Pułapki i meandry. Trudności poznawcze i interpretacyjne towarzyszące badaniom przyczyn i przebiegu chorób w przeszłości

• Autorzy: Raj Danuta , Węglorz Jakub

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.23.004.17407

Warianty tytułu

EN

Traps and intricacies. cognitive and interpretative difficulties in research on the causes and course of diseases in the past

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Already in the 19th century, researchers of the history of medicine tried to reinterpret the old pathogenesis and diagnostics by framing the descriptions of past epidemics within the framework of their own scientific discourse. However, this practice has sometimes led astray both then and now due to the incompatibility of modern medical language with historical sources, often of a narrative character. In addition, researchers in the field of historical science are often not qualified enough to correctly interpret the descriptions of the symptoms and course of the epidemic. On the other hand, representatives of medical sciences dealing with the past often misinterpret sources, cutting single pieces of information out of context and building a picture that is consistent with the current state of knowledge but inconsistent with the past. Given the persistence of this problem, which has been observable in the historiography of epidemics for many decades, it is worth investigating such cases in order to identify points that are particularly vulnerable to the risk of error.

Słowa kluczowe

PL

historia medycyny; polska historiografia medyczna; przyczyny choroby; epidemie

EN

history of medicine; Polish medical historiography; causes of diseases; epidemics

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 68, nr 1
• Strony: 49--62
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz.

Twórcy

autor

Raj Danuta

• Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

• https://orcid.org/0000-0002-9187-5237

autor

Węglorz Jakub

• Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego

• https://orcid.org/0000-0002-1186-5777

Bibliografia

• Bąkowski-Kois D., Zarządcy dóbr Elżbiety Sieniawskiej. Studium z historii mentalności 1704-1726, Kraków 2005.
• Brzozowska J., Wzmianki i opisy medyczne w kronice Janka z Czarnkowa, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny” 1998, t. 5, z. 1, s. 91-101.
• Domańska E., Topolski J., O narratywistycznym i postmodernistycznym zwrocie w pojmowaniu historii, „Przegląd Humanistyczny” 1995, t. 39, nr 1, s. 1-12.
• Duindam J., Vienna and Versailles. The Courts of Europe’s Dynastic Rivals, 1550-1780, Cambridge 2007.
• Gundłach J.L., Sadzikowski A.B., Parazytologia i parazytozy zwierząt, Warszawa 2004.
• Jeszke J., Historyk i lekarz jako badacz dziejów nauk medycznych, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny” 1997, t. 4, z. 1/2, s. 63-83.
• Jeszke J., Między historią nauki a antropologią wiedzy, [w:] Antropologia wiedzy. Perspektywy badawcze dyscypliny, red. B. Płonka-Syroka, Wrocław 2005, s. 121-131.
• Jeszke J., O potrzebie badań nad historią historiografii medycznej, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny” 1992, s. 39-46.
• Jeszke J., W poszukiwaniu paradygmatu polskiej historiografii medycznej, Poznań 2000.
• Jeszke J., Znaczenie polskiej historiografii medycznej dla medycyny i historii, [w:] Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich, Wrocław 15-18 września 1999 roku, t. 3, cz. 4, Wrocław 1999, s. 173-180.
• Kępa M., Pandemia „czarnej śmierci” w średniowiecznej Europie, [w:] Od prehistorii do współczesności. Różne spojrzenie na medycynę i zdrowie człowieka, red. H. Głąb, M. Dąbrowska, M. Kępa, Ł. Kryst, J. Marchewka, Kraków 2008, s. 26-33.
• Kracik J., Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków 1991.
• Księga szafarska dworu Jana III Sobieskiego 1695-1696, oprac. J. Dumanowski, M. Próba, Ł. Truściński, Warszawa 2013.
• Kuchowicz Z., Jeszcze o zdrowiu i niezdrowiu magnatów XVII-XVIII w., „Kwartalnik Historyczny” 1970, t. 77, nr 2, s. 394-403.
• Kuchowicz Z., O biologiczny wymiar historii. Książka propozycji, Warszawa 1985.
• Kuchowicz Z., Społeczne konsekwencje postępującej degeneracji możnowładztwa polskiego w XVII-XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1969, t. 76, z. 1, s. 21-43.
• Kuchowicz Z., Znaczenie skutków patologii nękających możnowładztwo polskie w XVII-XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1971, t. 78, z. 1, s. 260-261.
• Leuillot P., O współczesną historię medyczno-społeczną, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1975, t. 23, nr 2, s. 255-267.
• Maliszewski K., Barokowe „theatrum mundi”. Uwagi o staropolskim obrazie świata na podstawie polskich gazet rękopiśmiennych, [w:] Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji Wrocław 23-24 października 2004 r., red. B. Rok, F. Wolański, Wrocław 2004, s. 159-168.
• Moulin L., Eating and Drinking in Europe - A Cultural History, Antwerp 2002.
• Nosko J., Czy zachowania zdrowotne mogą być przedmiotem badań historyka medycyny?, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1993, t. 56, nr 1, s. 67-72.
• Operational Guidelines on Plague Surveillance, Diagnosis, Prevention and Control (broszura Światowej Organizacji Zdrowia), New Delhi 2009.
• Ossoliński J., Pamiętnik (1595-1621), oprac. J. Kolasa, J. Maciszewski, red. W. Czapliński, Wrocław 2004.
• Płonka-Syroka B., Od historiografii nauk przyrodniczych do antropologii wiedzy - kształtowanie się nowej dyscypliny badań, [w:] Antropologia wiedzy. Perspektywy badawcze dyscypliny, red. B. Płonka-Syroka, Wrocław 2005, s. 13-46.
• Płonka-Syroka B., Społeczno-kulturowy kontekst historii medycyny - przegląd koncepcji i propozycje badawcze, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny” 1995, t. 2, z. 1, s. 5-21.
• Pomorski J., Hayden White a polska metodologia historii i teoria historiografii, [w:] Hayden White w Polsce: fakty, krytyka, recepcja, red. E. Domańska, E. Skibiński, P. Stróżyk, Kraków 2019, s. 67-102.
• Radziwiłł A.S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 2, 1637-1646, tłum. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980.
• Rafałowiczówna J., A z Warszawy nowiny te…. Listy do Elżbiety Sieniawskiej z lat 1710-1720, oprac. B. Popiołek, Kraków 2000.
• Raj D., Pękacka-Falkowska K., Włodarczyk M., Węglorz J., The Real Theriac - Panacea, Poisonous Drug or Quackery?, „Journal of Ethnopharmacology” 2021, nr 281, 114535, DOI 10.1016/j.jep.2021.114535.
• Raj D., Węglorz J., Wódka wódce nierówna. Problematyka leczniczych ekstraktów ziołowych w epoce nowożytnej, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2017, t. 43 nr 4, s. 69-84, DOI 10.12775/KLIO.2017.045.
• Rostworowski E., Egzemplifikacja i statystyka a postępująca degeneracja magnaterii, „Kwartalnik Historyczny” 1971, t. 75, nr 1, s. 258-260.
• Rostworowski E., Zdrowie i niezdrowie polskich magnatów XVI-XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1969, t. 76, nr 4, s. 865-887.
• Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, oprac. J. Woliński, Wrocław 2004.
• Sobieski J., Listy do Marysieńki, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1970.
• Splino M., Merka V., Kyntera F., Überlebensvermögen von Yersinia enterocolitica in verschiedenen Medien, „Zeitschrift fur die gesamte Hygiene und ihre Grenzgebiete” 1981, t. 27, nr 11, s. 828-832.
• Srogosz T., Staropolskie postrzeganie klęsk elementarnych, [w:] Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji Wrocław 23-24 października 2004 r., red. B. Rok, F. Wolański, Wrocław 2004, s. 151-158.
• Srogosz T., Trwałość i zmienność warunków zdrowotnych ludności chłopskiej w Rzeczypospolitej w XVIII wieku, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny” 1997, t. 4, z. 1/2, s. 85-104.
• Tigner A., The Ecology of Eating in Jonson’s “To Penshurst”, [w:] Ecological Approaches to Early Modern English Texts. A Field Guide to Reading and Teaching, red J. Munroe, E.J. Geisweidt i L. Bruckner, Londyn, Nowy Jork 2016, s. 109-120, DOI 10.4324/9781315578668-13.
• Topolski J., Problemy przełomu antypozytywistycznego w naukach historycznych, [w:] Zagadnienie przełomu antypozytywistycznego w humanistyce, red. J. Kmita, Warszawa 1978, s. 9-21.
• Torosian S.D., Regan P.M., Taylor M.A., Margolin A., Detection of Yersinia Pestis over Time in Seeded Bottled Water Samples by Cultivation on Heart Infusion Agar, „Canadian Journal of Microbiology” 2009, t. 55, nr 9, s. 1125-1129, DOI 10.1139/W09-066.
• Vorbek-Lettow M., Skarbnica pamięci, oprac. E. Galos, F. Mincer, Wrocław, Warszawa 2006.
• Węglorz J., Staropolskie poradniki medyczne o zdrowiu i chorobach kobiet [w:] Per mulierem… Kobieta w dawnej Polsce - w średniowieczu i w dobie staropolskiej, red. K. Justyniarska-Chojak, S. Konarska-Zimnicka, Warszawa 2012, s. 421-432.
• Węglorz J., Współpraca interdyscyplinarna i wprowadzenie podstaw metodologicznych oraz warsztatowych jako konieczność w badaniach nad historią medycyny, „Czasy Nowożytne” 2017, t. 30, s. 225-248.
• Węglorz J., Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, Toruń 2015.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).