Przegląd kompetencji władz cywilnych w zakresie nadzoru nad siłami zbrojnymi w Polsce Ludowej

Lewandowski, Karol

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Przegląd kompetencji władz cywilnych w zakresie nadzoru nad siłami zbrojnymi w Polsce Ludowej

Autorzy

Lewandowski Karol

Wybrane pełne teksty z tego czasopisma

https://kwartalnikbellona.com/

Identyfikatory

Warianty tytułu

State Competences in Civilian Control over the Armed Forces of the Polish People’s Republic

Języki publikacji

Abstrakty

Autor omawia kompetencje cywilnych organów państwa w zakresie kontroli nad siłami zbrojnymi w okresie funkcjonowania Polski Ludowej. Analiza – z zarysowaniem konfliktu między premierem rządu a naczelnym wodzem – obejmuje schyłkowy okres działalności władz wojskowych w Londynie, od powołania na stanowisko naczelnego wodza gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego po demobilizację Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Autor koncentruje uwagę na procesie formowania jednostek polskich w Związku Sowieckim, ściśle zależnych od władz w Moskwie, oraz wskazuje na formalne podporządkowanie wojska organom, które obejmowały władzę na obszarach zajętych przez Armię Czerwoną. Charakteryzuje okres prowizorium konstytucyjnego Polski Ludowej 1944–1952, zakres kompetencji władz państwowych w dziedzinie wojskowości i polityki obronnej wynikający z Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku oraz funkcjonowanie państwa komunistycznego do 1989 roku, z uwzględnieniem zwłaszcza działalności Komitetu Obrony Kraju. Wskazuje na trwający już od 1944 roku proces ideologizacji wojska i działania zmierzające do uzależnienia żołnierzy – szczególnie kadry oficerskiej – od polityki partyjnej, a także na dążenie do włączenia wyższych oficerów ludowego Wojska Polskiego w krąg nomenklatury partyjnej.

The article presents the powers of state bodies in civilian control over the armed forces in the period of the Polish People’s Republic. The analysis – outlining the conflict over competence on the management of the army between the prime minister and the commander-in-chief - essentially comprises a period of declining activity of military authorities in London, from the appointment of General Tadeusz Bór-Komorowski to the post of the Commander-in-Chief to the demobilization of the Polish Armed Forces in the West. The author explains the origins of the formation of Polish units in the Soviet Union, closely dependent on the authorities in Moscow, and indicates to formal subordination of the military authorities in the areas occupied by the Red Army. He discusses the period of constitutional provisorium of 1944-1952 in the Polish People’s Republic, the competence of national authorities within military and defense policy imposed by the Constitution of the Polish People’s Republic (1952), and the functioning of the communist country until 1989, with particular emphasis on the activities of the National Defense Committee. He further outlines an ongoing process (since 1944) of army ideologization and steps taken to make soldiers - especially officers - dependent on party politics, and of attempts taken to include senior officers of the Polish People’s Army in the circle of party nomenclature.

Słowa kluczowe

Polska Ludowa kontrola nad siłami zbrojnymi kompetencje władz państwowych Komitet Obrony Kraju ideologizacja wojska

Polish People's Republic control over the armed forces competences of state authorities National Defense Committee ideologization of the army

Wydawca

Wojskowy Instytut Wydawniczy

Czasopismo

Kwartalnik Bellona

Rocznik

2015

Tom

Nr 3

Strony

139--148

Opis fizyczny

Bibliogr. 37 poz.

Twórcy

autor

Lewandowski Karol

Polskie Linie Lotnicze LOT S.A.

Bibliografia

1. W. J. Wołpiuk, Siły Zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Warszawa 1998, s. 12; M. Bajor-Stachańczyk, O realizowaniu cywilnej kontroli nad armią i zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi w Polsce, „Zeszyty Prawnicze Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu” VII-IX 2005 nr 3(7), s. 12.
2. P. K. Marszałek, Najwyższe władze wojskowe w systemie ustrojowym II Rzeczypospolitej, Wrocław 2011, s. 287.
3. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie (dalej: IPMS), PRM, sygn. PRM.Z.7, Pismo premiera Mikołajczyka do gen. Sosnkowskiego z sierpnia 1943 r., s. 9 i nast.
4. IPMS, PRM, sygn. PRM.120, Pismo gen. Sosnkowskiego do premiera z dnia 2 sierpnia 1943 r., s. 59 i nast.
5. DzURP z 30 września 1944 r. nr 11, cz. II Dział Urzędowy, s. 79.
6. Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 września 1944 r. w sprawie zmiany dekretu o organizacji Naczelnych Władz Wojskowych, DzURP z 1944 r. nr 11, poz. 20.
7. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1944 r. o sprawowaniu funkcji Naczelnego Wodza w razie niemożności sprawowania ich przez niego osobiście, DzURP z 1944 r. nr 11, cz. II Dział Urzędowy.
8. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 lutego 1945 r. o powołaniu pełniącego obowiązki Naczelnego Wodza, Dziennik Rozkazów Naczelnego Wodza i Ministra Obrony Narodowej nr 2 z 1945 r.
9. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 czerwca 1945 r. o częściowej demobilizacji, DzURP z 1945 r. nr 6, cz. II Dział Urzędowy, s. 56.
10. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 lipca 1945 r. o rozszerzeniu zakresu częściowej demobilizacji, DzURP z 1945 r. nr 9, cz. II Dział Urzędowy, s. 73.
11. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5 lipca 1945 r. o dalszym rozszerzeniu zakresu częściowej demobilizacji, DzURP z 1945 r. nr 10, cz. II Dział Urzędowy, s. 79.
12. Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 lipca 1945 r. o przekazywaniu uprawnień Ministra Obrony Narodowej w stosunku Sił Zbrojnych i sądownictwa wojskowego poza granicami Państwa, DzURP z 1945 r. nr 10, poz. 35.
13. IPMS, Biuro MON, sygn. A.XII.3.84, Rozkaz Kierownika Ministerstwa Obrony Narodowej nr 2 z dnia 6 lipca 1945 r. o przekazaniu funkcji MON Sztabowi Naczelnego Wodza.
14. IPMS, Biuro MON, sygn. A.XII.3.84, Raport szefa Sztabu Naczelnego Wodza z dnia 12 lipca 1945 r. o rozmowach z władzami brytyjskimi.
15. IPMS, Biuro MON, sygn. A.XII.3.84, Rozkaz Naczelnego Wodza z dnia 12 lipca 1945 r. o reorganizacji Naczelnych Władz Polskich Sił Zbrojnych.
16. IPMS, Akta Prezydenta Raczkiewicza, sygn. A.48.Z.II.41,Protokół III posiedzenia Komitetu Obrony Państwa odbytego dnia 3 sierpnia 1945 r., s. 7.
17. IPMS, Akta Raczkiewicza, sygn. A.48.3.H, Memorandum gen. Andersa z dnia 24 sierpnia 1945 r.
18. IPMS, Akta Raczkiewicza, sygn. A.48.3.H, Pismo gen. W. Andersa do prezydenta Raczkiewicza z dnia 13 września 1945 r.
19. IPMS, Szefostwo Sądownictwa Wojskowego, sygn. A.XII.8.65, Zarządzenie prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 18 września 1945 r. o przekazywaniu przez Naczelnego Wodza niektórych funkcji Szefowi Sztabu Naczelnego Wodza.
20. IPMS, zespół Szefostwo Sądownictwa, sygn. A.XII.8.65, Zarządzenie Naczelnego Wodza z dnia 20 września 1945 r.
21. IPMS, Biuro MON, sygn. A.XII.22.76, Rozkaz Szefa Sztabu Głównego z dnia 10 listopada 1945 r. o organizacji Sztabu Głównego.
22. K. Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948, Warszawa 1990, s. 18.
23. M. Malinowski, Deklaracja programowa PPR „O co walczymy”, Lublin 1979.
24. A. Friszke, Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989, Warszawa 2003, s. 101 i nast.
25. K. Nowak, Kompetencje głowy państwa w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i bezpieczeństwa państwa w okresie prowizorium konstytucyjnego Polski Ludowej (1944-1952), „Ius et Administratio” 2013 nr 3.
26. A. Paczkowski, Zdobycie władzy 1945-47, Warszawa 1993.
27. K. Działocha, J. Trzciński, Zagadnienie obowiązywania Konstytucji marcowej w Polsce Ludowej 1944-1952, Wrocław 1977.
28. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej, DzU z 1944 r. nr 19, poz. 97.
29. Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej, DzU z 1944 r. nr 5, poz. 23.
30. W. Skrzydło, Ustrój konstytucyjny Polski Ludowej i jego ewolucja do roku 1989, w: Zarys dziejów konstytucjonalizmu polskiego, A. Korobowicz (red.), Lublin 1996, s. 101.
31. Ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, DzU z 1950 r. nr 6, poz. 46.
32. F. Puchała, Sekrety Sztabu Generalnego pojałtańskiej Polski, Warszawa 2011.
33. L. Kowalski, Komitet Obrony Kraju (MON–PZPR–MSW), Warszawa 2011.
34. A. Paczkowski, Komitet Obrony Kraju w latach 1959–1991, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2008 t. 166 (545), s. 58-65.
35. S. Chojnecki, Struktura organizacyjna aparatu polityczno-wychowawczego WP w latach 1945-1948, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1981 nr 1, s. 40-72.
36. Deklaracja Ideowo-Programowa Komitetu Centralnego PZPR O co walczymy, dokąd zmierzamy, Warszawa 1982, s. 4.
37. J. Zalewski, Wojsko Polskie w przemianach ustrojowych 1989–2001, Warszawa 2002, s. 45.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-791f4b4a-d048-4fec-9ce4-49bf1ee9c33a