Frontem do Wisły. Architektura Wybrzeża Kościuszkowskiego i środkowej części warszawskiego Powiśla w latach 1910–1939

• Autorzy: Burno F.

Warianty tytułu

EN

Overlooking the Vistula. The Architecture of the Kościuszko Embankment and the middle of the Powiśle Disctrict in Warsaw, 1910–1939

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł omawia historię powstania nadwiślańskiego bulwaru w Warszawie – Wybrzeża Kościuszkowskiego. Przedstawione zostały dzieje urbanizacji tego fragmentu miasta, zaprezentowane pierwsze znaczące budowle, wzniesione przed I wojną światową. W artykule dużo miejsca poświęcono także historii rozwoju fragmentu Powiśla, terenu położonego między ulicą Tamka i ulicą Czerwonego Krzyża. Opisane zostało przekształcenie Powiśla w latach 30. XX w. z zaniedbanej peryferyjnej dzielnicy, przeprowadzone dzięki warszawskim urbanistom i władzom miejskim, w jeden z bardziej reprezentacyjnych fragmentów stolicy. W tej pracy starano się zwrócić uwagę na momenty przełomowe, decydujące o przyspieszeniu procesów urbanizacyjnych Powiśla takich, jak: budowa Mostu Poniatowskiego czy ogłoszenie przez prezydenta miasta, Stefana Starzyńskiego programu „Warszawa frontem do Wisły”. Oprócz zaprezentowania projektów i budowli w artykule przedstawiono także szersze zjawiska kulturowe, związane z modernizacją Powiśla i rozbudową nabrzeży przy Wybrzeżu Kościuszkowskim. Pokazano np. jak teren ten wykorzystywano do politycznych wieców, opisano również nadwiślańskie miejsca sportu i rekreacji.

EN

The article concerns the history of Warsaw’s boulevard, Wybrzeże Kościuszkowskie. It discusses the urbanization of the Powiśle district in Warsaw, touching upon the most important buildings erected there before WW I. Much attention is also devoted to the history of the development of the part of Powiśle located between the Tamka and Czerwonego Krzyża streets, especially to the transformation of this previously neglected area into one of the most elegant parts of the capital, achieved thanks to the initiative of Warsaw urban planners and the municipal authorities. The paper also stresses the turning points that sped up the urbanization process in Powiśle: the construction of the Poniatowski Bridge and the “Facing the Vistula” programme initiated by the major of Warsaw, Stefan Starzyński. In addition to buildings and designs, the paper discusses wider cultural phenomena connected with the urbanization of Powiśle and the extension of Wybrzeże Kościuszkowskie boulevards, e.g. the use of the area for rallies as well as for sport and recreation.

Słowa kluczowe

PL

Powiśle; architektura Warszawy 1910-1939; plan regulacji Warszawy; modernizacja Powiśla

EN

Powiśle; Warsaw architecture in 1910–1939; Warsaw regulation plan; modernization of Powiśle

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 60, z. 3
• Strony: 31--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 70 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Burno F.

• Instytut Historii Sztuki Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Archiwum m.st. Warszawy, cyfrowe reprodukcje planów; https://www.warszawa.ap.gov.pl/planylindleyow.html [dostęp: 23.06.2014].
• Archiwum Muzeum Narodowego w Warszawie: Gabinet grafiki i rysunku nowożytnego polskiego; Zbiory Ikonograficzne i Fotograficzne.
• Archiwum RWE Polska S.A., Wybrzeże Kościuszkowskie 41.
• Arch.: Teodor Łapiński i Józef Krupa (Warszawa). Centrala f. „Alfa-Laval” w Warszawie, „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 12.
• Bez troski nad Wisłą, „Karta” 2011, nr 67.
• T. Białas, Geneza i charakter obchodów Dni Morza, „Nautologia” 1977, nr 4.
• D. Błaszczyk, Juliusz Żórawski. Przerwane dzieło modernizmu, Warszawa 2010.
• B. Brzostek, Za progiem. Codzienność w przestrzeni publicznej Warszawy lat 1955-1970, Warszawa 2007.
• M. Czapelski, Bohdan Pniewski - warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008.
• Dodatek PZPR Śródmieście i Prezydium DRN Śródmieście dla czytelników »Stolicy«, „Stolica” 1963, nr 17.
• Cz. Domaniewski, W sprawie regulacji Powiśla, „Przegląd Techniczny” 1918, nr 13-16.
• Działalność Elektrowni Miejskiej, „Głos Miast” 1938, nr 16.
• „Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy”, Posiedzenie 15 października 1917, 1918 r.
• W. Fałkowski, Straty Warszawy 1939-45, Warszawa 2005.
• G., Na marginesie konkursu na dom Zw. Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 1, s. 78.
• F. Galiński, Gawędy o Warszawie, Warszawa 1937.
• R. Gawkowski, Dawnych przystani wioślarskich czar, czyli nadwiślańska rekreacja warszawiaków w II Rzeczypospolitej, „Rocznik Warszawski” 2011, nr 1.
• Gmach Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie, „Architektura i Budownictwo” 1933, nr 5.
• G. [Alfons Gravier], Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie, „Przegląd Techniczny” 1915, nr 3-4.
• G. [Alfons Gravier], Szkoła Sztuk Pięknych, „Przegląd Techniczny” 1915, nr 7-8.
• K. Handke, Słownik nazewnictwa Warszawy, Warszawa 1998.
• Jadwiga i Janusz Ostrowscy, Zygmunt Stępiński, arch. arch. - Salon Demonstracyjny Elektrowni Warszawskiej, „Architektura i Budownictwo” 1937, nr 11-12.
• K. James-Chakraborty, German Architecture for a Mass Audience, London, New York: Routledge 2000.
• Jankiewicz, J. Porębska-Srebrna, Tradycje urbanistyczne Warszawy, [w:] Straty Warszawy 1939-45, red. W. Fałkowski, Warszawa 2005.
• W. K., Po Dniach Morza, „Morze” 1938, z. 8.
• T. Klarner, Elektrownia Warszawska: zarys historyczny sporu Gminy m.st. Warszawy z Towarzystwem Elektryczności w Warszawie, Warszawa 1936.
• M. Kochańska, Konstanty Sylwin Jakimowicz - życie i twórczość (1879–1960), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1990, z. 3-4.
• W. Koleżak, Powiśle Warszawy, Warszawa 1901.
• Konkurs XXXIV na gmach warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych rozpisuje Koło Architektów w Warszawie, „Przegląd Techniczny” 1911, nr 33.
• Konkurs LVI Koła Architektów na rozplanowanie i parcelację części Powiśla przy wiadukcie Poniatowskiego, „Przegląd Techniczny” 1918, nr 9-12.
• Konkurs na dom Z.P.N.P. w Warszawie, „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 3.
• Konkurs na gmach Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 1.
• T. Kotaszewicz, Koncepcje przestrzennego rozwoju Warszawy w pracach Tadeusza Tołwińskiego 1916-1946, Warszawa 1994.
• W. Kotczak, Powiśle Warszawy, „Wędrowiec” 1900, nr 26.
• D. M. Kozielska, Dzieje gmachu ufundowanego przez Eugenię Kierbedziową dla warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, [w:] Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie 1947-1997, Warszawa 1997.
• D. M. Kozielska, Mecenat rodziny Kierbedziów na rzecz warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, [w:] Działalność filantropijna honorowej obywatelki m. st. Warszawy Eugenii Kierbedziowej w 50. Rocznicę śmierci, Warszawa 1998.
• J. Koźmiński, Elektrownia warszawska. Zarys czterolecia 1935-1938, „Kronika Warszawy” 1938, nr 4.
• W. Królikowski, Duch jurydyk, „Dom Osiedle Mieszkanie” 1932, nr 2.
• J. Lewandowski, Po Dniach Morza, „Morze i Kolonie” 1939, nr 8.
• J. Loth, Wisła w życiu dzisiejszej Warszawy, „Kronika Warszawy” 1930, z. 4-5.
• S. M., Dom Spółdzielni mieszkaniowej urzędników Banku Polskiego „Nowe Domostwo”, „Architektura i Budownictwo” 1931, nr 5-6.
• J. S. Majewski, Bulwar pełen przystani, „Gazeta Stołeczna”, dodatek do: „Gazety Wyborczej”, 18.07.1996.
• J. S. Majewski, Dom na Powiślu z portretem polskiej inteligencji, „Gazeta Stołeczna”, dodatek do: „Gazety Wyborczej”, 05.12.2013.
• J. S. Majewski, Kto mieszkał przed wojną w dzielnicy tuż nad rzeką, „Magazyn Stołeczny” dodatek do: „Gazety Wyborczej”, 04.04.2014.
• J. S. Majewski, Wybrzeże Kościuszkowskie w Warszawie, [w:] Miasto tyłem do rzeki, Materiały Sesji Naukowej Warszawa 22-23 czerwca 1995, red. B. Wierzbicka, Warszawa 1996.
• R. Miller, Dom Związku Zawodowego pracowników kolejowych Rzeczypospolitej Polskiej, „Architektura i Budownictwo” 1928, nr 6.
• Młodzianowski, Polski przemysł ludowy, „Sztuka w Rzemiośle” 1925, z. IX.
• J. Nagórski, Projekt zabudowania dzielnicy Powiśla przy wiadukcie im. Ks. Józefa, „Przegląd Techniczny” 1919, nr 33-48.
• Na marginesie konkursu na dom Zw. Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 1.
• M. Omilanowska, Most i wiadukt księcia Józefa Poniatowskiego, Warszawa 1991.
• Opis projektu nr. 29. Arch. Kazimierz Tołłoczko i Jan Kukulski. Nagr. 1. Założenie projektu, „Architektura i Budownictwo” 1935, nr 3-4.
• H. Orleański, Wisła w Warszawie, „Kronika Warszawy” 1939, z. 1.
• Popławski, Początki Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej w świetle nieznanych dotąd dokumentów, „Ochrona Zabytków” 2006, nr 3.
• Rozstrzygnięcie XXXIV konkursu na gmach warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, „Przegląd Techniczny” 1912, nr 9.
• Rozstrzygnięcie konkursu na gmach warszaw. Szkoły Sztuk Pięknych, „Architekt” 1912, nr 1 (s. 15), nr 2 (tabl. III, IV, V), nr 3-4 (tabl, XIII-XIV).
• Rozwój elektrowni, „Głos Miast” 1938, nr 10.
• Skalimowski, Z. Tucholski, Zabytkowe bulwary wiślane na Wybrzeżu Kościuszkowskim i Gdańskim, „Ochrona Zabytków” 2013.
• Spółdzielnie mieszkaniowe, „Kronika Warszawy” 1932, nr 5-6.
• S. Starzyński, Rozwój stolicy, Warszawa 1938, [w:] Dzieje Mazowsza i Warszawy. Wybór źródeł, Warszawa 1973.
• Suligowski, Bulwary i most trzeci w Warszawie, [w:] Pisma Adolfa Suligowskiego, t. II: Kwestie miejskie, Warszawa 1915.
• Szczerski, Modernizacje. Sztuka i architektura w nowych państwach Europy Środkowo-Wschodniej 1918–1939, Łódź 2010.
• W. Szwander, Uroczystość poświęcenia fundamentów nowego gmachu administracyjnego oraz uruchomienia nowego turbozespołu w elektrowni miejskiej w Warszawie, „Przegląd Elektrotechniczny” 1937, nr 21.
• M. Tomiczek, Stołeczny Oficerski Jacht-klub R.P nad Wisłą, [w:] Miasto tyłem do rzeki, Materiały Sesji Naukowej Warszawa 22-23 czerwca 1995, red. B. Wierzbicka, Warszawa 1996.
• J. Trybuś, Warszawa niezaistniała. Niezrealizowane projekty urbanistyczne i architektoniczne dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 2012.
• Warszawa przyszłości, Warszawa 1935.
• Warszawska Szkoła Sztuk Pięknych, „Tygodnik Ilustrowany” 1914, nr 25.
• Z., Stosunki mieszkaniowe w Warszawie, „Kronika Warszawy” 1933, nr 3.
• Zarząd Miejski w m.st. Warszawie. Sprawozdanie za rok budżetowy 1.IV.1934 r. - 31.III.1935 r., Warszawa 1937, s. 83.
• J. Zieliński, Atlas architektury ulic i placów Warszawy, t. 2, t. 3, Warszawa 1996.
• R. Żelichowski, Ulice Solca, Warszawa 1999.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.