Wyjątkowe i uniwersalne wartości dawnych krajobrazów warownych

• Autorzy: Wielgus K. , Środulska-Wielgus J.

Warianty tytułu

EN

Unique and universal values of former fortified landscapes

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Bezpieczeństwo to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Od czasów neolitu potrzebę tę spełniano poprzez specjalną organizację przestrzeni ludzkich siedzib – jako scenografii spodziewanych walk. Artyleria dalekosiężna zatrzymała rozwój fortyfikacji bastionowej, kleszczowej i poligonalnej, otwierając erę fortów, twierdz pierścieniowych, a w końcu fortyfikacji rozproszonej, broniącej granic krajów jako fronty ufortyfikowane. Paradoksalnie krajobraz, przygotowany jako przyszłe pole walk fortecznych – wyglądał jako pokojowy, parkowy, romantyczny krajobraz w typie angielskich ogrodów w stylu “beautifull”. Krajobraz znany z krwawych walk z okresu I Wojny Światowej obecnie nadal pozostają w służbie. Pełniąc funkcje wielkich kompleksów memorialnych, muzeów otwartych i wielkich kompleksów zieleni, zauważanych w planach rozwojów miast. Mają wartości historyczne, ekologiczne, kompozycyjne dla krajobrazu miasta, także wartości turystyczne. Twierdze nieistniejącej monarchii austro-węgierskiej są najlepszym przykładem wartości wspólnego technicznego i historycznego dziedzictwa narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Projektowane według indywidualnych kierunków opracowanych przez austro-węgierską inżynierię wojskową, w skrajnie trudnych warunkach taktycznych i ekonomicznych, realizowane były w specyficznych warunkach federacyjnego państwa – swoistej „wspólnoty europejskiej”. Ich wyjątkowe i uniwersalne wartości stanowią podstawę do starań o ich transgraniczny wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

EN

A safety was the primeval human need. Since the Neolithic Era it was completed with a special organization of human settlements as a big scenery for a forthcoming battle. A long-range artillery, stopped a development of a bastion-, tenaille- and polygonal fortifications and launched the era of forts, circular fortresses and, finally, dispersed fortifications, defending countries aline these borders. Giant structures consisted of a concrete forts, equipped with armoured gun emplacements, connected together with batteries and infantry earthworks by a net of the fortress’ roads, well camouflaged by a special strips of trees and bushes there were a new shape of a strategic landscape. Landscape prepared as a future battlefield looked as a most peaceful, romantic landscape of a type of parks in the “beautifull style”. Landcsape well known, blooded during the Great War today are still at service. Now performing function as the great memorial complexes, open-air museum, green complexes, noted in the cities’ plans of development. These are creating a historical, ecological, townscape and touristic. The fortresses of the non-existing Austro-Hungarian Empire is the best example of values of the common, technical and historical heritage of all the nations of the Central-Europe. Designed according to individual directions developed by Austro-Hungarian military engineering, under extremely difficult tactical and economic conditions, were implemented under the specific conditions of the federal state - a kind of “European community”. Their unique and universal values are the basis for their efforts to cross-border their entry into the UNESCO World Heritage List.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz warowny; historia fortyfikacji; krajobraz kulturowy

EN

cultural landscape; fortification history; fortificated landscape

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2018
• Tom: T. 46
• Strony: 431--447
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Wielgus K.

• Cracow University of Technology Faculty of Architecture Instytut of Landscape Architecture

autor

Środulska-Wielgus J.

• Cracow University of Technology Faculty of Architecture Instytut of Landscape Architecture

Bibliografia

• Bogdanowski J., 1993 Krajobraz warowny XIX/XX w. Dzieje i rewaloryzacja, Kraków
• Bogdanowski J., 1996 Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa – Kraków
• Bogdanowski J., 1965 Fortyfikacje przemyskiej twierdzy, [w:] „Ziemia”, Warszawa.
• Bogdanowski J., 1977 Warownie i zieleń twierdzy Kraków, Kraków
• Bindé, J. (Coord.) 2005 Towards knowledge societies: UNESCO world report. UNESCO reference works series. Paris: UNESCO. Retrieved March 09, 2006 from http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001418/141843e.pdf
• Brzoskwinia W, Czech P.,2002 Fortyfikacje stałe Twierdzy Pola – bazy austro – węgierskiej floty wojennej. Przegląd problematyki, część I, część II Teka Komisji Urbanistyki i Architektury O/PAN w Krakowie tom XXXIV (2002), tom XXXV (2003).
• Grestenberger E. A., 2003 Festung Pola. Die Verteidigungsanlagen des k.(u.) k. Hauptkriegshafens 1823-1918, Wien – Graz
• Gruszecki A, 1978, Ochrona i konserwacja obiektów inżynierii i architektury związanych z historią wojskowości [w:] Ochrona Zabytków,1978 | 2 | 126-12
• Gruszecki A, 1978, Ochrona i konserwacja obiektów inżynierii i architektury związanych z historią wojskowości [w:] Ochrona Zabytków, 1978 | 2 | 126-128
• Kowalczyk A., 2003 Fortyfikacje, pola bitew, cmentarze wojenne… jako przedmiot zainteresowania geografii turyzmu [w:] „Fortyfikacje jako atrakcje turystyczne”, Giżycko.
• Mavar Z., 2008 Problemy rewaloryzacji, zagospodarowania i zarządzania po wojskowy m krajobrazem kulturowym w Chorwacji[w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr10, ss 455- 470
• Molski P., 2008 Zabytkowe fortyfikacje. Ochrona a Turystyka, [w:] „Eksploracja przestrzeni historycznej”, Wrocław, s.101-115.
• Molski P., 2003 Zasoby poforteczne w Polsce jako potencjał turystyczny [w:] Fortyfikacje jako atrakcje turystyczne, Giżycko,
• Molski P., 2008 Zabytkowe fortyfikacje. Ochrona a Turystyka, [w:] Eksploracja przestrzeni historycznej, Wrocław, s.101-115.
• Molski, P. 1999 Lokalne programy ochrony i zagospodarowania zabytkowych zespołów obronnych: materiały z Krajowej Konferencji Samorządów terytorialnych i organizacji Pozarządowych. Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji.
• Myczkowski, Z., K. Wielgus, Środulska-Wielgus J., Wielgus K., Rymsza-Mazur W., Chajdys K., 2008 Rejestracja krajobrazów warownych jako podstawa rewitalizacji dawnych twierdz. [w:] „Wiadomości konserwatorskie”, Nr 23/2008, s 36-57.
• Szmygin B., 2016 Klasyfikacja i kategoryzacja w systemie ochrony zabytków [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego Nr 2 (16), 2016
• Szmygin B.,2013 Światowe dziedzictwo UNESCO z perspektywy 40 lat [w:] Ochrona Zabytków 66/1-4 (260- 263), 167-177
• Schubert J., 2011Pochówki żołnierskie w tradycji historycznej do czasów I wojny światowej. Powstanie cmentarzy wojskowych [w:] Czasopismo techniczne, 5A/2011, s173-200
• Staniewska A., 2008, Zarządzanie zabytkowym krajobrazem warownym–studium przypadku, [w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr10, ss 488-495
• Środulska-Wielgus J., Wielgus K., Tatar M., 2007,, Wspólna twierdza [w:] I Lublin, 26–27 listopada 2007 r.,
• Środulska-Wielgus J., Wielgus K., Krajobrazy „przemysłu czasu wolnego”; [w:] Międzynarodowy Kongres Polskich Architektów Krajobrazu, Sztuka ochrony i kształtowania środowiska, twórczość-nauka-dydaktyka , Kraków 20-22 września 2007 r., s. 172-174.,
• Wielgus K., 2002 Problemy rejestracji zieleni fortecznej na przykładzie twierdz Przemyśl i Kraków, [w:] „Zamki, miasta warowne, ogrody”, Kraków,
• Środulska-Wielgus, J., 2005 Zieleń twierdzy Kraków Atlas Twierdzy Kraków. Seria 2, Prace Studialne ; t. 4 Urząd Miasta Krakowa. Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Oddział Ochrony Zabytków, 2005.
• Wielgus K., Środulska-Wielgus J., 2003 Zarys zasad rejestracji zintegrowanej postaci, wartości I przemian krajobrazów inżynieryjnych. Z doświadczeń dydaktycznych i projektowych, dotyczących wyrobisk poeksploatacyjnych w górnictwie skalnym, [w:] Kształtowanie krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie, Kraków 2003 r., s. 112-118,
• Wielgus K., Rymsza-Mazur W., 2007 Rejestracja krajobrazów inżynieryjnych, [w:] Międzynarodowy Kongres Polskich Architektów Krajobrazu, Sztuka ochrony i kształtowania środowiska, twórczość-nauka-dydaktyka , Kraków 20-22 września 2007 r., s. 106-109.
• Strony internetowe
• https://whc.unesco.org/archive/opguide12-en.pdf [protokół dostepu kwiecień 2018]
• http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20060140098Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. Dz.U. 2006 nr 14 poz. 98
• http://www.forte-cultura.eu/de/[protokół dostępu, lipiec 2017]
• https://whc.unesco.org/en/list/1283,

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).