Pierwsi polscy badacze elektryczności: Daniel Gralath i Józef Rogaliński

• Autorzy: Sawicki J.

Warianty tytułu

EN

First Polish researches of electricity: Daniel Gralath and Józef Rogaliński

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono sylwetki i prace naukowe dwóch polskich autorów publikacji o elektryczności w XVIII wieku. Daniel Gralath opublikował w Gdańsku w latach 1745–1756 trzyczęściową historię europejskich badań zjawisk elektrycznych. Była to pierwsza tego rodzaju publikacja na świecie. Był wynalazcą baterii butelek elektrycznych, czyli połączonych równolegle kondensatorów. Przeprowadzał eksperymenty z rozładowaniem kondensatora przez łańcuch połączonych dłońmi osób. Józef Rogaliński wykładał fizykę w kolegium jezuickim w Poznaniu. W 1766 roku opublikował prawdopodobnie pierwszą pracę napisaną w języku polskim o zjawiskach elektrycznych. Wprowadzał oryginalne polskie słownictwo do opisu eksperymentów elektrycznych. Przypomniane w artykule prace naukowe Gralatha i Rogalińskiego są wcześniejsze od prac Hermana Osińskiego uważanego za pierwszego polskiego elektryka.

EN

In the article profiles and scientific publications of two eighteenth century Polish authors writing about electricity are presented. Daniel Gralath published in Gdańsk, in years 1745–1756, history of European researches about electrical phenomenon in three volumes, which was the very first published text on that subject. He was also the first who came with idea of connecting electric jars in parallel, creating in this way socalled battery of capacitors, and used them in experiments of discharging capacitor through the chain of people connected with their hands. Józef Rogaliński was lecturing physics in Jesuit school in Poznań. In 1766 he published probably the first text about electric occurrence written in Polish, in which he was using Polish lexis of his own idea to describe electrical experiments. Mentioned in article thesis of Gralath and Rogaliński are older than those written by Herman Osiński, who is thought to be the first Polish electrician.

Słowa kluczowe

PL

historia elektryczności; polscy badacze zjawisk elektrycznych; pierwsze polskie publikacje elektryczne w Polsce

EN

history of electricity; polish researches of electrical phenomena; first publications on electricity in Poland

• Wydawca: Sieć Badawcza Łukasiewicz - Górnośląski Instytut Technologiczny
• Czasopismo: Maszyny Elektryczne : zeszyty problemowe
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 4 (120)
• Strony: 85--90
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., ryc.

Twórcy

autor

Sawicki J.

• Wydział Elektryczny Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, Katedra Inżynierii Systemów, Sygnałów i Elektroniki

Bibliografia

• [1]. Osiński J. H., Elektryczność, rozdział XI w „Fizyka doświadczeniami potwierdzona…”, Warszawa 1777, ss. 353–409.
• [2]. Scheidt F., O elektryczności uważanej w ciałach ziemskich i atmosferze, Druk. Szkoły Głównej Koronnej, Kraków 1786.
• [3] Wróblewski A. K., Cudze chwalicie, swego nie znacie…, referat wygłoszony na 44 Zjeździe Fizyków Polskich, Wrocław 2017 (dostępny w Internecie na portalu YouTube).
• [4] Jabłoński B., Polskie piśmiennictwo elektrotechniczne w XVIII wieku, Przegląd Elektrotechniczny, zeszyt 6, Warszawa 1934, ss. 113–118.
• [5]. Chrościkowski K. J., Fizyka doświadczeniami potwierdzona…, w Drukarni Scholarum Piarum J. K. Mci y Rzeczypospolitey R. P., Warszawa 1764.
• [6]. Rogaliński J., O dziwnych bursztynowania skutkach…, w Drukarni J.K.MCi y Rplt. Societatis Jesu, Poznań 1766.
• [7]. Dąbrowski M., Pierwsi polscy autorzy prac z dziedziny elektryczności i magnetyzmu, Przegląd Elektrotechniczny, nr 4, 2013, ss. 343–350.
• [8]. Gralath D., Exercitatio physica. De origine fontium, Typis Thomae Johannis Schreiber, Danzig 1727.
• [9]. Sawicki J., Ewald Georg Kleist – wielki odkrywca z małego miasta – Kamień Pomorski 1745, Wydawnictwo Instytutu Historii Nauki PAN, Warszawa 2018.
• [10]. Sawicki J., Relacje Ewalda Georga Kleista z Gdańskim Towarzystwem Fizyki Doświadczalnej, Maszyny Elektryczne, Zeszyty Problemowe, nr 4/2017 (116), ss. 125–131.
• [11]. Gilbert W., De Magnete, Magneticisque Corporibus, et de Magno Magnete Tellure, ed. Peter Short, London 1600.
• [12]. Gralath D., Geschichte der Elektricität w: “Versuche und Abhandlungen der Naturforschende Gesellschaft in Danzig”, cz. I, ss. 175–304, Danzig 1747; cz. II, ss. 355–459, Danzig, Leipzig 1754; cz. III, ss. 492–556, Danzig, Leipzig 1756.
• [13] Priestley J., The History and Present State of Electricity with Original Experiments, London 1767.
• [14] Gralath D., Elektrische Bibliothek, w: “Versuche und Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig”, Danzig 1747, ss. 525–558.
• [15] Januszajtis A., Gdańscy pionierzy fizyki w: Studia i materiały z dziejów nauki polskiej, ser. C, z. 20, 1975.
• [16] Januszajtis A., Societas Physicae Experimentalis – pierwsze w Polsce towarzystwo fizyczne, w: Studia i materiały z dziejów nauki polskiej, ser. C, z. 23, 1979.
• [17] Chłapowski F., Życie i praca księdza Józefa Rogalińskiego, cz. 1, Poznań 1902.
• [18] Chłapowski F., Życie i praca księdza Józefa Rogalińskiego, cz. 2, „Wykład odczytany w stuletnią rocznicę śmierci jego 28 listopada 1902”, Poznań 1905.
• [19] Ks. Józef Rogaliński – uczony poznański czasów Oświecenia, Konferencja Civitas Christiana – Wschowa 2015, on–line http://e-civitas.pl/wschowaks- jozef-rogalinski-proboszcz-fizyk-astronom/ [dostęp 30.06.2018].
• [20] Rogaliński J., Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysły podpadających na publicznych posiedzeniach w szkołach poznańskich Societatis Jesu na widok wystawione i wykładane, księga 1, Poznań 1765, księga 2, Poznań 1767, księga 3, Poznań 1770, księga 4, Poznań 1776.
• [21] Bystrzycki J., Rozprawa o wzroście nauk fizycznych w Polsce, w: „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk”, t. 12, Warszawa 1812, ss. 182-206.
• [22] Schumann E., Geschichte Der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig 1743–1892, Danzig 1893.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).