Kaplica grobowa rodziny Samsona Wollera w Leśnej koło Lubania– dzieło Carla Lüdeckego

• Autorzy: Grochowska E. , Stefański K.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc150204

Warianty tytułu

EN

The tomb-chapel of Samson Woller’s family in Leśna near Lubań– the work of Carl Lüdecke

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Leśna (niem. Marklissa) to niewielkie miasteczko malowniczo położone na Przedgórzu Izerskim, nieopodal Lubania. W XIX w. rozwinął się tu przemysł włókienniczy. Właścicielem największych zakładów, przekształconych w 1888 r. w spółkę akcyjną „Concordia”, był Samson Woller, przemysłowiec pochodzenia żydowskiego. W 1883 r. wybudował on w Leśnej kaplicę grobową według projektu znanego wrocławskiego architekta Carla Lüdeckego. Plany te zachowały się w zbiorach Technische Universität Berlin. Budowla należy do najciekawszych przykładów kaplic grobowych wzniesionych w XIX w. na Dolnym Śląsku. Założona jest na planie centralnym, ze środkowym kwadratem zwieńczonym kopułą. Prezentuje formy klasyczno-renesansowe. Wyróżnia się położeniem na obrzeżu miasta, na zboczu wzgórza opadającego ku jezioru. Jest to najciekawsze dzieło spośród kilku innych kaplic grobowych, jakie ma w swoim dorobku Lüdecke. Współczesny stan obiektu, wpisanego w 2013 r. do rejestru zabytków, jest bardzo zły. W artykule przedstawiono historię powstania kaplicy Samsona Wollera w Leśnej oraz dokonano analizy jej wartości architektonicznych na tle innych obiektów tego typu powstałych na Śląsku w tym samym okresie. Odrębnym wątkiem są związki Samsona Wollera z ziemiami polskimi – pod koniec XIX w. nabył on majątki Dłoń i Smolice w południowej Wielkopolsce, w pobliżu Krotoszyna. Jako wiano otrzymały je jego córki: Helena i Maria Otylia.

EN

Leśna (German Marklissa) is a small town picturesquely situated in Izerskie Foothills, nearby Lubań. In the 19th century a textile industry was developed here. The owner of the biggest production plants, converted in 1888 into the joint stock company “Concordia”, was Samson Woller, a manufacturer of Jewish descent. In 1883 he built in Leśna a tomb-chapel according to a design of well known Breslau’s architect Carl Lüdecke. Its plans survived in the collection of Technische Universität in Berlin. The building belongs to the most interesting examples of tomb-chapels erected in the 19th century in Lower Silesia. The tomb-chapel is built on a central plan with a center square crowned by a cupola. It presents the classic-Renaissance style. The building is distinguished by an unusual location – outside the city, on a hillside that slopes towards a lake. It is the most interesting architectural work from among other tomb-chapels designed by Carl Lüdecke. Current condition of the object, which in 2013 was entered into the register of historical monuments, is very bad. The article presents history of Samson Woller’s tomb-chapel in Leśna. It also contains analysis of chapel's architectural value comparing it to other objects of its type built in the same periods in Silesia. A separate thread are Samson Woller’s connections to Polish lands – at the end of the 19th century he acquired estates in Dłoń and Smolice in the south of Wielkopolska, nearby Krotoszyn. They were given as a dowry to his daughters: Helen and Maria Otylia.

Słowa kluczowe

PL

architektura sepulkralna; architektura Dolnego Śląska; Lüdecke Carl; Woller Samson

EN

sepulchral architecture; architecture of Lower Silesia; Lüdecke Carl; Woller Samson

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2015
• Tom: Nr 2(42)
• Strony: 31--40
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., rys.

Twórcy

autor

Grochowska E.

• Wrocław

autor

Stefański K.

• Katedra Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego/Institute of Art. History, University of Łódź

Bibliografia

• [1] Bena W., Polskie Górne Łużyce. Przyroda – historia – zabytki, Agat, Zgorzelec 2005.
• [2] Weczerka H., Handbuch der Historischen Stätten. Schlesien, Kröner, Stuttgart 1977.
• [3] pl-pl.facebook.com/KropkaWydawnictwo/posts/423515644393526 [accessed: 14.10.2014].
• [4] pl.wikipedia.org/wiki/Smolice_%28wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie%29 [accessed: 14.10.2014].
• [5] www.naszawioska.pl/solectwo,26-smolice/historia.html [accessed:14.10.2014].
• [6] Dobesz J., Nurty architektury 2. połowy XIX wieku w twórczości Karola Lüdeckego, praca doktorska, PWr, Wrocław 1978.
• [7] Dobesz J., Gmach Nowej Giełdy we Wrocławiu. Projekty konkursowe, [w:] H. Lisińska (red.), Sztuka XIX wieku w Polsce. Naród–miasto. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki,Poznań, grudzień 1977, PWN, Warszawa 1979, 209–232.
• [8] Dobesz J.L., Lüdecke Karl Johannes Bogislaus, [w:] R. Eysymontt, J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Leksykon architektury Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2011, 997.
• [9] Lüdecke Karl Johannes Bogislaw, [w:] U. Thieme, F. Becker, H. Vollmer (Hg.), Allgemeines Lexikon der Bildenen Künstler von der Antike biszur Gegenwart, Bd. 23, Leipzig 1968, 448.
• [10] www.architekturmuseum.ub.tu-berlin.de [accessed: 4.10.2014].
• [11] www.genealogieonline.nl [accessed: 4.10.2014].
• [12] Filarska B., Początki architektury chrześcijańskiej, TN KUL, Lublin 1983.
• [13] Bednorz A., Romanesque. Architecture – Sculpture – Painting, Edby R. To man, Köln 1997.
• [14] Kozaczewska-Golasz H., Mauzolea i kaplice grobowe od XVI do początku XX wieku w dawnym województwie legnickim, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2001.
• [15] Jaroszewski T.S., Architektura doby oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1971.
• [16] Stefański K., Kaplica grobowa Karola Scheiblera w Łodzi. Perła architektury neogotyckiej, WING, Łódź 2006.
• [17] Stefański K., Kaplica grobowa Heinzlów w Łodzi a typ renesansowej kaplicy kopułowej w architekturze epoki historyzmu, [w:] M. Wróblewska-Markiewicz (red.), Recepcja renesansu w XIX i XX wieku.Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Łódź, listopad 2002, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Łódź 2003, 161–177.
• [18] Stefański K., Wielkie rody fabrykanckie Łodzi i ich rola w ukształtowaniu obrazu miasta. Geyerowie, Scheiblerowie, Poznańscy, Heinzlowie, Kindermannowie, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2014.
• [19] Kozina I., Pałace i zamki na pruskim Górnym Śląsku w latach 1850–1914, Muzeum Śląskie, Katowice 2001.
• [20] „Architektonisches Skizzenbuch” 1871, H. 2, Bl. 5.
• [21] „Architektonisches Skizzenbuch” 1881, H. 6, Bl. 3.
• [22] Łoziński J.Z., Wolff-Łozińska B. (red.), Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 4, z. 2: Województwo wrocławskie. Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, pod red. J. Pokory i M. Zlata, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1991, 82, il. 139–140.
• [23] Oelsner T., Schloss und Bergkapelle zu Sieblitz, „Schlesische Provinzialblätter”, Neuen Folge, Bd. 8, Breslau 1869, 353.
• [24] „Architektonisches Skizzenbuch” 1866, H. 1, Bl. 3.
• [25] Pokora J. (red.), Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 4, z. 6: Województwo wrocławskie (dolnośląskie). Powiat strzeliński, pod red. E. Kołaczkiewicz, 272–281, il. 111–114.
• [26] „Architektonisches Skizzenbuch” 1882, H. 5, Bl. 6.
• [27] Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I Das KönigreichPreussen, 7 Bd.: Provinz Posen, Nicolaische Verlags-Buch -handlung, Berlin 1905.
• [28] „Dziennik Poznański” 1912, nr 146.
• [29] Klause G., Roger Sławski 1871–1963. Architekt, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1999.