Landscape and hydromorphological assessment of river valleys as a method for delineating natural and cultural landscape protection zones as applied to a reach of the Vistula near the Benedictine Abbey in Tyniec, Poland

• Autorzy: Olczak Barbara , Wilkosz-Mamcarczyk Magdalena , Nawieśniak-Caesar Maria , Hernik Józef , Uruszczak Michał , Różycka-Czas Renata , Czesak Barbara

Identyfikatory

DOI

10.15576/GLL/199733

Warianty tytułu

PL

Ocena krajobrazu i hydromorfologii dolin rzecznych jako metoda wyznaczania stref ochrony krajobrazu naturalnego i kulturowego w zastosowaniu do odcinka Wisły w pobliżu opactwa benedyktynów w Tyńcu, Polska

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Rivers and their surroundings significantly affect the character and quality of the landscape. These landscapes have been created or defined to a considerable degree by the river. This specific quickly changing type of landscape is in a need of decision making as to which parts of it should be protected. This article is an attempt to assess the landscape of a reach of the Vistula river in Poland, considering the hydromorphological components of the riverbed. Moreover, the aim of this research was to determine which vistas should be protected. We have used landscape and hydromorphological assessment. The method integrates the ECOVAST landscape assessment for evaluating quality and identification with the hydromorphological assessment method for assessing river quality. Hydromorphological, landscape, and integrated elements were assessed at cross-sections. The cross-sections were marked at 500 m interval. Additional cross-section was chosen based on the local characteristics. The values assigned to the parameters during the landscape and hydromorphological assessment varied significantly. Following the landscape and hydromorphological assessment, we delineated zones of the Vistula river landscape in need of protection along the Piekary–Ściejowice–Kraków (Tyniec) reach. Integrating landscape and hydromorphological characteristics is efficient in the assessment of riverbeds. Such assessment should be used while shaping landscape of the river valleys by local development plans and landscape protection programmes.

PL

Rzeki i ich otoczenie znacząco wpływają na charakter i jakość krajobrazu. Krajobrazy te zostały w znacznym stopniu ukształtowane lub zdefiniowane przez rzekę. Ten specyficzny, szybko zmieniający się typ krajobrazu wymaga podjęcia decyzji, które jego części powinny być chronione. Niniejszy artykuł jest próbą oceny krajobrazu odcinka Wisły w Polsce, biorąc pod uwagę hydromorfologiczne komponenty koryta rzeki. Ponadto celem tego badania było określenie, które widoki powinny być chronione. Wykorzystaliśmy ocenę krajobrazu i hydromorfologiczną. Metoda integruje ocenę krajobrazu ECOVAST w celu oceny jakości i identyfikacji z metodą oceny hydromorfologicznej w celu oceny jakości rzeki. Elementy hydromorfologiczne, krajobrazowe i zintegrowane oceniano na przekrojach poprzecznych. Przekroje poprzeczne oznaczano w odstępach 500 m. Dodatkowy przekrój poprzeczny wybierano na podstawie lokalnych cech. Wartości przypisane parametrom podczas oceny krajobrazu i hydromorfologii znacznie się różniły. Po przeprowadzeniu oceny krajobrazu i hydromorfologii, wyznaczyliśmy strefy krajobrazu rzeki Wisły wymagające ochrony na odcinku Piekary–Ściejowice–Kraków (Tyniec). Integracja cech krajobrazu i hydromorfologii jest skuteczna w ocenie koryt rzek. Taka ocena powinna być wykorzystywana przy kształtowaniu krajobrazu dolin rzecznych poprzez lokalne plany zagospodarowania przestrzennego i programy ochrony krajobrazu.

Słowa kluczowe

EN

landscape assessment; hydromorphology; river valleys; LSHM method; cultural heritage; river landscape; Tyniec

PL

ocena krajobrazu; hydromorfologia; doliny rzeczne; metoda LSHM; dziedzictwo kulturowe; krajobraz rzeczny; Tyniec

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
• Czasopismo: Geomatics, Landmanagement and Landscape
• Rocznik: 2025
• Tom: no. 1
• Strony: 105--118
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Olczak Barbara

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0000-0002-9070-9640

autor

Wilkosz-Mamcarczyk Magdalena

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0000-0002-4845-5990

autor

Nawieśniak-Caesar Maria

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0000-0003-0755-4033

autor

Hernik Józef

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0000-0001-7335-1600

autor

Uruszczak Michał

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

autor

Różycka-Czas Renata

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0000-0001-8496-9393

autor

Czesak Barbara

• Department of Land Management and Landscape Architecture, University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0000-0002-5175-6161

Bibliografia

• Antrop M. 2000. Background concepts for integrated landscape analysis. Agriculture, Ecosystems & Environment, 77(1–2), 17–28.
• Aspinall R., Pearson D. 2000. Integrated geographical assessment of environmental condition in water catchments: Linking landscape ecology, environmental modelling and GIS. Journal of Environmental Management, 59(4), 299–319.
• Bedla D., Halecki W., Król K. 2021. Hydromorphological method and GIS tools with a web application to assess a semi-natural urbanised river. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 29, 1, 21–32.
• Bogdanowski J. 1993. Sztuka obronna. Ser. Nauka i Kultura w Krajobrazie Jury. Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, Kraków.
• Bogdanowski J., Łuczyńska-Bruzda M., Novák Z. 1981. Architektura krajobrazu, ed. 3, PWN, Warszawa–Kraków.
• Brown G., Brabyn L. 2012. The extrapolation of social landscape values to a national level in New Zealand using landscape character classification. Applied Geography, 35, 84–94.
• Brown G., Raymond C. 2007. The relationship between place attachment and landscape values: toward mapping place attachment. Applied Geography, 27, 89–111.
• Buława B., Ahn S. 2024. Landscape understanding and values in extended public consultations on spatial planning in rural communes in Poland. Landscape Online, 99, 1124.
• Cassatella C., Peano A. (eds.). 2011. Landscape indicators. Assessing and Monitoring Landscape Quality, Springer.
• Daniel T.C. 2001. Whither scenic beauty? Visual landscape quality assessment in the 21st century. Landscape and Urban Planning, 54 (1–4), 267–281.
• Dąbrowska E. 1973. Wielkie grody dorzecza Górnej Wisły, Kraków.
• ELC. 2000. European Landscape Convention adopted in Florence on October 2000. Council of Europe. European Treaty Series No. 176.
• Forczek-Brataniec U. 2008. Widok z drogi. Krajobraz w percepcji dynamicznej. Wydawnictwo Elamed, Katowice.
• Gavrilidis A.A., Ciocănea C.M., Niță M.R., Onose D.A., Năstase I.I. 2016. Urban Landscape Quality Index – planning tool for evaluating urban landscapes and improving the quality of life. International Conference – Environment at a Crossroads: SMART approaches for a sustainable future. Procedia Environmental Sciences, 32, 155–167.
• Gobster P.H., Nassauer J.I., Daniel T.C., Fry G. 2007. The shared landscape: What does aesthetics have to do with ecology? Landscape Ecology, 22(7), 959–972.
• Isla III F.G. et al. 2024. ‘Qualitative Landscape Analysis on the Pansipit River in Batangas, Philippines: A Social-Ecological Systems (SES) Perspective.’ Journal of Human Ecology and Sustainability, 2.3, 6.
• Jakubínský J., Báčová R. 2013. Environmental Values: the Dunajovický and the Kos˘átecký Stream Catchments, Czech Republic. Journal of Maps, 9, 4, 542–549.
• Lindan Du, Chun Dong, Xiaochen Kang, Xinglong Qian, Lingxiao Gu. 2023. Spatiotemporal evolution of land cover changes and landscape ecological risk assessment in the Yellow River Basin, 2015–2020. Journal of Environmental Management, 332.
• Nawieśniak M., Strutyński M., Hernik J. 2016. Hyromorphological and landscape valorisation of river valleys based on the Carpathian Poprad river valley study. Carpath. J. Earth Env., 11, 207–219.
• Nawieśniak M., Wilkosz-Mamcarczyk M., Hernik J., Gorzelany J., Gorzelany-Dziadkowiec M. 2019. An integrated approach to river valley revitalisation. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 27, 22–32. https://doi.org/10.3846/jeelm.2019.7481
• NRA. 1993. River landscape assessment. Methods and procedures. Conservation technical handbook no. 2. National River Authority.
• Pilcher E.J., Newman P., Manning R.E. 2009. Understanding and managing experiential aspects of soundscapes at muir woods national monument. Environmental Management, 43(3), 425–435.
• Rymut K. 1967. Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
• Sargolini M. 2012. Urban Landscapes: Environmental Networks and the Quality of Life. Springer Science & Business Media.
• Sherrouse B.C., Clement J.M., Semmens D.J. 2011. A GIS application for assessing, mapping, and quantifying the social values of ecosystem services. Applied Geography, 31, 748–760.
• Szoszkiewicz K., Jusik S., Adynkiewicz-Piragas M., Gebler D., Achtenberg K., Radecki-Pawlik A., Okruszko T., Giełczewski M., Pietruczuk K., Przesmycki M., Nawrocki P. 2017. Ocena wód płynących w oparciu o hydromorfologiczny indeks rzeczny (HIR). Podręcznik obserwacji hydromorfologicznych elementów oceny stanu ekologicznego wód płynących zgodnych z normą PN-EN 14614:2008. Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
• Štěrba O. 2008. Říční krajina a její ekosystémy (River landscape and its ecosystems). Univerzita Palackého v Olomouci, Olomoc (in Czech).
• Uruszczak M. et al. 2015. Planowanie krajobrazu a rozwój regionalny, architektura krajobrazu w polityce rozwoju regionalnego w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków.
• Ustawa 2016. Prawo budowlane. Dz. U. 2016, poz. 290 z późn. zm.
• Van Zanten B.T., van Berkel D.B., Meetemeyer R.K., Smith J.W., Tieskens K.F., Verburg P.H. 2016. Continental scale quantification of landscape values using social media data. Proceedings of the National Academy of Sciences, 1–7.
• Wiens J.A. 2012. Riverine landscapes: taking landscape ecology into the water. Freshwater Biology, 47, 501–515.
• Xin Li, Liang Li, Xiangrong Wang, Qing Lin, Danzi Wu, Yang Dong, Shuang Han. 2021. Visual quality evaluation model of an urban river landscape based on random forest. Ecological Indicators, 133, 108381.