. Kamień ten wykorzystywany jest m.in. w nawierzchniach, elementach małej architektury, detalach architektonicznych, rzeźbach, parapetach, schodach, podmurówkach ogrodzeń, murkach, podmurówkach budynków oraz samych budynkach. Te ostatnie mogą być w całości wzniesione z kamienia, względnie mieć tylko fasadę pokrytą granitowymi płytami okładzinowymi. Warto wspomnieć, że bardzo dobrej jakości drobnoziarnisty granit z okolic Strzelina został użyty do budowy pierwszej katedry we Wrocławiu (ok. 1000 r.), kolumn w budynku Deutsche Bank oraz schodów i podłóg w budynku Riechstagu w Berlinie, a także do budowy Portu Północnego w Gdańsku oraz Pałacu Kultury i Nauki czy pomnika Nike w Warszawie. W artykule przedstawiono opisy wybranych budowli wzniesionych z gra nitu strzelińskiego, gównie z rejonu powiatu strzelińskiego. Przykładem obiektu wzniesionego z tego materiału z dala od tego powiatu jest mauzoleum feldmarszałka Gebharda L. von Blüchera w Krobielowicach koło Wrocławia.

EN

Strzelin county is situated in the southeastern part of the province of Lower Silesia (SW Poland). The geological structure of the area is relatively complex, particularly in the southern part of the region that is contained within the geological unit of the Strzelin massif. Hercynian granitoids predominate, represented mostly by biotite granites and granodiorites with a lesser proportion of two-mica granites, tonalities, and quartz diorites. The natural cover of the granitoid intrusion consists of Neoproterozoic and Lower Palaeozoic metamorphic rocks, mainly gneisses, granite gneisses, schists, quartzites, amphibolites and marbles. Tertiary basalt intrusions represent a much younger igneous formation. Apart from the elevated part of the Strzelin Hills, the entire area is covered with Tertiary sediments of marine origin: bluish clays as well as kaolinite clays and sands. The surface layer over most of the area is composed of Pleistocene glacial sediments, sand-gravel sediments, tills and loess-like clays. The extraction of rock material in this area dates back to the 10th century, when granite started to be quarried in Strzelin and Górka Sobocka. Rocks extracted in numerous quarries in the Strzelin county area are of very good quality and have been widely used in local architecture and civil engineering. This stone has been used to build road surfaces, street furnitures, architectural details, sculptures, windowsills, stairs, fence basements, low walls, building foundations or entire structures. Buildings have been made either entirely of stone or using only external wall claddings of granite. There are many noteworthy examples: the highest quality fine-grained granite from the Strzelin vicinity was used in the construction of the first cathedral in Wrocław (ca. 1000 AD), the columns of the Berlin Deutsche Bank, the stairs and floors in the Reichstag building in Berlin, the north port in Gdańsk, the Palace of Science and Culture in Warsaw, and the Nike goddess monument in Warsaw. This paper provides a description of selected stone-clad buildings made of Strzelin granite mainly from Strzelin county. The mausoleum of marshal Gebhard L. von Blücher in Krobielowice near Wrocław is an example of a Strzelin granite construction outside of Strzelin county.

Słowa kluczowe

PL

Strzelin; kopalnia; kamieniołom; granit; budynek

EN

Strzelin; mine; quarry; granite; building

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
• Czasopismo: Architektura Krajobrazu
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 3
• Strony: 108--123
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Jawecki B.

• Instytut Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Lorenc M. W.

• Instytut Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Mazurek S.

• Studio JASA, Wrocław

Bibliografia

• 1. Achramowicz S., Lorenc M., 1986. Przypuszczalny związek przebiegu intruzji magmy mieszanej z rozwojem struktur nieciągłych w skałach metamorficznych masywu strzelińskiego (Dolny Śląsk). Ann. Soc. Geol. Pol., 56, 73–108.
• 2. Cloos H., 1922. Tektonik und Magma: Untersuchungen zur Geologie der Tiefen. Abh. preuss. geol. Landesanst., 89, 1–18.
• 3. Cloos H., 1923. Das Batholithenproblem. Fortschritte d. Geol. u. Palaeont., H. I, Berlin.
• 4. http://www.powiatstrzelinski.pl/upfiles/Kamien.pdf
• 5. Jawecki B., 2011. The process of creation and the values of the Wzgórza Strzelińskie Natural-Landscape Complex. Infrastructure and ecology of rural areas. Commission of Technical Rural Infrastructure. Polish Academy of Sciences, Cracow Branch, 11, 15–28.
• 6. Jawecki B., Jawecka B., 2011. Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – złoża, zasoby i eksploatacja surowców naturalnych. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi PAN, 1, 125–138.
• 7. Jawecki B., 2012. Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – Wybrane przykłady zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych. Architektura krajobrazu 4 (37), 24–34.
• 8. Jawecki B. Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – propozycje zagospodarowania wybranych kamieniołomów [w:] Monografia „Ochrona środowiska na terenach przemysłowych”. Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy (w druku).
• 9. Kennan P.S., Dziedzic H., Lorenc M.W., Mierzejewski M.P., 1999. A review of Rb-Sr isotope patterns in the Carboniferous granitoids of the Sudetes in SW Poland. Geologia Sudetica, 32, 1, 49–53.
• 10. Kröner A., Mazur S., 2003. Proterozoic and Palaeozoic crustal components across the East/Central Sudetes boundary at the eastern margin of the Bohemian massif: new U/Pb single zircon ages from the eastern Fore-Sudetic block (SW Poland). Journ. Czech Geol. Soc. Abstr. vol., 48 (1–2), 83–84.
• 11. Lorenc M.W., 1984a. Petrogeneza ksenolitów w granitoidach strzelińskich. Geol. Sudetica, 18, 2, 133–166.
• 12. Lorenc M.W., 1984b. Enklawy homogeniczne (autolity) jako wskaźnik magmowego pochodzenia granitoidów strzelińskich. Geol. Sudet., 19, 75–100.
• 13. Lorenc M.W., 1987a. Kordieryt w granitoidach hercyńskich masywów Systemu Centralnego (Estremadura, Hiszpania) i strzelińskiego (Dolny Śląsk) – wstępne studium porównawcze. Ann. Soc. Geol. Pol., 57, 89–106.
• 14. Lorenc M.W., 1987, Struktury koliste wokół hercyńskich masywów granitoidowych (Strzelin, Kłodzko-Złoty Stok, Žulova) interpretacja zdjęcia satelitarnego Landsat. Ann. Soc. GeoI. Pol., 57, 107–124.
• 15. Lorenc M.W., 1994, Rola magm zasadowych w ewolucji intruzji granitoidowych (studium porównawcze wybranych masywów hercyńskich). Geol. Sudetica, 28, 1, 3–121.
• 16. Lorenc M.W., 1999. Dolnośląskie masywy granitoidowe jako potencjalne składowisko odpadów promieniotwórczych. Przegl. Geol., 47, 8, 723–730.
• 17. Lorenc, M.W., 2005. Badania petrograficzne w pracach konserwatorskich. Materiały Konferencji Naukowej, 2–3 czerwca. Postęp i nowoczesność w konserwacji zabytków, Lublin, 40–44.
• 18. Lorenc M., Lewczuk L., 1981. On the occurrence of quartz diorites in the northern part of the Strzelin granitoid massif (Lower Silesia). Bull. Acad. Pol. Sci., Ser. Sci. Terre, 29, 199–209.
• 19. Lorenc M., Mazurek S., 2007. Wykorzystać kamień, Wyd. JASA, Wrocław.
• 20. Lorenc M., Mazurek S., 2010. Wybrane, nowe propozycje atrakcji geoturystycznych z Dolnego Śląska, Geoturystyka, 3–4 (22–23), 3–18.
• 21. Oberc J., 1972. Budowa geologiczna Polski, I. 4, Tektonika, cz. 2. Wyd. Geol. 22. Oberc-Dziedzic T., 1988. Formy występowania granitoidów Wzgórz Strzelińskich. Mat. Sesji Nauk. 14–15 października. Budowa, rozwój i surowce skalne krystaliniku strzelińskiego. Inst. Nauk. Geol. Uniw. Wrocł., Przeds. Geol., 42–51.
• 23. Oberc-Dziedzic T., 2007. Internal structure of the granite and tonalite intrusions in the Strzelin massif, Fore-Sudetic block, SW Poland. Granitoids in Poland, AM Monograph No. 1, 217–229.
• 24. Oberc-Dziedzic T., Klimas K., Kryza R., Fanning C.M., 2003. SHRIMP U-Pb zircon geochronology of the Strzelin gneiss, SW Poland: evidence for a Neoproterozoic thermal event in the Fore-Sudetic Block, Central European Variscides. Int. Journ. Earth Sci. (Geol. Rundschau), 92, 701–711.
• 25. Oberc-Dziedzic T., Madej S., 2002. The Variscan overthrust of the Lower Palaeozoic gneiss unit on the Cadomian basement in the Strzelin and Lipowe Hills massifs, Fore-Sudetic block, SW Poland; is this part of the East-West Sudetes boundary? Geologia Sudetica, 34, 39–58.
• 26. Oberc-Dziedzic T., Pin C., 2000. The granitoids of the Lipowe Hills (Fore-Sudetic Block) and their relationship to the Strzelin granites. Geologia Sudetica, 33, 17–22.
• 27. Podolska A., 2010. Sandstones in the landscape and structures of the selected communes in the land of Kłodzko. Seria Monografie CIX, Wydaw. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
• 28. Sachambiński M., Kaźmierczyk J., 1988. Eksploatacja surowców skalnych na Wzgórzach Strzelińskich we wczesnym średniowieczu [w:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej, Wrocław, 157–172.
• 29. Staffa M., Mazurski K., Czerwiński J., Pisarski G., 2008a. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie N-Ż. Wyd. I-BiS, Wrocław.
• 30. Staffa M., Mazurski K., Czerwiński J., Pisarski G., 2008b. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie A-M. Wyd. I-BiS, Wrocław.
• 31. Tarka R., 2012. Koncepcja utworzenia geoparku na obszarze Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich [w:] Walory przyrody nieożywionej Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich, Wrocław, 37–47.
• 32. Zagożdżon P., Śpiewak A., 2011. Kamień w architekturze a geoturystyka miejska – przykłady z terenu Wrocławia. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej Nr 133, Studia i Materiały Nr 40, 123–143.
• 33. Zeidler, Wimmel, 1926. Geschichte der Firma.