Zmienność cech fizycznych i chemicznych wód źródlanych w zlewni Zagórzańskiego Potoku (Pogórze Spisko-Gubałowskie)

Czarny, Gabriela; Pociask-Karteczka, Joanna; Nieckarz, Zenon

doi:10.7306/2021.9

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Zmienność cech fizycznych i chemicznych wód źródlanych w zlewni Zagórzańskiego Potoku (Pogórze Spisko-Gubałowskie)

Autorzy

Czarny Gabriela , Pociask-Karteczka Joanna , Nieckarz Zenon

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Czarny_G_Zmiennosc_PG_Vol.69_Nr 3_2021.pdf

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/2021.9

Warianty tytułu

Variability of physical and chemical properties of spring water in the Zagórzański Stream catchment (Spisko-Gubałowskie Foothills)

Języki publikacji

Abstrakty

The aim of the paper is to examine the variability of physical and chemical characteristics of two springs located in the Zagórzański Stream catchment (Spisko-Gubałowskie Foothills, Podhale region). Calcareous tufa occurs at one of the investigated springs. Field studies were conducted once a month from 25^th March 2017 to 28^thFebruary 2018. Water of the studied springs represents the bicarbonate-calcium-magnesium type during almost the whole year. The chemical composition of both springs is characterized by seasonal variability. The highest concentrations of most ions occurred in the summer, when the rainfall was the lowest and during winter drought; while the lowest concentration - in the period of increased rainfall. The variability of physical and chemical parameters of the spring with tufa is smaller than the other one. The spring with calcareous tufa stands out by the higher concentration of Mg²⁺ and SO₄^2- and the presence of radon. The unique landscape values of the surroundings and hydrogeochemical features of the spring with calcareous tufa favour this place as an interesting hydro-tourism attraction in the Bukowina Tatrzańska region.

Słowa kluczowe

tuf wapienny zbiorowiska Cratoneurion wody gruntowe izotopy promieniotwórcze Holocen hydroturystyka ochrona przyrody Podhale Karpaty

calcareous tufa Cratoneurion commutati groundwater radioactive isotops Holocene hydro-tourism nature protection Podhale Basin Carpathian Mountains

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2021

Tom

Vol. 69, nr 3

Strony

150--160

Opis fizyczny

Bibliogr. 58 poz., fot., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Czarny Gabriela

gabriela.czarny@gmail.com

Narodowe Centrum Nauki, ul. Twardowskiego 16, 30-312 Kraków

autor

Pociask-Karteczka Joanna

joanna.pociask-karteczka@uj.edu.pl

Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

autor

Nieckarz Zenon

zenon.nieckarz@uj.edu.pl

Instytut Fizyki im. Mariana Smoluchowskiego, Uniwersytet Jagielloński, ul. prof. Stanisława £ojasiewicza 11, 30-348 Kraków

Bibliografia

1. ALEXANDROWICZ S.W. 1987 - Malacological analysis in Quaternary research. Kwart. AGH, Geologia, 12 (1-2): 3-240.
2. ALEXANDROWICZ S.W. 1992 - Malakofauna i zmiany środowiska południowej Polski w holocenie. Kwart. AGH, Geologia, 18 (3): 5-35.
3. ALEXANDROWICZ W.P. 2003 - Odsłonięcie martwic wapiennych w Gliczarowie na Podhalu. Chrońmy Przyr. Ojcz., 59: 17-31.
4. ALEXANDROWICZ W.P. 2004 - Molluscan assemblages of Late Glacial and Holocene calcareous tufas in Southern Poland. Folia Quatern., 75: 3-309.
5. ALEXANDROWICZ W.P. 2010 - Molluscan assemblages of recent calcareous tufas in the Podhale basin and Pieniny Mts. (S. Poland). Folia Malacol., 18 (3): 99-112.
6. ALEXANDROWICZ W.P. 2017 - Malacofauna of the Holocene tufa in the valley of the Ociemny Stream (Pieniny Mts.,southern Poland). Geol., Geophys. Environ., 43 (1): 5-18.
7. BAŚCIKM., CHEŁMICKI W. 2008 - Strategia ochrony Źródeł teoria a praktyka. [W:] Baścik M., Partyka J. (red.), Wody na obszarach chronionych. IGiGP UJ, Ojcowski Park Narodowy, Komisja Hydrologiczna PTG, Ojców: 38-39.
8. CHEŁMICKIW. (red.) 2001 – źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej. Zmiany w latach 1973-2000. Inst. Geogr. i Gosp. Prze- strz. UJ, Kraków.
9. CHOWANIEC J. 2009 - Studium hydrogeologii zachodniej części Karpat polskich. Biul. Państw. Inst. Geol., 434: 1-98.
10. CHOWANIEC J., MAŁECKI J.J., SZOSTAKIEWICZ-HOŁOWNIA M. 2018 - Hydrochemiczna charakterystyka wód podziemnych podfliszowych poziomów wodonośnych niecki podhalańskiej ze szczególnym uwzględnieniem wód termalnych. Hydrogeologia, 2: 26-46.
11. CZARNY G. 2018 - Sezonowa zmienność cech fizycznych i chemicznych wód źródlanych w zlewni Zagórzańskiego Potoku (Pogórze Spisko-Gubałowskie), pr. magisterska. Arch. Zakładu Hydrologii IGiGP UJ.
12. DOBROWOLSKI R. 2011 - Problemy klasyfikacyjne osadów torfowisk Źródliskowych. Studia Limnologica et Telmatologica, 5 (1): 3-12.
13. DOBROWOLSKI R., ZIUŁKIEWICZ M., OKUPNY D., FORYSIAK J., BAŁAGA K., ALEXANDROWICZW.P., BUCZEK A., HAŁAS S.2017 - Origin and Neoholocene evolution of spring-fed fens in Wardzyń, Łódź Upland, central Poland. Geol. Quart., 61 (2): 413-434.
14. DRZAŁ M., DYNOWSKA I. 1984 - O potrzebie ochrony źródeł w gospodarowaniu wodą na obszarze zachodniej części Wyżyny Małopolskiej. St. Ośr. Dok. Fizjogr. PAN, 10: 361-368.
15. GRUSZCZYŃSKI M., MASTELLA L. 1986 - Martwice wapienne na obszarze okna tektonicznego Mszany Dolnej. Ann. Soc. Geol. Polon., 56: 117-131.
16. GRUSZCZYŃSKI T., SZOSTAKIEWICZ-HOŁOWNIA M. 2019 - Interpretacja zmienności temperatury wody w źródle na wschodnim stoku Zameczków (Tatry Zachodnie) na podstawie ciągłych obserwacji monitoringowych i numerycznego modelu transportu ciepła. Biul. Państw. Inst. Geol., 475: 43-50.
17. GRUSZCZYŃSKI T., MAŁECKI J.J., ROMANOVA A., ZIUŁKIEWICZ M. 2019 - Reconstruction of Thermal Conditions in the Subboreal Inferred from Isotopic Studies of Groundwater and Calcareous Tufa from the Spring Mire Cupola in Wardzyń (Central Poland). Water, 11 (9): 1945;doi: 10.3390/w11091945
18. HALICKI B. 1930 - Dyluwialne zlodowacenie północnych stoków Tatr. Spraw. Pol. Inst. Geol., 5 (3-4): 378-534.
19. HALICKI B., LILPOP J. 1932 - Czwartorzędowe trawertyny w Gliczarowie na Podhalu. Pos. Nauk. Państw. Inst. Geol., 33: 97-98.
20. HESS M. 1965 - Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. Zesz. Nauk. UJ, 115, Pr. Geogr., 11.
21. https://mapy.geoportal.gov.pl
22. https://sip.gison.pl/bukowinatatrzanska
23. KADŁUB N. 2011 - Zróżnicowanie krenologiczne w prawobrzeżnej części zlewni Zagórzańskiego Potoku (Pogórze Spisko-Gubałowskie), pr. magisterska. Arch. Zakładu Hydrologii IGiGP UJ.
24. KONDRACKI J. 2000 - Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
25. KOZŁOWSKA B. 2009 - Promieniotwórczość naturalna wód źródlanych uzdrowisk południowej Polski. Wyd. Uniw. Śl., Katowice.
26. KRAUSE R., SMIEJA A., SMIEJA-KRÓL B., STEBEL A., LOCH J., JAINTA E. 2015 - Źródliska z martwicą wapienną w dolinie Potoku Jamne w Gorcach. Inż. Ekol., 41: 36-45.
27. MACIOSZCZYK A. 1987 - Hydrogeochemia. Wyd. Geol., Warszawa.
28. MACIOSZCZYK A., DOBRZYŃSKI D. 2002 - Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
29. MAŁECKA D. 1973 - Analiza związków hydraulicznych wód podziemnych środkowego Podhala na tle budowy geologicznej regionu. Biul. Geol., 15: 87-162.
30. MAŁECKA D. 1991 - Opady atmosferyczne jako ważny czynnik kształtujący chemizm wód podziemnych. Prz. Geol., 59 (1): 14-19.
31. MAŁECKA D., CHOWANIEC J., MAŁECKI J. 2007 - Region górnej Wisły. [W:] Paczyński B., Sadurski A. (red.), Hydrogeologia regionalna Polski, t. I, Wody słodkie. Państw. Inst. Geol.: 108-218.
32. MAŁECKI J., SZOSTAKIEWICZ M. 2007 - Główne czynniki kształtujące chemizm wód podziemnych zlewni potoku Suchego-flisz Podhala. Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, 5: 341-348.
33. MASTELLAL., RYBAK-OSTROWSKA B. 2012 - Tectonic control of tufa occurrences in the Podhale Synclinorium (Central Western Carpathians, southern Poland). Geol. Quart., 56 (4): 733-744.
34. MINCZEWSKI Z., MARCZENKO J. 2001 - Chemia analityczna - 1, Podstawy teoretyczne i analiza jakościowa. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
35. MOLENDA T., NEJFELD P. 2016 - Nowe stanowiska źródeł z martwicami wapiennymi na obszarze Beskidu Małego. Inż. Ekol., 49: 168-171.
36. MONIEWSKI P., SIWEK J. 2017-Zródła i inne wypływy wód podziemnych. [W:] Jokiel P., Marszelewski W., Pociask-Karteczka J. (red.), Hydrologia Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 89-96.
37. NIEDZWIEDZ T., OBRĘBSKA-STARKLOWA B. 1991 - Klimat. [W:] Dynowska I., Maciejewski M. (red.), Dorzecze górnej Wisły, cz. I. PWN, Warszawa-Kraków: 68-84.
38. OKUPNY D., JUCHA W. 2020 -Znaczenie warunków geologicznych i geomorfologicznych dla rozwoju i współczesnego stanu torfowisk Niecki Nidziańskiej. Prz. Geol., 68 (2): 135-144.
39. PACHOCKI K., GORZKOWSKI B., MAJLE T., RÓŻYCKI Z. 1997 - Występowanie radonu 222Rn w wodzie ujęć głębinowych na terenie Pojezierza Mazurskiego. Rocz. PZH, 48 (1): 69-77.
40. PARUSEL J. 2010 - 7220 Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati. [W:] Mróz W. (red.), Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część pierwsza. Bibl. Monit. Środ., GIOŚ, Warszawa: 174-188.
41. PAWLIK-DOBROWOLSKI J. 1965 - Uźródłowienie południowej Polski. Zesz. Nauk. UJ, Pr. Geogr., 12: 7-41.
42. PAZDRO Z. 1983 - Hydrogeologia ogólna. Wyd. Geol., Warszawa.
43. SIWEK J., POCIASK-KARTECZKA J. 2017 - Springs in South-Central Poland - Changes and threats. Episodes, 40 (1): 38-46.
44. PAZDUR A., PAZDUR M., STARKEL L., SZULC J. 1988 - Stable isotopes of Holocene calcareous tufa in southern Poland as paleoclimatic indicators. Quat. Res., 30 (2): 177-189.
45. SMIEJA A., SMIEJA-KRÓL B. 2007 - Springs with active calcium carbonate precipitation in the Polish part of the Tatra Mountains. [W:] Tyc A., Stefaniak K. (red.), Karst and Cryokarst. Faculty of Earth Sciences, University of Silesia: 219-226.
46. STARKELL. 1991 – Rzeźba terenu. [W:] Dynowska I., Maciejewski M. (red.), Dorzecze górnej Wisły, cz. I. PWN, Warszawa-Kraków: 42-54.
47. STUPNICKA E. 1997-Geologia regionalna Polski. Wyd. Uniw. Warsz.
48. SZOSTAKIEWICZ-HOŁOWNIA M. 2015 – Sezonowa zmienność temperatur wód podziemnych drenowanych przez wybrane źródło w Karpatach wewnętrznych. Prz. Geol., 63 (10/2): 1085-1090.
49. SZOSTAKIEWICZ-HOŁOWNIA M., MAŁECKI J.J. 2015 – Rola zwietrzeliny w kształtowaniu chemizmu wód podziemnych zlewni fliszowej. Prz. Geol., 63 (10/2): 1091-1098.
50. SZULC J. 1983 - Geneza i klasyfikacja wapiennych osadów martwicowych. Prz. Geol., 31 (4): 231-237.
51. TYC A., JONDERKO T. 2017 - Współczesne depozycje martwic wapiennych na Pogórzu Cieszyńskim w granicach powiatu cieszyńskiego. Przyr. Ustroński, Geologia, 16: 207-217.
52. URBAŃSKI J. 1932 - Przyczynek do znajomości mięczaków z międzylodowcowych trawertynów z Gliczarowa pod Zakopanem, Beitrag zur Kenntnis der Mollusken der interglazialen Travertine von Gliczarów bei Zakopane (Mit einem profil im Texte). Rocz. PTG, 8 (2): 205-209.
53. WATYCHA L. 1972 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Nowy Targ. Inst. Geol.
54. WATYCHA L. 1976 - Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Nowy Targ. Wyd. Geol., Warszawa.
55. WOŁEJKO L. 2004 - Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati. [W:] Herbich J. (red.), Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom 2. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 172-177.
56. WOŚ A. 1993 - Regiony klimatyczne Polski w świetle występowania różnych typów pogody. Zesz. IGiPZ PAN, 20, Warszawa.
57. WRÓBEL P. 2011 - Zróżnicowanie krenologiczne w lewobrzeżnej części zlewni Zagórzańskiego Potoku (Pogórze Spisko-Gubałowskie), pr. magisterska. Arch. Zakładu Hydrologii IGiGP UJ. www.mapy.plusk.eu/imap/
58. ZIUŁKIEWICZ M., OKUPNY D., FORYSIAK J., FORTUNIAK A. 2012 - Warunki funkcjonowania kopuł źródliskowych w południowej części Wzniesień Łódzkich. Czas. Geogr., 83: 175-196.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-76164280-f214-4883-8b35-fc769f3582d1