Społeczna opieka nad cmentarzami żydowskimi – zarys problematyki z obszaru Mazowsza

• Autorzy: Zdeb Katarzyna

Identyfikatory

DOI

10.35784/odk.5853

Warianty tytułu

EN

Social care for Jewish cemeteries – an outline of the issues in Masovia

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Cmentarze ludności żydowskiej to niknący element krajobrazu kulturowego. Ze względu na intensywne działania dewastacyjne prowadzone w latach 1939–1945 oraz trudne losy powojenne, we współczesnych granicach Polski zachowało się nieco ponad 2000 cmentarzy. Ich stan jest zróżnicowany – od uporządkowanych i dostępnych, po całkowicie pozbawione widocznych zarysów w terenie. Współcześnie podejmowane są liczne inicjatywy, których celem jest uporządkowanie cmentarzy, odnalezienie i renowacja macew oraz odpowiednie upamiętnienie miejsc pochówku i samych zmarłych. Szansą na przetrwanie, a przede wszystkim na przywrócenie pamięci o cmentarzach żydowskich są lokalne społeczności zaangażowane w przywracanie pamięci o swoich regionach. Istotną rolę w procesie dbania o ten element dziedzictwa kulturowego odgrywają społeczni opiekunowie zabytków – osoby podejmujące działania, których celem jest zachowanie wartości zabytków, dbanie i utrzymywanie ich w możliwie najlepszym stanie. Są to osoby głęboko zaangażowane i przeświadczone o wartościach nie tylko historycznych, lecz również społeczno-sentymentalnych tych miejsc. Chęć przywrócenia pamięci dotyczy nie tylko samych cmentarzy, lecz również dawnej społeczności żydowskiej, która niegdyś była częścią społeczności mieszkańców.

EN

Jewish cemeteries are a disappearing element of the cultural landscape. Due to the intense devastation carried out in the years 1939–1945 and the difficult post-war fate, just over 2,000 cemeteries have been preserved within the modern borders of Poland. Their state of preservation varies - from orderly and accessible to completely devoid of visible outlines in the field. Nowadays, numerous initiatives are undertaken to tidy up cemeteries, find and renovate matzeva and appropriately commemorate burial places and the deceased themselves. The chance to survive and, above all, to restore the memory of Jewish cemeteries are local communities involved in restoring the memory of their regions.

Słowa kluczowe

PL

cmentarz żydowski; cmentarz; dziedzictwo judaistyczne; społeczni opiekunowie zabytków; opieka

EN

Jewish cemetery; Jewish heritage; cemetery; social conservator of monument; keeping

• Wydawca: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS ; Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej
• Czasopismo: Ochrona Dziedzictwa Kulturowego
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 19
• Strony: 45--56
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz.

Twórcy

autor

Zdeb Katarzyna

• Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich

• https://orcid.org/0000-0002-4753-9295

Bibliografia

• 1. Bednarek, M. 2020. Sytuacja prawna cmentarzy żydowskich w Polsce 1944 – 2019. Kraków – Budapeszt – Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria.
• 2. Bergman, E. i Jagielski K. 2012. Ślady obecności. Synagogi i cmentarze, [w:] F. Tycha i M. Adamczyk-Grabowska (red.), Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010. Lublin.
• 3. Bielawski, K. 2020. Zagłada cmentarzy żydowskich. Warszawa: Biblioteka „WIĘZI”.
• 4. Forecki, P. 2015. „Mienie pożydowskie” jako figura polskiego dyskursu publicznego. Środkowoweuropejskie studia polityczne (4): 75-90.
• 5. Klimowicz, T. i P. Sygowski, M. Tarajko, A. Trziński. 2018. Cmentarze żydowskie. Podręcznik dobrych praktyk w ochronie dziedzictwa lokalnego. Lublin.
• 6. Krajewska, M. 1986. Znad grobów Żydów polskich, [w:] B. Wodecki i E. Śliwka (red.), Religia i kultura żydowska. Materiały z sesji judaistycznej, s. 114-126. Pieniężno.
• 7. Krajewska, M. 1989a. Cmentarze żydowskie w Polsce: nagrobki i epitafia. Polska sztuka ludowa – konteksty t. 43.
• 8. Krajewska, M. 1989b. Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce. Polska sztuka ludowa – konteksty t. 43. z. 1-2, s. 45-59.
• 9. Urban, K. 2006. Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966 (wybór materiałów). Kraków.
• 10. https://biblia.gosc.pl/rozdzial.php?id=35 (wgląd 31.01.2023).
• 11. https://cemetery.jewish.org.pl).
• 12. http://cmentarze-zydowskie.pl (wgląd 5.02.2023).
• 13. www.nissenbaum.pl (wgląd 08.02.2023).
• 14. https://sztetl.org.pl/pl (wgląd 09.02.2023).
• 15. https://warszawa.jewish.org.pl.
• 16. https://zabytek.pl/pl/.
• 17. https://www.google.pl/maps/preview).
• 18. Ustawa z dnia 17 marca 1932 r. o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyn zgonu (Dz. U. 1932 Nr 35 poz. 359).
• 19. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. 1959 Nr 11 poz. 62).
• 20. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2020 Nr poz. 840).