Landscape distinguishing marks method (LDM) as a tool for protecting and shaping rural landscapes

• Autorzy: Niedźwiecka-Filipiak Irena

Identyfikatory

DOI

10.24425/tkuia.2024.152207

Warianty tytułu

PL

Metoda wyróżników krajobrazu (MWKraj) jako narzędzie ochrony i kształtowania krajobrazu wiejskiego

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

Rural landscapes historically served as repositories of regionally specific characteristics. Regrettably, contemporary trends result in substantial transformations in these landscapes, thereby erasing the qualities that used to enable their easy identification. The widespread access to information, technological development, and the fact that agriculture is no longer the main source of livelihood for most rural residents contribute to the blurring of regional features in the landscape. The aim of this article is to demonstrate the potentials of using the method of Landscape Distinguishing Marks (LDMs) for both investigating and shaping rural landscapes. Methodologically, the study adopts a case-based approach, showcasing instances of LDMs’ application in both research and practical design contexts. The examples discussed encompass initiatives within the framework of the Village Renewal Program, village revitalization projects, the Most Interesting Villages Network, landscape reports, recommendations for conducting landscape analyses carried out during landscape audits, and attempts to apply them. The examples discussed span analyses conducted at varying scales, from individual villages to multiple municipalities, and even regional or provincial domains. Across all instances, the established procedures and principles governing the application of LDMs demonstrated their efficacy and validity. This affords a comprehensive consideration of diverse landscape distinguishing marks, spanning historical and contemporary dimensions, while concurrently showcasing their potential role in safeguarding the distinctive regional character amidst evolving rural landscapes. One aspect was also the application of the marks in the context of prospective projects, guiding decisions regarding optimal siting, as well as determining the appropriate form and scale of newly introduced elements.

Krajobrazy wiejskie były dawniej nośnikiem cech specyficznych dla danego regionu. Niestety obecnie ulegają one znacznym przekształceniom, zacierającym walory umożliwiające ich łatwą identyfikację. Powszechny dostęp do informacji, rozwój technologii oraz fakt, że dla większości mieszkańców wsi rolnictwo nie jest już głównym źródłem utrzymania, przyczyniają się do zacierania cech regionalnych w krajobrazie. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie możliwości wykorzystania metody wyróżników krajobrazu (MWKraj) jako narzędzia przydatnego w badaniach i kształtowaniu krajobrazu wsi. Jako metodę przyjęto prezentację i dyskusję indywidualnych przypadków, pokazujących wykorzystanie tego narzędzia w praktyce badawczej i projektowej. Omawiane przykłady dotyczą działań w ramach Programu Odnowy Wsi, projektów rewitalizacji wsi, Sieci Najciekawszych Wsi, raportów krajobrazowych, rekomendacji do prowadzenia analiz krajobrazowych wykonywanych przy audytach krajobrazowych i prób ich zastosowania. Wymienione przykłady dotyczyły opracowań wykonywanych od skali jednej miejscowości, poprzez kilka gmin, aż do obszaru województwa czy regionu. We wszystkich sytuacjach ustalone procedury postępowania w ramach zastosowania metody MWKraj okazały się prawidłowe i skuteczne. Pozwoliło to na uwzględnienie szerokiej gamy wyróżników krajobrazowych w kontekście historycznym i współczesnym, a jednocześnie pokazało możliwości ich zastosowania w kształtowaniu krajobrazu zmieniających się wsi w celu zachowania specyfiki regionalnej. Jednym z aspektów było także zastosowanie wyróżników w kontekście nowych inwestycji, w celu wyboru prawidłowej lokalizacji, a także formy i skali nowo wprowadzanych obiektów.

Słowa kluczowe

EN

rural landscape; regionalism; cultural landscape protection; village architecture

PL

krajobraz wiejski; regionalizm; ochrona krajobrazu kulturowego; architektura wsi

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2024
• Tom: T. 52
• Strony: 515--538
• Opis fizyczny: Bibliogr. 48 poz., rys.

Twórcy

autor

Niedźwiecka-Filipiak Irena

• Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Department of Landscape Architecture

• https://orcid.org/0000-0001-9758-7175

Bibliografia

• Architektura regionalna. Rzeczywista potrzeba czy iluzja? O budowaniu zgodnie z tradycją i krajobrazem (2022), Liżewska, I. (ed.), Warszawa: Twój dom — dialog z tradycją.
• Biesiekierski et al. (1985), ‘Architektura regionalna wsi Dolnośląskiego Pasma Sudetów’, Architektura, 39, 3, pp. 38-40.
• Bogdanowski Ciołek, G. (1984), Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce, T. 1, 2. Monografia 24, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.
• Borcz, Z. (1990), ‘Geneza idei regionalizmu w Polsce’, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Geodezja i Urządzenia Rolne, V, 188, pp.188–244.
• Böhm, A., Kosiński, W., Kuśnierz, K. (1995), ‘Wzornik architektury lokalnej w Strefach Ochrony Konserwatorskiej’, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Kraków: Secesja, pp. 114–116.
• Bartoś, M., Zalewska, B. (2007), Architektura w Krajobrazie wiejskim Warmii i Mazur, Olsztyn: Stowarzyszenie WK „Borussia”.
• Chirita, V., Matei, D., Efros V. (2015) ‘Geo-cultural landscape – landmark of sustainable development of the rural area of Bucovina, Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, 10(3), pp. 255–264.
• Chmielewski, T.J., Myga-Piątek, U., Solon, J. (2015), ‘Typologia aktualnych krajobrazów Polski’, Przegląd Geograficzny, 87, pp. 377–406.
• Faryś, M., Kijowska, J. (2016), ‘Wyróżniki krajobrazu dawnych ziem polskich w wybranych obszarach Ameryki Południowej jako swoisty przykład dziedzictwa kulturowego emigrantów’, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 34, pp. 47–62.
• Gajdek, A. Patoczka, P., Wójcik, A. (2016), Stan zachowania budownictwa drewnianego w województwie podkarpackim, Rzeszów: PRO CARPATHIA.
• Górka, A. (2016), Krajobrazowy wymiar ruralistyki, Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej.
• Jastrzębski, C., Orzechowski, Sz. (2014), Plan Ochrony Świętokrzyskiego Parku Narodowego – Operat Ochrony zasobów kulturowych.
• Jaszczak, A., Denekas, J. (2014), ‘Znaczenie cech krajobrazu w kreowaniu przestrzeni kulturowej w układach regionalnych’, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 25, pp. 7–18.
• Le plus beaux village de France. Guide official de l’association (2012), Grégoire, A. (ed.), Selection du Reader’s Digest.
• Lipińska, B. (2011), Ochrona dziedzictwa kulturowego, ujęcie krajobrazowe, Gdańsk: Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej.
• Liżewska, I. (2007), Tradycyjne budownictwo wiejskie na Warmii i Mazurach, Olsztyn: Stowarzyszenie WK „Borussia”.
• Lynch, K. (1960), Image of the city, Massachusetts: The MIT Press.
• Musiał, M. (2022), ‘Typowa zagroda wiejska dla Dolnego Śląska - koncepcja wrocławskiego Biura Projektowania Budownictwa Wiejskiego z 1957 r.’ [in:] Kluba, J. et al. (eds.) Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 r. Ciągłość czy zmiana?, Wrocław: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, pp. 229–251.
• Myga-Piątek, U., Chmielewski, T. J., Solon, J. (2015), ‘Rola cech charakterystycznych, wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych’, Problemy Ekologii Krajobrazu, XL, pp. 177–185.
• Niedźwiecka-Filipiak, I. (2009), Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi Polski południowo-zachodniej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Niedźwiecka-
• Filipiak, I. (2015), Walory miejscowości - tworzywem Sieci Najciekawszych Wsi, Opole: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego.
• Niedźwiecka-Filipiak, I. (2016), ‘Krajobrazowy kontekst Sieci Najciekawszych Wsi’, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 34, pp. 103–116.
• Niedźwiecka-Filipiak, I. et al. (2018), ‘Rola wyróżników krajobrazu wiejskiego w procesie rewitalizacji wsi’, Studia Obszarów Wiejskich, 49, Społeczno-kulturowe, gospodarcze i przestrzenne wymiary procesów odnowy i rewitalizacji wsi w Polsce, pp. 93–108.
• Niedźwiecka-Filipiak, I. et al. (2019a), Rekomendacje w zakresie prowadzenia analiz krajobrazowych na potrzeby wyznaczania stref ochrony krajobrazu. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Departament Zarządzania Zasobami Przyrody, Warszawa. Available at: https://Ochronaprzyrody.Gdos.Gov.Pl/Files/Artykuly/5471/REKOMENDACJE-ANALIZY-KRAJOBRAZOWE_2019_icon.pdf (accessed: 20.04.2024).
• Niedźwiecka-Filipiak, I. et al. (2019b), ‘The Method of Planning Green Infrastructure System with the Use of Landscape Functional Units (Method LaFU) and its Implementation in the Wrocław Functional Area(Poland)’, Sustainability, 11(2):394. Available at: http://dx.doi.org/10.3390/su11020394 (accessed: 20.04.2024).
• Niedźwiecka-Filipiak, I. et al. (2022), ‘Potential Elements of Green Infrastructure (PeGI) Inside the Core of the Village (CoV): A Case Study of Wrocław Functional Area (WFA) in Poland’, Sustainability. 14(3), 1611. Available at: https://doi.org/10.3390/su14031611 (accessed: 20.04.2024).
• Nita, J. (2015), ‘Znaczenie wyznaczników i wyróżników w badaniach krajobrazu’, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 30, pp. 59–70.
• Ozimek, A. (2019), ‘Dominanta krajobrazowa - próba parametryzacji pojęcia’, Przestrzeń, Urbanistyka, Architektura, 1, pp. 209–237.
• Poniedziałek, J. (2022), ‘Regionalizm jako zjawisko wielowymiarowe - geneza, rozwój, odmiany’ [in:] Liżewska, I. (2007), Tradycyjne budownictwo wiejskie na Warmii i Mazurach, Olsztyn: Stowarzyszenie WK „Borussia”, pp. 14–57.
• Przyłęcki, M. (2006), ‘Dominanty w krajobrazie’, Architektura Krajobrazu, 1–2, pp. 4–9.
• Raszeja, E. (2013), Ochrona krajobrazu w procesie przekształceń obszarów wiejskich, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
• Raszeja, E. et al. (2022), Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego w zintegrowanym planowaniu rozwoju, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych (Dz.U. 2019 poz. 394).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 października 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych (Dz.U. 2022 poz. 2308).
• Sieć najciekawszych wsi, http://siecnajciekawszychwsi.pl/7/strona-glowna.html (accessed: 20.04.2024).
• Sieć Najpiękniejszych Wsi. Opracowanie eksperckie projektu - możliwości utworzenia sieci (2012), Wilczyński, R. (ed.), Opole: typescript.
• Solon, J. et al. (2015), ‘Identyfikacja i ocena krajobrazowa Polski - etapy i metody postępowania w toku audytu krajobrazowego w województwach’, Problemy Ekologii Krajobrazu, XL, pp. 55–76.
• Suchodolski, J. (1996), Regionalizm w kształtowaniu formy architektury współczesnej na obszarze Sudetów, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
• Szewczyk, J. (2008), ‘Przemiany krajobrazu na Białostocczyźnie’, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 10, pp. 256–266.
• Thorbeck, D. (2012), Rural Design a New Design Discipline, London, New York: Routledge.
• Thorbeck, D. (2017), Architecture and Agriculture, a Rural Design Guide, London, New York: Routledge.
• Torreggiani, D. et al. (2014), ‘TRuLAn: A high-resolution method for multi-time analysis of traditional rural landscapes and its application in Emilia-Romagna’, Landscape and Urban Planning, 124, pp. 93–03.
• „Ustawa krajobrazowa” — Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dz.U. 2015 poz. 774, z późn. zmianami).
• Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 r. Ciągłość czy zmiana? (2020), Kluba, J. et al. (red.), Wrocław: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”.
• Wilczyński, R., Niedźwiecka-Filipiak, I. (2013), ‘The Network of the most interesting villages as a chance to preserving the cultural heritage’ / ‘Sieć najciekawszych wsi szansą na zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi i ich rozwój’ [in:] Niedżwiecka-Filipiak, I., Kuriata, Z. (eds.), Contemporary rural landscape - opportunities and hazards / Współczesny krajobraz wsi - szanse i zagrożenia, Wrocław: Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, pp. 40–56.
• Wilczyński, R. (2023), ‘25 lat odnowy wsi w Polsce - koniec misji czy zaczyn odnowy wsi 2.0?’,
• Wieś i Rolnictwo, 3(200), pp. 35–71. Available at: https://doi.org/10.53098/wir032023/01 (accessed: 20.04.2024).
• Witkiewicz, A. (2021), Wpływ przesiedleń Łemków na krajobraz i architekturę wsi na przykładzie wybranych obszarów Dolnego Śląska i Podkarpacia, Wrocław: typescript of doctoral thesis UPWr.