Wpływ osadnictwa olęderskiego na morfologię nadwiślańskich obszarów zalewowych : na przykładzie Kępy Kiełpińskiej

• Autorzy: Zawadzka-Pawlewska U. , Tsermegas I.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana-033-006

Warianty tytułu

EN

Olęder settlement impact on morphology of the Vistula river floodplain : Kępa Kiełpińska case study

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W rejonie Warszawy i w samej stolicy występuje wiele śladów osadnictwa olęderskiego. Tekst prezentuje wyniki pilotażowych badań nad wpływem tej kolonizacji na ukształtowanie rzeźby Kępy Kiełpińskiej, zagospodarowanej na początku XIX w. Bezpośrednie skutki antropopresji określono na podstawie porównania archiwalnych map topograficznych z lat: 1783, 1794, 1843, 1914–1915, 1936 oraz mapy współczesnej. W oparciu o dwa wiercenia porównano cechy litologiczne (uziarnienie i zawartość materii organicznej) podłoża po dwóch stronach olęderskiej grobli. Wykazano, że w pierwszej fazie modyfikacja rzeźby polegała na utworzeniu nowych form – grobli, rowów, nasypów, które są do dziś wyraźnie widoczne w terenie. W późniejszych etapach wpłynęło to na cechy gruntów użytkowanych rolniczo – groble i pasy zarośli wierzbowo-topolowych oraz płotki z wikliny zatrzymywały grubszy materiał, a na ich zapleczu osadzały się drobniejsze frakcje, wzbogacone w materię organiczną, transportowane w zawiesinie. Uzyskane wyniki uzasadniają potrzebę dalszych badań nad morfologicznymi skutkami osadnictwa olęderskiego w rejonie Warszawy.

EN

In Warsaw and its vicinity, many signs of the Olęder settlement are present. Paper presents the results of the pilot study on the Olęder settlement impact on the relief of the Kępa Kiełpińska, which was brought into cultivation in the beginning of the XIX century. Direct results of the human impact were specified on basis of the archival and modern topographic maps. On basis of two drills the lithology features of the ground on both sides of the Olęder causeway were compared (grain size distribution and LOI). In the first phase, relief modification consisted of the creation of new forms – causeways, trenches, embankments, which are still visible in landscape. In later phases, above mentioned modifications, had impact on features of the land used for agriculture – causeways and osier fences and belts composed from poplar and willow were stopping more coarse material, and on their back, more fine, enriched in organic matter, material transported in suspension was deposited. Obtained results justify the need of the future research on the impact of the Olęder settlement in the vicinity of Warsaw.

Słowa kluczowe

PL

Kępa Kiełpińska; olędrzy; antropopresja; terasy zalewowe; Wisła

EN

Kępa Kiełpińska; Olęders; human impact; floodplain; Vistula river

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 33
• Strony: 49--56
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., rys.

Twórcy

autor

Zawadzka-Pawlewska U.

• Uniwersytet Warszawski, Zakład Geomorfologii

autor

Tsermegas I.

• Uniwersytet Warszawski, Zakład Geomorfologii

Bibliografia

• De Perthées K., 1794. Okolica Warszawy w Diametrze Piąciu Mil. Mapa szczegulna województwa mazowieckiego w skali 1:222 500 wyrytowana w Paryżu przez P.F. Tardieu [z kolekcji Gabinetu Zbiorów Kartograficznych Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego].
• De Perthées K., Serrurier L., 1783. Okolica Warszawy w Diametrze Piąciu Mil. Szczegółowe mapy województw 1:222 500 [ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie; dostępna w systemie MAPSTER: Perthees-Okol_W-wy_w_diam_5mil_1783@AGAD-Zb._Kart._69-22B_(Zb._SA_118).jpg].
• Doroszewski W. (red.), 1961. Słownik języka polskiego. T. III. Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Forysiak J., 2005. Funkcjonowanie i zanik wielokorytowego układu rzecznego Warty, Neru i Grabi (dorzecze środkowej Warty) w neoholocenie. W: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (red.), VII Zjazd Geomorfologów Polskich. Współczesna ewolucja rzeźby Polski. IGiGP UJ, Kraków: 121–124.
• Forysiak J., Kulesza M., Twardy J., 2007. Wpływ osadnictwa olęderskiego na sieć rzeczną i morfologię międzyrzecza Warty i Neru. W: E. Smolska, P. Szwarczewski (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. T. III. Wyd. SWPR, Warszawa: 39–45.
• Klassen P.J., 2009. Mennonites in early modern Poland and Prussia. The John Hopkins University Press, Baltimore.
• Kobendzina J., 1979. Zagadnienia przyszłości Puszczy Kampinoskiej. W: S. Leszczycki, J. Kobendzina (red.), Kampinoski Park Narodowy i jego problematyka. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN 1: 16–28.
• Kobojek E., Kobojek S., 2013. Środowisko przyrodnicze i problemy zagospodarowania pradolin. Studia KPZK 152: 358–369.
• Kolago C., 1967. Od ujścia Wilanówki do ujścia Narwi. W: C. Kolago (red.), Z biegiem Wisły. Przewodnik geologiczno-krajoznawczy. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 311–348.
• Magnuszewski A., Gutry-Korycka M., 2009. Rekonstrukcja przepływu wielkich wód Wisły w Warszawie w warunkach naturalnych. Prace i Studia Geograficzne 43: 141–151.
• Mapa Szczegółowa Polski w skali 1:25 000, 1936. Arkusz Jabłonna, pas 39, słup 32-D (zdjęcie topograficzne rosyjskie z lat 1885–1892). Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa [ze zbiorów Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie; dostępna w systemie MAPSTER: P39-S32-D_JABLONNA_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg].
• Mapa topograficzna Polski w skali 1:10 000, układ 1992, arkusze: Rajszew (N-34-126-D-c-2), Łomna (N-34-126-D-c-4), Legionowo (N-34-126-D-d-1), Łomianki (N-34-126-D-d-3) [z zasobów Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie].
• Mojski J.E., 1967. Od ujścia Narwi do Dobrzykowa. W: C. Kolago (red.), Z biegiem Wisły. Przewodnik geologiczno-krajoznawczy. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 348–370.
• Myga-Piątek U., 2012. Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne. Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Niemiecka mapa zaboru rosyjskiego w skali 1:25 000, 1914. Arkusz Nowogeorgijewssk-Segrshe-Warschau, Bl. 26, XXII 9-Г [ze zbiorów Biblioteki Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego; dostępna w systemie MAPSTER: XXII-9-D_Nowogeorgijewssk-Segrshe-Warschau_Bl_26_1914_UWar.jpg].
• Niemiecka mapa zaboru rosyjskiego w skali 1:25 000, 1915. Arkusz Nowogeorgijewssk-Segrshe-Warschau, Bl. 25, XXII 8-E [ze zbiorów Biblioteki Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego; dostępna w systemie MAPSTER: http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/025K_Westl_Russland/XXII-8-F_Nowogeorgijewssk-Segrshe-Warschau_Bl_25_Feldstellungen_1915.jpg].
• Plit J., 2008. Zarządzanie krajobrazem dolin rzecznych. W: U. Myga-Piętek, K. Pawłowska (red.), Zarządzanie krajobrazem kulturowym. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 10: 230–240.
• Plit J., 2010. Naturalne i antropogeniczne przemiany krajobrazów delty Wisły. W: J. Plit (red.), Krajobrazy kulturowe dolin rzecznych. Potencjał i wykorzystanie. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 13: 13–28.
• Plit J., 2016. Krajobrazy kulturowe Polski i ich przemiany. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 253.
• Prarat M., 2012. Architektura chłopska doliny dolnej Wisły w latach 1772–1945 i jej problematyka konserwatorska. Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej, Toruń.
• Pustoła-Kozłowska E., Konopka M., 2005. Dawne Łomianki. Historia, ludzie, zabytki. Wydawnictwo Drograf, Łomianki.
• Sarnacka Z., 1980. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Warszawa Wschód (524). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Starkel L., 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie IGiPZ PAN 2.
• Szałygin J., 2004. Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego na Mazowszu. Wydawnictwo DiG, Warszawa.
• Szałygin J., 2011. Dziedzictwo kultury olęderskiej na Mazowszu. Mazowsze. Studia Regionalne 7: 125–137. Online: www.mazowszestudiaregionalne.pl/user_uploads/image/PRAWE%20MENU/NUMERY%20ARCHIWALNE/07/msr_7_szalygin.pdf – 24.08.2017.
• Topograficzna karta Królestwa Polskiego w skali 1:126 000, 1843. Arkusz Warszawa, kolumna IV, sekcja III [ze zbiorów Archiwum Map WIG; dostępna w systemie MAPSTER: MTKP_126K_Kol_IV_Sek_III.jpg].

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).