Narażenie na pole elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania urządzeń nadawczych systemów radiokomunikacyjnych : metoda pomiaru pola elektromagnetycznego in situ – wymagania szczegółowe

• Autorzy: Bieńkowski P. , Aniołczyk H. , Karpowicz J. , Kieliszek J.

Identyfikatory

DOI

10.5604//01.3001.0010.0061

Warianty tytułu

EN

Exposure to the electromagnetic field in the work space during the use of transmitting devices of radiocommunication systems : the method of in situ measurements of the electromagnetic field – specific requirements

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W prawie pracy określono obowiązek rozpoznania i oceny zagrożeń elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń i systemów radiokomunikacyjnych będących źródłami pola elektromagnetycznego (pole-EM). W rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne, wśród typowych źródeł tego pola wymieniono „nadawcze systemy tele- i radiokomunikacyjne” oraz „stacje bazowe systemów telefonii komórkowej” (DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284; zał. 1., poz. 4. i 5.). Do urządzeń radiokomunikacyjnych zalicza się również „telefony komórkowe, bezprzewodowe i urządzenia bezprzewodowe krótkiego zasięgu” (DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284; zał. 1., poz. 3.), które jako sprzęt powszechnego użytku, niewymagający pozwolenia radiokomunikacyjnego, nie są przedmiotem niniejszego artykułu. Urządzania i systemy radiokomunikacyjne stanowią obecnie jedne z najliczniejszych źródeł pola-EM, a podczas emisji w otoczeniu anten i niektórych innych elementów systemu występuje pole-EM stref ochronnych. Systemy radiokomunikacyjne są najczęściej bezobsługowe, jednak wymagają okresowych kontroli, regulacji i konserwacji, a tym samym w ich otoczeniu można wyróżnić przestrzeń pracy. Warunki narażenia pracujących na pole-EM podczas użytkowania systemów radiokomunikacyjnych wymagają okresowej kontroli, wykonanej zgodnie z rekomendowanymi i zwalidowanymi metodami, celem rozpoznania zagrożeń elektromagnetycznych i podjęcia odpowiednich środków ochronnych (DzU 2011, poz. 166; DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284). Metody pomiarów pola-EM w zakresie koniecznym do realizacji wspomnianych wymagań nie są obecnie znormalizowane. W związku z tym, celem relacjonowanej w niniejszym artykule pracy było opracowanie metody rekomendowanej do pomiaru parametrów pola-EM in situ w przestrzeni pracy, podczas użytkowania urządzeń radiokomunikacyjnych. Rekomendowana metoda pomiarów została opracowana na podstawie szczegółowego rozpoznania charakterystyki narażenia na pole-EM w otoczeniu typowych urządzeń i systemów radiokomunikacyjnych eksploatowanych w Polsce: w otoczeniu systemów antenowych oraz nadajników stacji bazowych telefonii komórkowej, nadajników radiowych i telewizyjnych małych mocy oraz radiowo-telewizyjnych centrów nadawczych (RTCN). W pracy opierano się na pomiarach własnych autorów oraz opracowaniach literaturowych i protokołach z pomiarów kontrolnych pola-EM. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań stwierdzono, że oprócz pierwotnych źródeł pola-EM w postaci anten (w niektórych przypadkach również nadajników oraz elementów toru antenowego), w przestrzeni pracy w ich otoczeniu występują również wtórne źródła pola-EM: metalowe konstrukcje (drabiny, barierki, ogrodzenia, elementy nośne anten, rynny, zwody uziomów) oraz anteny odbiorcze lub nadawcze wyłączone z nadawania, ale będące w obszarze oddziaływania pola-EM anten nadawczych. W artykule przedstawiono opracowaną metodę pomiarów pola-EM w przestrzeni pracy w otoczeniu stacjonarnych, wymagających pozwoleń radiowych, nadawczych urządzeń i systemów radiokomunikacyjnych oraz omówiono najistotniejsze przyczyny niepewności wyników pomiaru pola-EM przy omawianych urządzeniach.

EN

Labour law sets out the obligation to identify and evaluate electromagnetic hazards in the vicinity of radiocommunication equipment and installations emitting an electromagnetic field (EM-field). Following the regulation of the Ministry of Labour, which established provisions regarding health and safety regarding the EM-field, the "broadcasting tele- and radiocommunication systems” and “mobile phone base stations” have been mentioned among the typical sources of an EM-field (Regulation...., OJ 2016 item 950, amended by item 2284, Annex 1, items 4 and 5). Radiocommunication devices also include “mobile and cordless phones and wireless short distance devices (Regulation...., OJ 2016 item 950, amended by item 2284, Annex 1, item 3), which are devices in common use that do not require a radiocommunication permit, and so are not the subject of this article. Today, radiocommunication devices and systems are among the most common sources of the EM- -field, and while emissions the EM-field of protective zones exists in the vicinity of antennas and some other elements of such systems. The radiocommunication systems are usually operation-free, though they require adjusting and maintenance so workspaces may be identified in their vicinity. The conditions of the workers’ exposure to the EM-field while using radiocommunication systems must undergo periodic inspections made according to the recommended and validated methods, in order to identify electromagnetic hazards and to take appropriate protective measures (Regulation..., Journal of Laws 2011, item 166; Regulation..., OJ 2016 item 950, amended by item 2284). The methods of measuring the EM- -field to the extent necessary to meet these requirements are currently not standardised. Therefore, the aim of the work presented in this article was to develop a recommended method for measuring the parameters of the EM-field in situ in the workspace, while using radiocommunication devices. The recommended measurement method is based on a detailed investigation of the characteristics of exposure to the EM-field surrounding typical radiocommunication devices and systems operated in Poland in the vicinity of systems of antennas and transmitters of mobile phone base stations, broadcasting transmitters of radio and low power television and radio-television broadcasting centres. The work is based on the own results of measurements, as well as published literature and reports from inspection measurements of the EM-field. Based on the results of the study, it was shown that, besides the antennas, which create primary sources of EM-field (in some cases also transmitters and elements of the antenna feeder), in the workspace in their vicinity there are also secondary sources of EM-field: metal structures (ladders, handrails, fences, antennas supports, pipes and groundings) and receiving or inactivated transmitting antennas exposed to the EM-field from active transmitting antennas. In the article, the worked out method is shown for measuring the EM-field in the work space in the vicinity of stationary transmitting radio-communication devices and systems, requiring a radiocommunication permit. The most important sources of uncertainty concerning EM-field measurements near these devices were also discussed.

Słowa kluczowe

PL

radiokomunikacja; urządzenia nadawcze; anteny; pole elektromagnetyczne; pomiary; metoda rekomendowana; środowisko pracy; bezpieczeństwo i higiena pracy

EN

radiocommunication; transmitting devices; antennas; electromagnetic field; measurements; recommended method; work environment; occupational safety and health

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 2 (92)
• Strony: 89--131
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz. rys., tab.

Twórcy

autor

Bieńkowski P.

• Politechnika Wrocławska 50-370 Wrocław, Wybrzeże Wyspiańskiego 27

autor

Aniołczyk H.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź, ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Karpowicz J.

• Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

autor

Kieliszek J.

• Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii 01-163 Warszawa, ul. Kozielska 4

Bibliografia

• 1. Aniołczyk H., Mariańska M., Mamrot P. (2015) Ocena ekspozycji zawodowej na pola elektromagnetyczne częstotliwości radiowych. Medycyna Pracy 66(2), 199–212.
• 2. Aniołczyk H., Bieńkowski P., Kieliszek J. (2016) Narażenie pracowników na pola elektromagnetyczne na podstawie badań krajowych [W:] Warsztaty IMP Łódź 2016–Ochrona przed PEM: nowe przepisy krajowe o polach elektromagnetycznych 0 Hz – 300 GHz: nowe źródła pól elektromagnetycznych: porównania międzylaboratoryjne (ILC/PT). Łódź, 12-14.10. 2016/ Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera 49–67.
• 3. Bieńkowski P. (2009a) Charakterystyki metrologiczne mierników natężenia pola elektromagnetycznego. Przegląd Elektrotechniczny. 85(12), 33–36.
• 4. Bieńkowski P. (2009b) Wzorcowanie aparatury pomiarowej uwagi techniczne na przykładzie mierników pola elektromagnetycznego. Przegląd Telekomunikacyjny, Wiadomości Telekomunikacyjne 82(7), 270–273.
• 5. Bieńkowski P. (2015) Bilans niepewności oceny ekspozycji na pole elektromagnetyczne [W:] Ochrona przed promieniowaniem jonizującym i niejonizującym. Nowe uregulowania prawne, źródła, problemy pomiarowe. [Red:] M. Zmyślony, E.M. Nowosielska. Warszawa, Wojskowa Akademia Techniczna. 191–212.
• 6. Bieńkowski P., Trzaska H. (2012) Electromagnetic measurements in the near field, Second edition. Raleigh, NC. SciTech Publishing.
• 7. Bieńkowski P., Cała P., Zubrzak B. (2013) Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez systemy radiokomunikacyjne pracujące w Paśmie E (60-90 GHz). Bezpieczeństwo Pracy, 504(9), 19-23.
• 8. Bieńkowski P., Cała P., Zubrzak B. (2015) Optymalizacja metodyki pomiaru wieloczęstotliwościowego pola elektromagnetycznego stacji bazowych telefonii komórkowej Medycyna Pracy 66, 5, 701–712 [dostęp: http://dx.doi.org/10.13075/mp.5893.00206].
• 9. Bieńkowski P., Zubrzak B. (2015) Electromagnetic fields from mobile phone base station – variability analysis. Electromagnetic Biology and Medicine 34, 3, 257–261 [dostęp: http://dx.doi.org/10.3109/ 15368378.2015.1076441].
• 10. Bieńkowski P., Karpowicz J., Kieliszek J. (2016) Przegląd miar skutków narażenia na zmienne w czasie pole elektromagnetyczne i właściwości metrologicznych mierników, istotnych podczas oceny narażenia w środowisku pracy. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 4, 7–40.
• 11. Gryz K., Karpowicz J. (2008) Zasady oceny zagrożeń elektromagnetycznych związanych z występowaniem prądów indukowanych i kontaktowych. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. 4(58), 137–171.
• 12. Karpowicz J., Gryz K. (2015) Harmonizacja najwyższych dopuszczalnych natężeń pola elektrycznego i magnetycznego z wymaganiami dyrektywy 2013/35/UE. Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka. 8, 2427.
• 13. Karpowicz J., Kieliszek J., Sobiech J., Gryz K., Puta R. (2016) Sensitivity of the performance statistics provided by ISO 13528:2015 to malfunctions of participants assessing workers’ electromagnetic field exposure during interlaboratory comparison – Experimental study [W:] Proc. of the 2016 International Symposium on Electromagnetic Compatibility – EMC EUROPE 2016, Wrocław, Poland, September 5-9, 760–764.
• 14. Karpowicz J., Aniołczyk H., Bieńkowski P., Gryz K., Kieliszek J., Politański P., Zmyślony M., Zradziński P. (2017) Metodyka oceny parametrów pola elektromagnetycznego charakteryzujących narażenie w przestrzeni pracy – wymagania ogólne. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy(w druku).
• 15. Rozporządzenie ministra administracji i cyfryzacji z dnia 12.12. 2014 r. w sprawie urządzeń radiowych nadawczych lub nadawczo-odbiorczych, które mogą być używane bez pozwolenia radiowego. DzU 2014, poz. 1843.
• 16. Rozporządzenie ministra cyfryzacji z dnia 26.11.2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urządzeń radiowych nadawczych lub nadawczo-odbiorczych, które mogą być używane bez pozwolenia radiowego. DzU 2015, poz. 2174.
• 17. Rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 29.06.2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne. DzU 2016, poz. 950; zm. poz. 2284.
• 18. Rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 27.06.2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU 2016, poz. 952.
• 19. Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 30.10. 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. DzU 2003, nr 192, poz. 1883.
• 20. Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. DzU 1996, poz. 332; z późn. zm.
• 21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. DzU 1996, poz. 545; zm. DzU 2002, poz. 1092; z późn. zm.
• 22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. DzU 2004, poz. 2047.
• 23. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27.12.2013 r. w sprawie Krajowej Tablicy Przeznaczeń Częstotliwości. DzU 2014, poz. 161.
• 24. Różycki S. (2011) Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi. Informator dla administracji samorządowej. Warszawa, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 69 [dostęp: http://www. gdos.gov.pl/Articles/view/3036/].
• 25. Różycki S. (2015) Zestawienie liczb wydanych pozwoleń radiowych przez Prezesa UKE dla: stacji bazowych radiokomunikacji ruchomej (E-GSM, GSM900, GSM1800, UMTS, LTE), oraz stacji wykorzystujących technologię CDMA oraz linii radiowych na podstawie: Uke.gov.pl [Internet] Urząd Komunikacji Elektronicznej [cytowany 25 listopada 2015]. Adres: http://www.uke.gov.pl
• 26. ISO 13528: 2015 Statistical methods for use in proficiency testing by interlaboratory comparison. ISO 2015.
• 27. PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodności – ogólne wymagania dotyczące badania biegłości. PKN 2011
• 28. PN-T-06260:1974 (PN-74/T-06260) Źródła promieniowania elektromagnetycznego. Znaki ostrzegawcze.
• 29. PN-ISO 7010:2012 Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Zarejestrowane znaki bezpieczeństwa.
• 30. PN-EN ISO/IEC 17025:2005. Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).