„Ultra prognosticare me sidera non permittunt” i o okolicznościach powstania przepowiedni elekcyjnej Jerzego Joachima Retyka

Choptiany, M.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

„Ultra prognosticare me sidera non permittunt” i o okolicznościach powstania przepowiedni elekcyjnej Jerzego Joachima Retyka

Autorzy

Choptiany M.

Wybrane pełne teksty z tego czasopisma

http://www.ejournals.eu/KHNT/

Identyfikatory

Warianty tytułu

„Ultra prognosticare me sidera non permittunt”: on astrological sources of elective prophecy by Georg Joachim Rheticus

Języki publikacji

Abstrakty

The so-called elective prophecy by Georg Joachim Rheticus (1514–1574) was written most likely in the early 1560s and widely disseminated in a significant number of copies, textual variants, and translations into the German and Polish languages. This abundance of copies led to a great confusion concerning the original character of Rheticus political horoscope, followed by a series of explanatory notices, as the late and corrupted variants had been quite often taken as representative for the entire tradition of this text. This article seeks to discuss the nature of previous misconceptions regarding the original character of the prophecy in the light of the most reliable witness (MS Wrocław, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Akc. 1949/594, fols 56v–57v) and other variants located in European libraries. It also aims to shed some critical light on probable origins of Rheticus’s horoscope and the way it evolved into a popular prophecy, deprived of proper astrological apparatus, and shaped political opinion among the members of the Polish nobility (szlachta).

Słowa kluczowe

Retyk Jerzy Joachim Vaticinium przepowiednia elekcyjna nauka polska historia nauki

Rheticus Georg Joachim Vaticinium Rheticus' political horoscope Polish science history of science

Wydawca

Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk

Czasopismo

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

Rocznik

2016

Tom

R. 61, nr 4

Strony

85--110

Opis fizyczny

Bibliogr. 98 poz.

Twórcy

autor

Choptiany M.

Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

Warszawa, Biblioteka Narodowa [cyt. dalej: BN], rkps 6631 III, k. 20v–21r.
Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, Wrocław 1955.
J. Latosz, Przestroga znacznego na świecie odmienienia, a to z znaków i skutków nieba dziewiątego, skąd się pokazuje sprawa chrześcijańska i powodzenie przeciwko grubemu pogaństwu, Jakub Siebeneicher, Kraków 1595.
M. Choptiany: Przestroga Jana Latosza z 1595 roku. Prolegomena do edycji krytycznej na podstawie siedemnastowiecznego rękopisu z Biblioteki Narodowej w Warszawie, „Terminus” R. 16: 2014 nr 2 s. 175–192.
M. Choptiany: Astrologia, chronologia i profecja w Prognosticonie (1594) i Przestrodze (1594) Jana Latosza. Studium i edycja krytyczna, w przygotowaniu.
M. Yakubovych: Jan Latosz (1539–1608) and His Natural Philosophy: Reception of Arabic science in early modern Poland, [w:] Cultures in Motion: Studies in Medieval and Early Modern Periods, red. A. Izdebski and D. Jasiński, Cracow 2014, s. 235–254.
Abu Ma‘sar on Historical Astrology: The Book of Religions and Dynasties (On the Great Conjunctions), red i przekład K. Yamamoto and C. Burnett, vols. I–II, Leiden 2000.
K. Pomian: Astrology as a Naturalistic Theology of History, [w:] ‘Astrologi hallucinati’: Stars and the End of the World in Luther’s Time, Berlin–New York 1986, s. 29–43.
L.A. Smoller: History, Prophecy and the Stars. The Christian Astrology of Pierre d’Ailly, 1350–1420, Princeton
1994.
K.H. Burmeister: Georg Joachim Rhetikus 1514–1574. Eine Bio-Bibliographie, Bd. I–III, Wiesbaden 1968.
L. Hajdukiewicz: Retyk Jerzy Joachim, PSB, t. 31, s. 255–259.
D. Danielson: The First Copernican: Georg Joachim Rheticus and the Rise of the Copernican Revolution, New York 2006.
J. Włodarczyk: Wstęp, [w:] J.J. Retyk, Relacja pierwsza z ksiąg O obrotach Mikołaja Kopernika, przekład I. Lewandowski, wstęp i komentarz J. Włodarczyk, Warszawa 2015, s. 7–68.
M. Choptiany: Tradycja rękopiśmienna przepowiedni elekcyjnej Jerzego Joachima Retyka. Analiza i edycja, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” t. LX: 2016 (w druku).
L.A. Birkenmajer: Mikołaj Kopernik. Część I: Studya nad pracami Kopernika oraz materyały biograficzne, Kraków 1900.
Kraków, Biblioteka Jagiellońska [dalej cyt. BJ], rkps 118.
J. Dianni: Pobyt J. J. Retyka w Krakowie, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” T. 1: 1953 s. 64–80.
Wrocław, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich [dalej cyt. BOss.], rkps 190/II, k. 9v (przekaz Wa).
Wrocław, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego [dalej cyt. BUWr], rkps Akc. 1949/594, k. 56v–57v (przekaz V).
Città del Vaticano, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 2642, k. 94r (przekaz C).
Verlust- und Schadensdatenbank der Herzogin Anna Amalia Bibliothek <http://www.anna-amalia-bibliothek.de/de/verlustdatenbank.html> [dostęp 10.05.2016].
J. Nowak-Dłużewski: Bibliografia staropolskiej okolicznościowej poezji politycznej (XVI–XVIII), Warszawa 1964.
T. Przypkowski: Astronomia i astrologia w Krakowie w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Historia astronomii w Polsce, red. E. Rybka, Wrocław 1975, t. I.
H. Barycz: Krakowski pobyt Jerzego Joachima Retyka, [w:] Między Krakowem a Warmią i Mazurami, Olsztyn 1987, s. 169-212.
A.T. Klubiński: Diversi color – kariera przepowiedni elekcyjnej (1697–1764), „Barok” R. V: 1998, z. 1, s. 225–233.
J. Kroczak: „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…” Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław 2006.
Staropolskie przepowiednie i mirabilia, oprac. J. Kroczak, Wrocław 2007 (Bibliotheca Curiosa; 2).
BN, rkps 6634 III, k. 207r (przekaz Rb).
BN, rkps 6647 II, k. 267v–268r (przekaz Ra).
M. Korolko: Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta, Warszawa 1991.
M. Ferenc: Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Oświęcim 2014.
S. Tomkowicz: Na dworze królewskim dwóch ostatnich Jagiellonów, Kraków 1924.
A. Kawecka-Gryczowa: Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej, Ossolineum, Wrocław 1988.
Catalogue of Books from the Library of Sigismund II Augustus, King of Poland, in the Collection of the National Library of Russia in Saint Petersburg, red. M.I. Tkachenko, M. Brynda, Warsaw 2015.
P.G. Thielen: Ein Katalog der Kammerbibliothek Herzog Albrechts von Preussen aus dem Jahre 1576 (I), „Jahrbuch der Albertus-Universität zu Königsberg/Pr. (Göttinger Arbeitskreis)” Bd. IV: 1954 s. 202–226.
Ein Katalog der Kammerbibliothek Herzog Albrechts von Preussen aus dem Jahre 1576 (II), „Jahrbuch der
Albertus-Universität zu Königsberg/Pr. (Göttinger Arbeitskreis)” Bd. V: 1955 s. 242–252.
J. Tondel: Eruditio et prudentia. Die Schloßbibliothek Herzog Albrechts von Preußen. Bestandskatalog 1540–1548, Wiesbaden 1998.
M. Śnieżyńska-Stolot: Horoskopy dziecka królowej Jadwigi, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” R. 53: 2003 s. 5–32.
„Zamek piękny na wzgórzu…” Horoskopy – zapomniane źródło historyczne, Kraków 2015, s. 59–69.
Kraków, Biblioteka Jagiellońska, rkps 3225 oraz 3227.
BJ, rkps 8.
E. Śnieżyńska-Stolot: Almanach pro Reverendissimo Domino Cardinali Fryderyka Jagiellończyka – historyczne źródło warsztatu astrologa, „Rocznik Biblioteki Jagiellońskiej” R. 63: 2013 s. 5–70.
M. Markowski: Stopniowa przewaga astrologii nad astronomią w pierwszej połowie XVI wieku w Uniwersytecie Krakowskim, w: Historia astronomii w Polsce, t. I, s. 157–183, tu s. 168, 178.
L. Gaurico: Tractatus astrologicus…, Curtius Troianus Navò, Venetiis 1552, k. 48v.
Toruń, Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, rkps 80/I, k. 26v („Anno Domini lab. 1520 Iulii D 31 H 14 M 22 p.m. natus est Sigismundus Augustus Poloniae Rex”, 27r („Iuxta calculum Alphonsinum | Revolutio 36 Sigismundi Augusti Poloniae Regis”) oraz 27v („Iuxta calculum Copernici | Anno Domini 1557 Iulij D 31 H 17 M 26 p.m.”).
BN, rkps BOZ 907, Judicium astronomicum de Sigismundo Augusto neonato, dla kopii cyfrowej zob. CBN Polona, <https://polona.pl/item/8130648/0> [dostęp: 10.05.2016].
L. Thorndike: The Horoscope of Barbarossa’s First-Born, „The American Historical Review” t. 64: 1959 s. 319–22.
D. Hayton: Martin Bylica at the Court of Matthias Corvinus: Astrology and Politics in Renaissance Hungary, „Centaurus” t. 49: 2007 s. 185–98.
D. Hayton; Expertise ex Stellis: Comets, Horoscopes, and Politics in Renaissance Hungary, „Osiris” t. 25: 2010 s. 27–46.
D. Hayton: The Crown and the Cosmos: Astrology and the Politics of Maximilian I, Pittsburgh 2015.
Z. Zalud: Astrology, Particularly Court Astrology, in Bohemia in the Fourteenth and Fifteenth Centuries: A Survey, „Historica” t. 14: 2010 s. 91–123.
M. Azzolini: Reading Health in the Stars: Politics and Medical Astrology in Renaissance Milan, [w:] Horoscopes and Public Spheres: Essays on the History of Astrology, red. G. Oestmann, H. D. Rutkin and K. von Stuckard, Berlin 2005, s. 183–206.
M. Azzolini:, The Political Uses of Astrology: Predicting the Illness and Death of Princes, Kings and Popes in the Renaissance, „Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences” t. 41: 2010 s. 133–45.
M. Azzolini: The Duke and the Stars: Astrology and Politics in Renaissance Milan, Cambridge, Mass. 2013.
H. Barycz: Jan Łasicki. Studium z dziejów polskiej kultury naukowej XVI wieku, Wrocław 1973.
G.J. Rheticus: Narratio prima, edition critique, traduction française et commentaire par H. Hugonnard-Roche et J.-P. Verdet avec lacollaboration de M.-P. Lerner et A. Segonds, Wrocław 1982.
M. Włodarski: Dwa wieki kulturalnych i literackich powiązań polsko-bazylejskich 1433–1632, Kraków 2001.
M. Choptiany: Konrad Gesner jako czytelnik Carmen de bisonte Mikołaja Hussowskiego. Perspektywy badawcze, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2013, R. 58, z. 2, s. 111–137.
M. Choptiany:, Letters, Books, and Antlers: Two Unknown Letters of Conrad Gessner to Jan Boner and the Scholarly Workshop of a Renaissance Naturalist, artykuł w przygotowaniu.
K. Pieradzka: Boner Jan, PSB, t. 2, s. 299–300.
A. Dudithius: Epistulae, editae curantibus L. Szczucki et T. Szepessy, Pars I: 1554–1567, ediderunt T. Szepessy et S. Kovács, commentariis instruxerunt C. Pajorin et H. Kowalska, Budapest 1992, s. 313–327.
A. Sucheni-Grabowska: Zygmunt August. Król polski i wielki książę litewski 1520–1562, Kraków 2010, s. 517–545.
BUWr, rkps Akc. 1967/3 – M.A. Guttmann: Katalog der Handschriften der Rehdigerana, t. 1, s. 80–81.
P. Costil: André Dudith, humaniste hongrois, 1533–1589. Sa vie, son oeuvre et ses manuscrits grecs, Paris 1935.
G. Almási: The Uses of Humanism: Johannes Sambuccus (1531–1584), Andreas Dudith (1533–1589), and the
Republic of Letters in East Central Europe, Leiden–Boston 2009.
H. Barycz: Andrzeja Dudycza koło miłośników astronomii w Krakowie, [w:] Między Krakowem a Mazurami, Olsztyn 1987, s. 213–225.
L. Szczucki: Zainteresowania astronomiczno-matematyczne Andrzeja Dudycza, [w:] Humaniści, heretycy, inkwizytorzy. Studia z dziejów kultury XVI i XVII wieku, Kraków 2006, s. 217−229.
C.D. Hellman: The Comet of 1577: Its Place in the History of Astronomy, New York 1971.
W. Zakrzewski: Po ucieczce Henryka IV. Dzieje bezkrólewia 1574–1575, Oświęcim 2015, s. 267–285.
A. Dudithius: Epistulae, Pars IV: 1575, edidit C. Kotońska, commentariis instruxit H. Kowalska, Budapest 1998.
U. Augustyniak: Informacja i propaganda w Polsce za Zygmunta III, Warszawa 1981.
J. Camerarius do A. Dudycza, Leipzig, 29 III 1569; cyt. za: A. D u d i t h i u s: Epistulae, Pars II: 1568–1573, ediderunt M. Borowska et al., editorium labores moderante G. Axer, commentariis instruxerunt H. Kowalska et L. Szczucki, Budapest 1995, s. 87–89.
A. Dudycz do T. Hájeka, Kraków, 12 IV 1573; cyt. za A. Dudithius: Epistulae, Pars III, dz. cyt. s. 394–396.
A. Dudycz do Maksymiliana II, Kraków, 22 III 1574, wyd. w: A. Dudithius: Epistulae, Pars III: 1574, ediderunt A. Szabó, S. Kovács, M. Maciejewska, commentariis instruxit H. Kowalska, Budapest, 1992, s. 83–91.
E. Kociszewska: Vaticinium de coniunctione Liliorum cum Aquila. Przepowiednia z Prognosticatio… Johanna Lichtenberga i jej interpretacja dla Henryka Walezego (1575), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” R. 54: 2010 s. 161–177.
BUWr, rkps Steinwehr II F 37 (Akc. 1949 440), k. 358r–v.
„Spisek orleański” w latach 1626–1628, oprac., wstęp i przypisy U. Augustyniak i W. Sokołowski, Warszawa 1990.
D. Gorlaeus: Idea physicae, cui adjuncta est epistola cuiusdam anonymi de terrae motu, Johannes a Waesberge, Ultrajecti 1651.
R. Hooykaas: Rheticus’ Lost Treatise on Holy Scripture and the Motion of the Earth, „Journal for the History of Astronomy” t. 15: 1984 s. 77–80.
R. Hooykaas: G.J. Rheticus’ Treatise on Holy Scripture and the Motion of the Earth, with translation, annotations, commentary and additional chapters on Ramus–Rheticus and the development of the problem before 1650, North Holland, Amsterdam 1984.
G.J. Rheticus: Dissertatio de Terrae motu et Scriptura Sacra, [w:] Nicolaus Copernicus Gesamtausgabe, Bd. VIII/1, red. H. Nobis, A.M. Pastori, Berlin 2009.
N. Swerdlow: „Journal for the History of Astronomy” t. 17: 1986 s. 133–136 (recenzja edycji Hooykaasa).
S. Higgins: G. J. Rheticus and the Authorship of the Anonymous Epistola de Terrae Motu, M.A. dissertation, Dalhousie University, Halifax, Nova Scotia, 2013, http://hdl.handle.net/10222/34639 [dostęp: 10.05.2016].
BOss., rkps 3658.
BStef., fond 5, rkps 189.
Pasquillus de electione regis Poloniae, [w:] Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, wyd. J. Czubek, Kraków 1906, s. 514–517.
BOss. 3163 II.
ium. Tekst
Praha, Královská kanonie premonstrátů na Strahově, DG II 8, k. 550v–551v.
A. Dudycz do J. Crato, Paskov, 28 II 1578.
A. Dudithius: Epistulae, Pars VI: 1577–1580, edidit N. Szymański, commentariis instruxerunt L. Szczucki et N. Szymański, Budapest 2002, s. 108–133.
BCzart., rkps 2219.
H. Barycz: Górski Jakub, PSB, t. 8, s. 438–440.
M. Korolko: Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej w latach 1573–1658, Warszawa 1974.
BCzart., rkps 2219, s. 115–120.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-79d46813-db31-4bbd-a73f-3a16acabefec