Deformed Landscape. The Land of Pomerania - Paradise Lost or Common Heritage? (The Mental Image of Pomerania)

• Autorzy: Szymski Adam M.

Identyfikatory

DOI

10.30825/5.ak.169.2019.63.2

Warianty tytułu

PL

Krajobraz zdeformowany. Kraina Pomorska - utracony raj czy wspólne dziedzictwo? (Obraz mentalny ziemi pomorskiej)

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

On the basis of own research (in the years 2003-2009 headed the Chair of Landscaping at the University of Agriculture in Szczecin, with the main research aim oriented towards learning about the cultural specificity of the Pomeranian past) and widely accessible Polish and German sources, only a portion of which is mentioned in the attached list of references, the author attempts to examine the phenomenon of memory regarding the reality that has its visible attributes still present in the surroundings, but lost its raison d’ętre in the intellectual form and no longer exists. By drawing associations between similarities in understanding cognitive content (vide the monograph by H. Szulc and reviews by German authors on rural settlement forms) and moving on to recalling subsequent administrative and clean-up activities on the erstwhile Pomeranian area along with a total (!) exchange of its inhabitants, the paper tries to highlight the issue - also political in nature - whether and to what extent a tradition developed by one nation should be cultivated by the new “colonizers”. The author draws the attention to the need of maintaining the phenomenon understood as cultural “borderlines” of regions seen as individual “little homelands” - characterized by a specific kind of local patriotism realized in the language, clothing and tradition. Guided by a particular resentment as the current inhabitant of the region, the author recalls an emotional attitude towards Pomerania among those from whom this non-existent land constitutes an indispensable (to their minds) “world in the memory”.

PL

Autor na podstawie własnych badań (w latach 2003-2009 był kierownikiem Katedry Projektowania Krajobrazu w Akademii Rolniczej w Szczecinie, której głównym zadaniem badawczym było poznanie specyfiki kulturowej dawnego regionu pomorskiego) oraz dostępnej literatury w j. polskim i niemieckim stara się dociec fenomenu, jakim jest pamięć o rzeczywistości, w której materialne atrybuty są nadal zachowane w przestrzeni, ale która - w swej formie intelektualnej zwartości - straciła rację bytu i dziś już nie istnieje. Dokonując skojarzeń zarówno co do zbieżności w rozumieniu treści poznawczych (vide monografia H. Szulc a opracowania autorów niemieckich dotyczących form osadnictwa wiejskiego i przywołując kolejno po sobie następujące działania administracyjno-porządkowe na terenie niegdysiejszego regionu pomorskiego wraz z całkowitą (!) wymianą ludnościową, autor stara się uwypuklić problem - także i natury politycznej - czy i w jakim zakresie tradycja ukształtowana na danym terytorium przez inny naród winna być kontynuowana przez nową „kolonizację” i w jakim zakresie. Autor zwraca uwagę na potrzebę zachowania tego, co przyjmuje się za „granice” kulturowe regionów rozumianych jako wydzielone skupiska „małych ojczyzn” - charakteryzujących się specyficznym rodzajem lokalnego patriotyzmu uzewnętrznionego w języku, stroju i tradycji. Kierując się specyficznym resentymentem, jako obecny mieszkaniec tego regionu przywołuje emocjonalny stosunek do Pomorza tych, dla których owa dziś już nieistniejąca kraina stanowi niezbywalny (w ich odczuciu) „świat pamięci”.

Słowa kluczowe

EN

deformed landscape; Pomerania; cultural identity; cultural landscape

PL

krajobraz zdeformowany; ziemia pomorska; tożsamość kulturowa; krajobraz kulturowy

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
• Czasopismo: Architektura Krajobrazu
• Rocznik: 2019
• Tom: nr 2
• Strony: 4--27
• Opis fizyczny: Bibliogr. 80 poz., rys.

Twórcy

autor

Szymski Adam M.

• Katedra Architektury Krajobrazu, WKŚiR ZUT w Szczecinie

Bibliografia

• 1. Barwiński M., 2013. Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce po 1944 roku. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• 2. Borzyszkowska-Szewczyk M., 2010. Obraz wsi pomorskiej w literaturze wspomnieniowej potomków szlachty pruskiej po 1945 roku (Das Bild des pommerschen Dorfes in den autobiographischen Schriften der Nachkommen des preußischen Adels nach 1945) [w:] Dzieje wsi pomorskiej. IX Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Kłopotowo gmina Dygowo, powiat kołobrzeski, 21-23 maja 2010, materiały pod red. A. Chludzińskiego i R. Gazińskiego, Wydawnictwo Jasne.
• 3. Bottger Ludwig, 1890. Die Bauund Kunstdenkmäler der Provinz Pommern. T. 3, Bd. 1, H. 2, Die Kreise Köslin, Kolberg-Körlin, Belgard und Schlawe. Kreis Belgrad und Nachträge zum Kreise Colberg-Körlin. Commissions-Verlag von Léon Saunier’s Buchhandlung, Stettin.
• 4. Bronisch G., Ohle W., 1939. Kreis Kammin-Land. Stettin (reprint: Kleier Travel, Hagen, 1984).
• 5. Bronisch G., Ohle W., Teichmuller H., 1939. Kreis Butow. Stettin.
• 6. Ohle W., Baier G., 1939. Kreis Rugen. Stettin (reprint: Steinbecker Verlag, 1997).
• 7. Engel F., 1963. Historischer Atlas von Pommern. Neue Folge, Karte 3: Karte der historischen Dorfformen. Mit Eurlauterungsheft. (Veroffentlichungen der Historischen Kommission fur Pommern, Reihe III, Karte 3), Kolonia.
• 8. Fischer G., 1925. Unser Pommerland - Monatschrift fur das Kulturleben der Heimat. Stettin.
• 9. Florek E., 2009. Walory przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe gminy Sławno. Historia i kultura ziemi sławieńskiej, 265-285.
• 10. Gaziński R., Chludziński A. (red.), 2004. Dzieje wsi pomorskiej, III Międzynarodowa Konferencja, Dygowo-Szczecin.
• 11. Gutsche E., 2010. Malarze, miejscowości i widoki Pomorza Zachodniego w pierwszej połowie XX wieku, część 1. (Maler, Orte und Landschaften in Hinterpommern in der ersten Halfte des 20. Jahrhunderts, Teil 1) Wydawnictwo Jasne, Pruszcz Gdański.
• 12. Gwiazdowska E., 2009. Pośród pól i lasów nad środkowym biegiem Wieprzy. Gmina wiejska Sławno na dawnych mapach i widokach”. Historia i kultura ziemi sławieńskiej, 128-200.
• 13. Henning R., 1882. Das Deutsche Haus in seiner historichen Entwickelung. Strassburg.
• 14. Hinz J., 1997. Pommern Lexikon (Geografie-Geschichte-Kultur). Bechtermunz Verlag.
• 15. Isański J. (red.), 2017. Pamiętnik Heleny Wróblewskiej, mieszkanki Ziem Zachodnich. Instytut Socjologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Rocznik Ziem Zachodnich, 1.
• 16. Kopydłowski J., 2000. Przemiany demograficzne na ziemi bytowskiej po 1945 roku. Nasze Pomorze, 2, 118-139.
• 17. Korek R.T., 2010. Adaptacja czy asymilacja? Jak pomorska wieś Gorzysław stała się nowym domem dla osadników z Akcji „Wisła” (Adaptation oder Assimilation? Wie ein pommersches Dorf Gorzysław (Arnsberg) bei Trzebiatów (Treptow) zu einem neuen Zuhause für die Ansiedler von der Aktion „Wisła” wurde. [w:] Dzieje wsi pomorskiej: IX Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Kłopotowo gmina Dygowo, powiat kołobrzeski, 21-23 maja 2010, materiały pod red. A. Chludzińskiego i R. Gazińskiego, Wydawnictwo Jasne.
• 18. Kozłowski K., 2005. Nastroje społeczne na Pomorzu Zachodnim na tle procesów osiedleńczych (1945-1947). Dzieje Najnowsze, Rocznik XXXVII, 151-176.
• 19. Kwiatkowska E., 1969. Historischer Atlas von Pommern, Karte 3: Karte der historischen Dorfformen, oprac. F. Engel, Köln-Graz [w:] Zapiski Historyczne. Poświęcone historii Pomorza i krajów bałtyckich, Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Tom 34, Nr 2, 101-104.
• 20. Lohff B., 1983. Pomerns Geschichte seit Bronzeit bis 1946. Berlin, 64.
• 21. Maciorowski M. (red.), 2011. „Sami swoi i obcy. Z kresów na kresy. Prawdziwe historie wypędzonych. Warszawa.
• 22. Machemehl G., 2011. Akwarele. Wystawa w 100. rocznicę urodzin (1911-1970), Katalog. Trzebiatów, Jarosławiec.
• 23. May I., 1980. Dialekty niemieckie i ich renesans, Przegląd Zachodni, nr 5-6.
• 24. Mielke W., 1995. Gartz bliwt Gartz - Eine Liebeserklarung an die pommersche Heimat.
• 25. Mitkowski J., 1946. Pomorze Zachodnie w stosunku do Polski. Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, Poznań.
• 26. Nasze Pomorze, 2000. Rocznik Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie, Nr 2, Wyd. Bytów.
• 27. Ostrowska-Wójcik H., Soja H., 2001. Średniowieczna wieś Swołowo - przykład pomorskiego dziedzictwa kulturowego. Nasze Pomorze, Rocznik Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie, 70-83.
• 28. Quirin Karl, 1986. Die deutsche Ostsiedlung im Mittelalter. Göttingen.
• 29. Raszeja E., 2009. Krajobraz kulturowy - relikt przeszłości czy żywe dziedzictwo? Wnioski z badań na terenie wsi Sławsko i Wrześnica [w:] Historia i kultura ziemi sławieńskiej, 241-264.
• 30. Rautenbertg G., 1978. Pommersches Heimatbuch.
• 31. Rybarczyk K., 2010. Historia zasiedlenia wsi Gosław po 1945 roku oraz kształtowanie się tożsamości jej mieszkańców (Geschichte der Besiedlung des Dorfes Gosław (Gützlaffshagen) nach 1945 und Identitätsgestaltung seiner Einwohner) [w:] Dzieje wsi pomorskiej. IX Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Kłopotowo gmina Dygowo, powiat kołobrzeski, 21-23 maja 2010, materiały pod red. A. Chludzińskiego i R. Gazińskiego, Wydawnictwo Jasne.
• 32. Słabig A., 2013. Ukraińcy na Pomorzu Środkowym w latach 1975-1989 - liczebność, rozmieszczenie, działalność społeczno-kulturalna i wyznaniowa, zagadnienie emigracji, inwigilacja. Słupskie Studia Historyczne, nr.19, 239-266.
• 33. Skowronnek R., 1975. Pommerland, Aufstieg-Verlag.
• 34. Skorowidz nazw miejscowości Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, 1947. Instytut Zachodni, Poznań.
• 35. Sroka J. (red.), 2008. Mój los był tylko jednym spośród wielu milionów. Powiat sławieński w roku 1945. Wspomnienia dawnych mieszkańców. Sławno.
• 36. Schmidt R., 2009. Das Historiche Pommern. Personen-Orte-Ereignisse, Böhlau Cologne.
• 37. Szmidt K.F., 1937. Deutsche Erde und Deutsche Landschaft. Berlin und Stuttgart.
• 38. Szulc H., 1988. Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim. Prace Geograficzne nr 149, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Wyd. Ossolineum, Wrocław.
• 39. Szymski A., Rzeszotarska-Pałka M., Pawłowski W., Ignaczak-Felińska J., 2006. Wieś pomorska wczoraj i dziś. Wydawnictwo Walkowska, Szczecin.
• 40. Szymski A., 2009. Archetypiczne wartości wsi pomorskiej. Tożsamość wsi pomorskiej we współczesnym krajobrazie kulturowym (szanse i zagrożenia). Polskie krajobrazy wiejskie dawne i współczesne, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG nr 12, Sosnowiec.
• 41. Śląski K., 1948. Dzieje polskości na Pomorzu Zachodnim. Przegląd Zachodni, nr 7-8. Wyd. Instytut Zachodni, Poznań, 89-101.
• 42. Świekatowski M., 1999. Środowisko geograficzne Pomorza Zachodniego i Środkowego - walory przyrodnicze i gospodarcze [w:] Regionalizm pomorski, Tom I, Historia, kultura, towarzystwa społeczno-kulturalne, wyd. Krajowy Ośrodek Dokumentacji RTK w Ciechanowie i Szczecińskie Towarzystwo Kultury Szczecin, 39-53.
• 43. Świrko A., 2008. Szlakiem dawnych rodów pomorskich (von Manteuffel, von Kleist, von Glasenapp, von Wedel). Przewodnik turystyczny. Karlino, Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty.
• 44. Vollack M., 1999. Das Kolberger Land- Seine Stadte und Dorfer. Ein pommersches Haimatbuch, Husum.
• 45. Wahrmann M., 1911. Landeskunde der Provinz Pommern, F. Hirt Verlag, 1911 r. (reprint: WolfenbÜttel, Melchior Verlag, 2005).
• 46. Walczak K., 2000. Strój ludowy na terenie dawnego Księstwa Pomorskiego. Nasze Pomorze, 2, 24-43.
• 47. Wicherkiewicz T., 2007. Tożsamość etniczna a język regionalny na przykładzie dolnoniemieckiego i limburskiego [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.) Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych. Instytut Kaszubski, Gdańsk.
• 48. Witek M., Witek W., 2010. Zespoły folwarczne w gminie Gościno - charakterystyka układów przestrzennych i budownictwa (Vorwerksbauten in der Gemeinde Gościno (Gr. Jestin) Charakteristik des Raumsystems und des Bauwesens) [w:] IX Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Kłopotowo gmina Dygowo, powiat kołobrzeski, 21-23 maja 2010, materiały pod red. A. Chludzińskiego i R. Gazińskiego., Wydawnictwo Jasne, 349-358.
• 49. Witek M., Witek W., 2009. Typologia wiejskich układów przestrzennych w gminie Sławno. Historia i kultura ziemi sławieńskiej, t. IX, 201-239.
• 50. Thiede K., 1937. Deutsche Bauernhauser, Lipsk.
• 51. Tümmler H. 2005. Heimat Atlas fur die Provinz Pommern. Melchior-Verl.
• 52. Tkacz V., 2000. Muzeum Wsi Sławińskiej w Klukach - rola i znaczenie dla lokalnej społeczności. Nasze Pomorze, 2, 61-69.
• 53. Zajchowska S., 1950. Owalnica, typ starej wsi między Łabą a wschodnią granicą Pomorza. Przegląd Zachodni, nr 9/10, Poznań.
• 54. Zdrojewski E.Z, 1997. Wybrane typy genetyczno-historyczne wsi w województwie słupskim. Słupskie Studia Historyczne, nr 5, 239-251.
• Strony internetowe - Websites
• 55. Findling Agnieszka: Historia Lotynia - od założenia wsi do 1945 roku, http://www.szczecinek.net.pl/lotyn/historia.html
• 56. historia wsi Turowo, http://www.neustettinsnachbarn.de/index_pl.php?site=static&staticID=12
• 57. niemieckie osadnictwo na wschodzie, https://www.wikiwand.com/de/Deutsche_Ostsiedlung
• Sources of illustrations - Źródła ilustracji:
• Ryc. 1. https://www.ebay.ie/itm/Aquarell-Otto-Thiele-Berlin-PommernMark-Landschaft-SeeImpressionism us-/173879548087
• Ryc. 2. https://www.svz.de/regionales/mecklenburg-vorpommern/Ausstellung-im-StaatlichenMuseum-SchwerinCarl-Malchin-Der-Maler-Mecklenburgsid24556477.html
• Ryc. 3a,b. Franc Engel (Hg): Historischer Atlas von Pommern. Neue Folge, Karte 3: Karte der historischen Dorfformen. Mit Eurlauterungsheft
• Ryc. 4a,b. Halina Szulc „Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim”.
• Ryc. 5a. https://histmag.org/krainyhistoryczne-w-polsce-10-faktow-ktorewarto-poznac13225/3
• Ryc. 5b. J.M. Piskorski, Pomorze plemienne. Historia - Archeologia - Językoznawstwo, Poznań 2002, s. 27.
• Ryc. 6. Procentowy udział ludności ukraińskiej według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r.
• Ryc. 7. https://www.zvab.com/kunst-grafik-poster/POLEN-VARZIN-WARCINOPOMMERN-LandschaftDorf/16090266411/bd
• Ryc. 8a-e. https://encyklopedia.interia.pl/geografia-nauki-pokrewne/krainy-geograficzne/newspolska-podzial-terytorialny,nld,2025206.
• Ryc. 9a. Alfred Baldamus, Julius Koch, F.W. Putzger (dir), Ernst Schwabe and others: Historischer Schul-Atlas, Velhagen & Klasing publ., Bielefeld and Leipzig 1893.
• Ryc. 9b. https://www.wikiwand.com/de/Deutsche_Ostsiedlung.
• Ryc. 10. https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomorze_(prowincja).
• Ryc. 11. http://www.der-familienstammbaum.de/pommern/pommernlied.
• Ryc. 12. https://encyklopedia.interia.pl/geografia-nauki-pokrewne/krainy-geograficzne/news-polskapodzial-terytorialny,nld,2025206.
• Ryc. 13a. https://teatrnn.pl/dziedzictwo-wsi/jak-ksztaltowaly-sie-regiony-polski/
• Ryc. 13b. Białecki T. Pomorze Zachodnie X-XX wiek. Szkic geograficzno-administracyjny, [w:] Pomorze Zachodnie w tysiącleciu, red. Bartnik P., Kozłowski K., Szczecin 2000, s. 1117.
• Ryc. 14. Archiwum KAWTiMP ZUT.
• Ryc. 15. Wikimedia Commons.
• Ryc. 16. w domenie publicznej.
• Ryc. 17. w domenie publicznej.
• Ryc. 18. https://pl.wikipedia.org/wiki/Dolsk_(wojew%C3%B3dztwo_zachodniopomorskie)/
• Ryc. 19. http://pomeranica.pl/wiki/ Str%C3%B3j_pyrzycki.
• Ryc. 20. Archiwum KAWTiMP ZUT.