Zmierzch czy koniec przedsiębiorstw Państwowej Komunikacji Samochodowej?

• Autorzy: Ciechański Ariel

Identyfikatory

DOI

10.4467/2543859XPKG.23.005.17402

Warianty tytułu

EN

The twilight or the end of the enterprises of the Polish state Motor Transport Company

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Problematyka procesów dotyczących przedsiębiorstw PKS znajduje się w kręgu zainteresowań autora artykułu od wielu lat. Skupiał się on szczególnie na transformacji własnościowej, która ich dotykała. Komercjalizacja, prywatyzacja i komunalizacja tych podmiotów właściwie już się zakończyła. W ostatnich latach nasiliło się natomiast inne zjawisko – rosnąca liczba przedsiębiorstw, które kończyły obsługę rozkładowych przewozów pasażerskich. W dużej mierze odnosiło się to do tych, w których prywatyzacji uczestniczyli inwestorzy zagraniczni. Szczególnie widoczne było to w latach 2016-2019, kiedy z obsługi rozkładowych przewozów zrezygnowało łącznie aż 37 PKS-ów. Wzbudziło to słuszny niepokój ze strony nie tylko społeczeństwa, ale również czynników rządzących krajem. Ograniczanie oferty pozamiejskiego publicznego transportu zbiorowego, w tym przede wszystkim przedsiębiorstw PKS, doprowadziło do dyskusji o rosnącym problemie wykluczenia transportowego. Próbą odpowiedzi na to zjawisko było powołanie w 2019 r. Funduszu Rozwoju Przewozów Autobusowych, którego środki miały powstrzymać upadek przede wszystkim dawnych państwowych przedsiębiorstw PKS, ale też innych przewoźników. Niestety pandemia spowodowana wirusem COVID-19 mocno odcisnęła swoje piętno szczególnie na podmiejskich liniach autobusowych, okresowo odcinając od usług publicznego transportu zbiorowego całe powiaty. Silnie rzutowało to zarazem na kondycję finansową przewoźników autobusowych. Nawet wzrost dofinansowania do przewozów nie spowodował niestety końca całkowitego wycofywania się kolejnych przedsiębiorstw PKS z obsługi kursów rozkładowych. Od początku 2020 r. do końca sierpnia 2022 r. z rynku ubyło osiem kolejnych podmiotów, zaś dalsze zamierzały to uczynić jeszcze w tym samym roku. Odnotowywany ostatnio wzrost cen paliw kopalnych oraz braki kadrowe przyczynić mogą się do dalszego pogłębienia opisywanych procesów.

EN

The issue of processes concerning Polish state Motor Transport Company PKS enterprises has been of interest to the author of the article for many years, and he focused in particular on the ownership transformation that affected them. The commercialization, privatization and communalization of these entities has actually come to an end. In recent years, however, another phenomenon related to them has intensified – the growing number of companies that have terminated the service of scheduled passenger transport. To a large extent, this applied to those in which foreign investors participated in the privatization. This was particularly visible in 2016-2019, when a total of as many as 37 PKS’s resigned from servicing scheduled services. This aroused legitimate concern not only from the society, but also from the decision-makers governing the country. Limiting the offer of non-urban public public transport, including primarily PKS companies, has led to a discussion on the growing problem of transport based social exclusion. An attempt to respond to this phenomenon was the establishment of the Bus Transport Development Fund in 2019, the funds of which were intended to stop the collapse of, above all, the former state-owned PKS enterprises, but also other carriers. Unfortunately, the pandemic caused by the COVID-19 virus has left its mark, especially on suburban bus lines, periodically cutting off entire districts from public transport services. At the same time, it had a strong impact on the financial condition of bus carriers. Even the increase in funding for transport, unfortunately, did not end the complete withdrawal of subsequent PKS companies from serving scheduled routes – from the beginning of 2020 to the end of August 2022, eight more entities left the market, and the next ones intended to do so in the same year. Unfortunately, the recent increase in fossil fuel prices and staff shortages may contribute to the deepening of the described processes.

Słowa kluczowe

PL

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej; Fundusz Rozwoju Przewozów Autobusowych; transport pozamiejski; transport publiczny; transport zbiorowy; upadek przedsiębiorstw transportowych

EN

Motor Transport Company; Bus Transport Development Fund; suburban public transport; collective transport; collapse of transport companies

• Wydawca: Komisja Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego ; Uniwersytet Gdański. Katedra Geografii Rozwoju Regionalnego
• Czasopismo: Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG
• Rocznik: 2023
• Tom: nr 26(1)
• Strony: 69--87
• Opis fizyczny: Bibliogr. 72 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Ciechański Ariel

• Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. St. Leszczyckiego PAN, Twarda 51/55, 00-818 Warszawa

• https://orcid.org/0000-0002-4123-6533

Bibliografia

• [1] Abramowicz A., 2015a, Pomoc publiczna dla Przedsiębiorstw Komunikacji Samochodowej (PKS) w latach 2004-2013, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 16, 4, 24-27.
• [2] Abramowicz A., 2015b, Efekty pomocy publicznej na restrukturyzację PKS w Staszowie, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 16, 11, 24-29.
• [3] Abramowicz A., 2016, Efekty pomocy publicznej na restrukturyzację PKS w Ostrowcu Świętokrzyskim, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 17, 11, 6-9.
• [4] Abramowicz A., 2017, Efekty pomocy publicznej na restrukturyzację Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej w Busko-Zdroju S.A., Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 18, 1-2, 23-25.
• [5] Abramowicz A., Ziółkowska K., 2018, Skutki opóźnionej restrukturyzacji Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej w Ostrowie Wielkopolskim, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 19, 1-2, 38-42, https://doi.org/10.24136/atest.2018.004.
• [6] Bąkowski W., 1996, Wizja rozwoju przedsiębiorstw PKS, Przegląd Komunikacyjny, 51, 10, 14-18.
• [7] Bąkowski W., 1999, Perspektywy przedsiębiorstw PKS w nowych warunkach administracyjnych, Przegląd Komunikacyjny, 54, 3, 1-4.
• [8] Bąkowski W., 2018, Białe plamy i wykluczenie transportowe – społeczne, Komunikacja Publiczna, 3, 12-14.
• [9] Beim M., Błażeczek A., Dąbrowska A., Dębiak P., Olczyk A., 2019, Badania dostępności publicznego transportu zbiorowego w podregionie pilskim, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 22, 4, 95-118, https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.19.021.11542.
• [10] Chaberko T., Kretowicz P., 2011, Konkurencyjność w lokalnym transporcie zbiorowym a społeczna rola przewozów autobusowych (na przykładzie powiatu gorlickiego), Transport Miejski i Regionalny, 6, 28-35.
• [11] Chodkowska-Miszczuk J., 2006, Zmiany na rynku przewozów samochodowym transportem zbiorowym w wybranych miastach Polski, Przegląd Geograficzny, 78, 2, 261-284.
• [12] Cichuta M., Ostaszewski D., Bogusiewicz K., Respond M., Romańczuk W., 2021, Analiza wykluczenia komunikacyjnego uczniów wrocławskich szkół, Młodzieżowa Rada Miasta Wrocławia, Wrocław.
• [13] Ciechański A., 2019, Wyzwania w badaniach sieci pozamiejskiego transportu autobusowego na przykładzie powiatów Beskidu Niskiego i Bieszczad, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 22, 2, 74-81, https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.19.012.11152.
• [14] Ciechański A., 2020a, Zmiany w sieci transportu publicznego na obszarach Beskidu Niskiego i Bieszczad 1990-2019 i ich konsekwencje, Studia Regionalne i Lokalne, 81, 3, 51-79, https://doi.org/10.7366/1509499538103.
• [15] Ciechański A., 2020b, Non-urban public bus transport against the COVID-19 pandemic – evidence from the Low Beskids and the Bieszczady counties, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 23, 2, 28-34, https://doi.org/10.7366/1509499538103.
• [16] Ciechański A., 2020c, Bariery w przemieszczaniu się osób dorosłych na obszarach wykluczonych transportowo – przykład rejonu Komańczy, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 23, 5, 34-52, https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.20.030.13247.
• [17] Ciechański A., 2021, 30 years of the transformation of non-urban public transport in Poland’s peripheral areas – what went wrong?, Journal of Mountain Science, 18 (11), 3025-3040, https://doi.org/10.1007/s11629-021-6762-y.
• [18] Ciechański A., 2022, Regres sieci transportu publicznego w powiatach Beskidu Niskiego i Bieszczad a wykluczenie transportowe młodzieży uczącej się, IGiPZ PAN, Warszawa, w druku.
• [19] Ciechański A., Więckowski, M., Michniak, D., 2021, Czy regres publicznego transportu zbiorowego na obszarach górskich prowadzi do rozwoju niezrównoważonego? Przykład z Beskidu Niskiego i Bieszczad, Przegląd Geograficzny, 93, 2, 207-231, https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.2.4.
• [20] Dej M., 2010, Transport publiczny w wiejskich obszarach peryferyjnych Polski i jego dostosowanie do potrzeb lokalnych rynków pracy, Prace Geograficzne IGiGP UJ, 124, 111-130.
• [21] Dej M., Kołoś A., 2009, Przemiany komunikacji podmiejskiej w Krakowie w ciągu ostatnich 20 lat, [w:] I. Jażdżewska (red.), Strefa podmiejska i małe miasta okresie transformacji, XXII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu. Łódzkiego, Łódź, 11-22.
• [22] Dłutowska G., Perenc J., 1994, Prywatyzacja przedsiębiorstw PKS, Przegląd Komunikacyjny, 49, 5, 11-14.
• [23] Fiedeń Ł., 2017, System transportowy wsi w Paśmie Polic, [w:] K. Listwan-Franczak, Ł. Fiedeń, P. Franczak (red.), Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, 5, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 25-38.
• [24] Fiedeń Ł., 2018, Dostępność transportu publicznego w gminie Brzozów, [w:] Ł. Fiedeń, K. Anielska, K. Listwan-Franczak, P. Franczak (red.), Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, 6, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 11-40.
• [25] Gemra S., 1997, Doświadczenia restrukturyzacji przedsiębiorstw PKS, Problemy Ekonomiki Transportu, 25, 3, 83-91.
• [26] Gitkiewicz O., 2019, Nie zdążę, Wydawnictwo Dowody na Istnienie, Warszawa.
• [27] Guzik R., Kołoś A., 2015, Dostępność komunikacyjna, [w:] R. Guzik, A. Kołoś (red.), Relacje funkcjonalno-przestrzenne między ośrodkami miejskimi i ich otoczeniem w województwie pomorskim, Pomorskie Studia Regionalne, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk, 217-268.
• [28] Guzik R., Kołoś A., Gwosdz K., Biernacki W., Działek J., Kocaj A., Panecka-Niepsuj M., Wiedermann K., 2016, Dostępność, relacje i powiązania przestrzenne w Miejskim Obszarze Funkcjonalnym Olsztyna, IGiGP UJ, Kraków.
• [29] Guzik R., Kołoś A., Fiedeń Ł., Kocaj A., Wiedermann K., 2021a, Dostępność komunikacyjna i relacje przestrzenne w województwie kujawsko-pomorskim, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• [30] Guzik R., Kołoś A., Fiedeń Ł., Kocaj A., Wiedermann K., 2021b, Dostępność komunikacyjna i relacje przestrzenne w województwie łódzkim, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• [31] Guzik R., Kołoś A., Fiedeń Ł., Kocaj A., Wiedermann K., 2021c, Dostępność komunikacyjna i relacje przestrzenne w województwie warmińsko-mazurskim, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• [32] Guzik R., Kołoś A., Fiedeń Ł., Kocaj A., Wiedermann K., 2021d, Dostępność komunikacyjna i relacje przestrzenne w województwie zachodniopomorskim, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• [33] Jurkowski W., Smolarski M., 2016, Aspekty organizacyjno-przestrzenne funkcjonowania prywatnej komunikacji autobusowej w Wałbrzychu, Transport Miejski i Regionalny, 1, 17-22.
• [34] Kaczorowski J., 2019, Wykluczeni. O likwidacji transportu zbiorowego na wsi i w małych miastach, Przegląd Planisty, 4, 11-14.
• [35] Kłosowski K., 2021, Autobusowe linie dowozowe do kolei jako środek integracji, rozwoju i zwiększania dostępności publicznego transportu zbiorowego, Transport Miejski i Regionalny, 7-8, 3-9.
• [36] Koliński K., 2021, Wykluczenie transportowe uczniów szkół ponadpodstawowych powiatu wągrowieckiego, Studia Regionalne i Lokalne, 85, 3, 87-101, https://doi.org/10.7366/1509499538505.
• [37] Kołodziejczyk K., 2017a, Zmiany dostępności komunikacyjnej ziemi kłodzkiej wobec jej funkcji turystycznych – wybrane zagadnienia, Transport Miejski i Regionalny, 4, 18-25.
• [38] Kołodziejczyk K., 2017b, Wpływ zmian oferty komunikacji autobusowej na dostępność atrakcji turystycznych na ziemi kłodzkiej, Transport Miejski i Regionalny, 5, 5-11.
• [39] Kościńska J., Jarzynowski M., Mencwel J. (red.), 2021, Wykluczenie transportowe w województwie mazowieckim. Raport z badań, Miasto Jest Nasze, Warszawa.
• [40] Kozanecka M., 1967, Przewozy towarowe i osobowe w województwie rzeszowskim w latach 1930-1963, Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, VI, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Kraków.
• [41] Kozanecka M., 1980, Tendencje rozwojowe komunikacji autobusowej w Polsce: studium geograficzno-ekonomiczne, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Kraków.
• [42] Kretowicz P., 2010, Komunikacja lokalna w obszarach peryferyjnych województwa małopolskiego w dobie przemian rynku przewozów autobusowych, Prace Geograficzne UJ, 124, 131-146.
• [43] Książek S., 2014, Przestrzenne następstwa deregulacji transportu autobusowego na przykładzie powiatu świdnickiego, Transport Miejski i Regionalny, 6, 10-17.
• [44] Książek S., 2016, Przestrzenny aspekt przekształceń w transporcie autobusowym na Dolnym Śląsku po 1989 r. Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 19 (1), 52-69, https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.16.005.6303.
• [45] Lijewski T., 1962, Geografia komunikacyjna województwa białostockiego, Dokumentacja Geograficzna, 2, IG PAN, Warszawa.
• [46] Lijewski T., Lenk J., Piotrowska H., 1967, Rozwój komunikacji kolejowej i autobusowej w Polsce w okresie 1946-1965, Dokumentacja Geograficzna, 5, IG PAN, Warszawa.
• [47] Majewski J, 1998, Kierunki restrukturyzacji przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej, Problemy Ekonomiki Transportu, 26, 4, 55-62.
• [48] Majewski J., Szałucki K., 1992, Zachowania przedsiębiorstw samochodowych w gospodarce rynkowej, Przegląd Komunikacyjny, 37, 7-8, 23-25.
• [49] Menes E., 2000, Publiczny pozamiejski transport pasażerski w Polsce – rozwój, upadek, pytanie o przyszłość, Przegląd Komunikacyjny, 49, 7-8, 11-18.
• [50] Menes E., 2002, Stan i perspektywy rozwoju pozamiejskiego transportu publicznego w Polsce, Zeszyty Naukowe Instytutu Transportu Samochodowego, 92, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa.
• [51] Menes M., 2016, Implikacje ćwierćwiecza gospodarki rynkowej w Polsce w transporcie pasażerskim, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa.
• [52] Menes M., 2017, Rozwój pozamiejskiego transportu autobusowego w Polsce w latach 1989-2015, Transport Samochodowy, 57, 3, 5-24.
• [53] Orchowska J., 2022, „W ogóle autobusu nie widać”. Życie na obszarach wykluczenia transportowego, Studia Regionalne i Lokalne, 2 (88), 108-121, https://doi.org/10.7366/1509499528807.
• [54] Parol A. R., 2021, Dostępność transportowa wybranych ośrodków miejskich Pomorza Środkowego z uwzględnieniem zjawiska wykluczenia komunikacyjnego, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 24, 3, 19-35, https://doi.org/1 0.4467/2543859XPKG.21.016.15043.
• [55] Polewska-Dorozik H., 2001, Warunki funkcjonowania rynku pasażerskich przewozów drogowych, Przegląd Komunikacyjny, 56, 10, 5-11.
• [56] Polewska-Dorozik H., Skala-Poźniak A., Zalewski D., 2000, Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej wobec liberalizacji rynku przewozów pasażerskich, Problemy Ekonomiki Transportu, 28, 4, 51-61.
• [57] Poźniak S., 1996, 50 lat PKS i co dalej, Przegląd Komunikacyjny, 51, 4, 1-5.
• [58] Rydzkowski W., Rolbiecki R., 1996, Sytuacja przedsiębiorstw PKS po deregulacji samochodowego rynku transportowego, Przegląd Komunikacyjny, 51, 6, 16-20.
• [59] Suszczewicz M., 2017, Młodzież a transport na peryferiach – wizerunek i wykorzystanie pasażerskiego transportu lokalnego w podróżach młodzieży na przykładzie powiatu wschowskiego (woj. lubuskie), Przegląd Komunikacyjny, 72, 1, 26-33.
• [60] Taylor Z., Ciechański A., 2007, Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw PKS w nowej sytuacji gospodarczej, Przegląd Geograficzny, 79, 1, 5-44.
• [61] Taylor Z., Ciechański A., 2008a, What happened to the national road carrier in a post-communist country? The case of Poland’s State Road Transport, Transport Reviews, 28, 5, 619-640, https://doi.org/10.1080/01441640801943018.
• [62] Taylor Z., Ciechański A., 2008b, Transformacja własnościowa przedsiębiorstw PKS po roku 1990, Przegląd Komunikacyjny, 47, 4, 3-13.
• [63] Taylor Z., Ciechański A., 2010, Przekształcenia organizacyjno-własnościowe pasażerskich przedsiębiorstw komunikacji samochodowej, Transport Miejski i Regionalny, 2, 19-25.
• [64] Taylor Z., Ciechański A., 2013a, Organizacyjno-własnościowe przekształcenia narodowych przewoźników drogowych w Polsce, Czechach i na Słowacji – część I, Przegląd Geograficzny, 85, 2, 151-172, http://doi.org/10.7163/PrzG.2013.2.1.
• [65] Taylor Z., Ciechański A., 2013b, Organizacyjno-własnościowe przekształcenia narodowych przewoźników drogowych w Polsce, Czechach i na Słowacji – część II, Przegląd Geograficzny, 85, 4, 516-547, http://doi.org/10.7163/PrzG.2013.4.2.
• [66] Taylor Z., Ciechański A., 2016, Narodowi przewoźnicy drogowi w krajach Grupy Wyszehradzkiej – część I, Przegląd Geograficzny, 88, 4, 441-467, http://doi.org/10.7163/PrzG.2016.4.2.
• [67] Taylor Z., Ciechański A., 2017a, Narodowi przewoźnicy drogowi w krajach Grupy Wyszehradzkiej – część II, Przegląd Geograficzny, 89, 2, 233-267, https://doi.org/10.7163/PrzG.2017.2.3.
• [68] Taylor Z., Ciechański A., 2017b, Deregulacja i przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE, Prace Geograficzne, 257, IGiPZ PAN, Warszawa.
• [69] Taylor Z., Ciechański A., 2018, Systemic transformation and changes in surface transport companies in Poland: A synthesis after twenty-five years, Journal of Transport Geography, 70, 114-122, https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2018.05.016.
• [70] Taylor Z., Ciechański A., 2020, Ownership transformation and FDI among national carriers operating road passenger transport services in the Visegrád Group (V4) countries, Geografický časopis, 72, 1, 81-102, https://doi.org/10.31577/geogrcas.2020.72.1.05.
• [71] Wolański M., Paprocki W., Mazur B., Soczówka A., Jakubowski B., Czubak M., Pieróg M., 2014, Publiczny transport zbiorowy poza miejskimi obszarami funkcjonalnymi, raport końcowy z realizacji projektu, Maszynopis powielony.
• [72] Wolański M., Paprocki W., Mazur B., Soczówka A., Jakubowski B., Czubak M., Pieróg M., 2016, Publiczny transport zbiorowy poza miejskimi obszarami funkcjonalnymi, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023)