Application of aromatic medicinal plants for creating a therapeutic environment that has a sensory impact in the built environment

• Autorzy: Krzeptowska-Moszkowicz Izabela , Moszkowicz Łukasz , Miłosz Zieliński

Identyfikatory

DOI

10.21005/pif.2025.61.D-01

Warianty tytułu

PL

Zastosowanie aromatycznych roślin leczniczych dla stworzenia terapeutycznego otoczenia oddziałującego sensorycznie w środowisku zbudowanym

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

The work is based on a study of selected public, urban gardens with sensory features from Poland, supplemented with examples from Great Britain. The focus is primarily on creating spaces with therapeutic values, not only through their direct impact on the recipient, but also through their semantic value. Such an environment with a positive impact may be important especially for city dwellers, exposed to the adverse effects of the urban environment. The work includes a collection of several dozen plant species along with their uses and types of scent (excluding commonly known spice plants). In addition, thematic sets of plants associated with specific medicinal effects are proposed.

PL

Praca bazuje na studium wybranych ogólnodostępnych, miejskich ogrodów o cechach sensorycznych z Polski, uzupełnionych o przykłady z Wielkiej Brytanii. skoncentrowano się przede wszystkim na tworzeniu przez nie przestrzeni o walorach terapeutycznych, nie tylko przez bezpośrednie ich oddziaływanie na odbiorcę, ale także poprzez ich wartość znaczeniową. Takie środowisko mające pozytywny wpływ, może być ważne zwłaszcza dla mieszkańców miast, narażonych na niekorzystne oddziaływanie miejskiego środowiska. W pracy zebrano kilkadziesiąt gatunków roślin wraz z ich zastosowaniem i typem zapachu (bez znanych powszechnie roślin przyprawowych). Ponadto zaproponowano tematyczne zestawy roślin, związanych z konkretnym działaniem leczniczym.

Słowa kluczowe

EN

aromatic medicinal plant; therapeutic garden; sensory garden; the impact of plants on the senses; urban garden; urban greenery

PL

aromatyczne rośliny lecznicze; ogród terapeutyczny; ogród sensoryczny; oddziaływanie roślin na zmysły; ogród miejski; zieleń miejska

• Wydawca: Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie
• Czasopismo: Przestrzeń i Forma
• Rocznik: 2025
• Tom: nr 61
• Strony: 133--160
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Krzeptowska-Moszkowicz Izabela

• Chair Of Landscape Architecture. Faculty of Architecture, Cracow University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-5035-1832

autor

Moszkowicz Łukasz

• Chair Of Landscape Architecture. Faculty of Architecture, Cracow University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-3329-7205

autor

Miłosz Zieliński

• Chair Of Landscape Architecture. Faculty of Architecture, Cracow University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-6476-3088

Bibliografia

• [1] Adevi, A., Mårtensson, F. (2013). ‘Stress rehabilitation through garden therapy: The garden as a place in the recovery from stress’, Urban Forestry & Urban Greening”, 12, pp. 230-237. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ufug.2013.01.007.
• [2] Bengtsson, A., Grahn, P. (2014). ‘Outdoor environments in healthcare settings: A quality evaluation tool for use in designing healthcare gardens’ Urban Forestry and Urban Greening 13, pp. 878-891. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ufug.2014.09.007.
• [3] Bremness L., (1991). Wielka księga ziół, Warszawa: Wiedza i Życie, pp. 288.
• [4] Dzida, K., Nurzyńska-Wierdak R., Smyk P., Nowak L., Konopińska J., (2013). ‘Możliwości zastosowania wybranych gatunków roślin zielarskich przy obiekcie uzdrowiskowym’. Ann. Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin – Polonia, Sectio E., XXII, 3, pp. 20-32.
• [5] Dziedzic, A., Majkowska-Gadomska, J. (2015). Znaczenie oraz wykorzystanie roślin warzywnych i ziół w terapii, w: Płoszaj-Witkowska, B. (red.). Hortiterapia, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. pp. 11-27.
• [6] Górska-Kłęk, L., Adamczyk, K., Sobiech, K. (2009). Hortiterapia – metodą uzupełniającą w fizjoterapii. „Fizjoterapia”, 17, 4, pp. 71-77.
• [7] Górska-Kłęk, L. (2016). ABC zielonej opieki. Seria „Biblioteka Nestora” T. VIII., Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej, Wrocław, pp. 151.
• [8] Hensel, W. (2009). Jaka to roślina lecznicza?, Warszawa: Świat Książki. pp. 255.
• [9] Hobhouse, P. (2005). Historia ogrodów. Warszawa: Arkady. pp. 486.
• [10] Houlden, V., Scott, W., de Albuquerque, J. P., Jarvis, S, Ress, K., (2018) ‘The relationship between green-space and the mental wellbeing of adulds: A systematic review’. PLoS ONE 13(9): e0203000. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0203000.
• [11] Hussein, H. (2010). ‘Using the sensory garden as a tool to enhance the educational development and social interaction of children with special needs’, Support for Learning, Vol. 25, 1, pp. 25-31.
• [12] Jo, H., Rodiek S., Fujii, E., Miyazaki, Y., Park, B.-J., Seoung-Won, Ann. (2013). ‘Physiological and Psychological Response to Floral Scent’. HortScience 48(1) pp. 82-88. DOI: https://doi.org/10.21273/HORTSCI.48.1.82.
• [13] Koga, K., Iwasaki, Y. (2013). ‘Psychological and physiological effect in humans of touching plant foliage – using the semantic differential method and cerebral activity as indicators’. Journal of Physiological Anthropology, 32, 1, 7. DOI: https://doi.org/10.1186/1880-6805-32-7.
• [14] Kosiński W. (2008). Między rezydencją a klasztorem – ogrody świętej Hildegardy z Bingen, in: Założenia rezydencjonalno-ogrodowe: dziedzictwo narodu polskiego (na tle europejskich wpływów kulturowych), Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, pp. 171-190.
• [15] Krzeptowska-Moszkowicz, I., Moszkowicz, Ł., Porada, K. (2021). ‘Evolution of the Concept of Sensory Gardens in the Generally Accessible Space of a Large City: Analysis of Multiple Cases from Kraków (Poland) Using the Therapeutic Space Attribute Rating Method’, Sustainability, 13, 5904. DOI: https://doi.org/10.3390/su13115904.
• [16] Krzeptowska-Moszkowicz, I., Moszkowicz, Ł., Porada, K. (2022). ‘Urban Sensory Gardens with Aromatic Herbs in the Light of Climate Change: Therapeutic Potential and Memory-Dependent Smell Impact on Human Wellbeing’. Land, 11, 760. DOI: https://doi.org/10.3390/land11050760.
• [17] Krzeptowska-Moszkowicz, I., Moszkowic,z Ł., Porada, K. (2020). Znaczenie miejskich ogrodów sensorycznych o cechach przyjaznych organizmom rodzimym, na przykładzie dwóch przypadków z terenu dużych miast europejskich: Krakowa i Londynu, w: Integracja Sztuki i Techniki w Architekturze i Urbanistyce, Katedra Architektury i Urbanistyki, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, T. 6/1, Bydgoszcz 2020, pp. 61-68.
• [18] Krzeptowska-Moszkowicz, I.; Moszkowicz, Ł.; Porada, K. (2023). ‘What Affects the Depth of the Human–Garden Relationship in Freely Accessible Urban Sensory Gardens with Therapeutic Features in Various Users?’ Sustainability, 15, 14420. DOI: https://doi.org/10.3390/su151914420.
• [19] Krzymińska, A. (2017). Dotyk w hortiterapii, w: Krzymińska, A. (red.). Hortiterapia jako element wspomagający leczenie tradycyjne. Rhytmos, Poznań, pp. 103-116.
• [20] Kulesza, P. (2023). Współczesne otoczenie wiejskich kościołów parafialnych archidiecezji lubelskiej. Analiza dendrologiczna z aspektami kompozycyjnymi i krajobrazowymi. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydawnictwo KUL, Lublin, pp. 403.
• [21] Majdecki, L. (2009). Historia ogrodów. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, pp. 487.
• [22] Marques, B., McIntoch, J., Chanse, V. (2020). ‘Improving community health and wellbeing through multi-functional green infrastructure in cities undergoing densification’. Acta Horticulture et Regiotecturae, Nitra,: 2, pp. 101-107. DOI: https://doi.org/10.2478/ahr-2020-0020.
• [23] Milecka, M. (2012). ‘Średniowieczne dziedzictwo sztuki ogrodowej klasztorów europejskich’ Hereditas Monasteriorum 1, pp. 31-36.
• [24] Piekiełko-Zemanek, A. (1986). ‘Rola ilustracji w historii botaniki’. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 32/2, pp. 505-522.
• [25] Podbielkowski, Z. (1989). Słownik roślin użytkowych, Warszawa: PWRiL, pp. 529.
• [26] Pudelska K., Mirosław, A. (2013). ‘Symbolika średniowiecznych ogrodów przyklasztornych i ich roślinność’. Teka Komisji Architekuty Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych – OL PAN, IX/2, pp. 49-56.
• [27] Rostafiński, J. (1922). ‘Wpływ przeżyć chłopięcych Mickiewicza na obrazy ostatnich dwu ksiąg Pana Tadeusza oraz o święceniu ziół na Matkę Boską Zielną’. Rozprawy Wydziału Filozoficznego. Polska Akademia Umiejętności, 61: ser. 3, T. 16, 1, s. 1-36.
• [28] Schott, H. (ed.), (1994). Kronika Medycyny. Warszawa: Wydawnictwo “Kronika. pp. 648.
• [29] Sensorytrust.org.uk/information/factsheets/sensory-garden-1.html, dostęp: (Accessed: 05-05-2019)
• [30] Staniewska, A., (2020). Obłędne ogrody. Terapeutyczne właściwości krajobrazu jako podstawa kompozycji zespołów szpitali psychiatrycznych XIX i na początku XX w., Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, pp. 329.
• [31] Trojanowska, M. (2018). ‘Miejsca święte w zielonych przestrzeniach publicznych’. ‘Sacred places in public open green areas’. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN Oddział w Krakowie, T. XLVI, pp. 419-429.
• [32] Trojanowska, M. (2023). ‘Biblical Gardens and the Resilience of Cultural Landscapes - A Case Study of Gdańsk, Poland’. Land, 12, 137. https://doi.org/10.3390/land12010137.
• [33] Tubielewicz-Michalczuk, M. (2023). ‘Selected sensory gardens in Poland as educational and therapeutic spaces. Wybrane ogrody sensoryczne w Polsce jako przestrzeń edukacyjno-terapeutyczna’. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury O/PAN w Krakowie, T. LI, pp. 443-466. DOI: https://doi.org/10.24425/tkuia.2023.148986
• [34] Waskul, D., Vannini, P., Wilson, J. (2009). ‘The Aroma of Recollection: Olfaction, Nostalgia, and the Shaping of the Sensuous Self’. Senses and Society, Vol. 4, Issue 1, pp. 5-22. DOI: http://dx.doi.org/10.2752/174589309X388546.
• [35] Wintherbottom, D. Wagenfeld, A. (2015). Therapeutic Gardens. Design for Healing Spaces. Portand, London: Timber Press. pp. 324.
• [36] Włodarczyk, Z. (2009). Ogród biblijny jako metoda ewangelizacji, in: Kosiński W. (red.). Dni Jana Pawła II 2009, w 31 rocznicę powołania na Stolicę Piotrową. Materiały Seminarium 5 listopada 2009 w Politechnice Krakowskiej: „Wiara – Nauka – Technika”, Kraków, Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, pp. 31-38.
• [37] Zajadacz, A., Lubarska, A., (2020). ‘Sensory gardens as places for outdoor recreation adapted to the needs of people with visual impairments’. Studia Periegetica, 2, 30, pp. 25-43. DOI:10.5604/01.3001.0014.3170.
• [38] Żak, M. (2006). ‘Ogrody Maryi – kompozycje miejsca i wypełnienia roślinne. Zarys ikonografii motywu Madonny na tle ogrodu’. Roczniki Humanistyczne, T. LIV, z.4, pp. 99-145.