Działalność i spuścizna twórcza polskich architektów na Wołyniu w okresie międzywojennym (1921–1939)

• Autorzy: Mykhaylyshyn Olga

Identyfikatory

DOI

10.17388/WUT.2024.0004.ARCH

Warianty tytułu

EN

The Activities and Creative Legacy of Polish Architects of Volyn during the Interwar Period (1921–1938)

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule podjęto problem przesłanek społecznych i cech kształtowania się profesjonalnego środowiska architektonicznego na terenie województwa wołyńskiego II Rzeczypospolitej (1921 –1939), składającego się głównie z architektów polskiego pochodzenia. Wołyń był atrakcyjnym regionem do pracy zarówno dla doświadczonych, jak i młodych polskich specjalistów, którzy rozpoczynali tu swoją karierę zawodową. W związku z brakami kadrowymi, jak i możliwością zatrudnienia w służbie publicznej oraz prowadzenia prywatnej praktyki projektowej w regionie w okresie międzywojennym, architekci wykonali projekty znacznej liczby budynków różnych grup typologicznych. Wizerunek architektoniczny odzwierciedlał narodowo-romantyczne i awangardowe nurty stylistyczne ówczesnej architektury polskiej i europejskiej oraz ich indywidualną interpretację autorską. Na podstawie kwerendy publikacji okresu międzywojennego i dokumentów archiwalnych zarysowano działalność polskich architektów na Wołyniu w l. 20. i 30. XX w., omówiono portrety twórcze oraz scharakteryzowano dziedzictwo architektów: Tadeusza Kraffta, Jana Siemiątkowskiego, Franciszka Kokesza, Stanisława Słowikowskiego, Józefa Nowaka.

EN

This article examines matters of social premises and qualities shaping the professional architectural community within the borders of the Voivodeship of Volyn of the 2nd Polish Republic (1921–1939, mainly consisting of architects of Polish origin). Volyn was an attractive region for work for both experienced as well as young Polish specialists who were just launching their professional careers. It was in connection with def ciencies in staffing as well as no prospects for employment in the civil service or the conducting of a private practice in the region during the interwar period that architects developed designs for a significant number of buildings belonging to various topological groups. The architectural image reflected the national–romantic and Avant Garde stylistic streams of the then contemporary architecture of Poland and Europe as well as their individual interpretation by the designers. Thanks to research looking into publications from the interwar period and archival documents, a sketch of the activities of Polish architects in Volyn over the 1920s and 1930s was developed discussing the creative portraits and characterization of the heritage of architects Tadeusz Krafft, Jan Siemiątkowski, Franciszek Kokesz, Stanisław Słowikowski, and Józef Nowak.

Słowa kluczowe

PL

polscy architekci; Wołyń; okres międzywojenny; Franciszek Kokesz; Tadeusz Krafft; Jan Siemiątkowski; Józef Nowak; Stanisław Słowikowski

EN

Polish architect; Volyn; interwar period; Franciszek Kokesz; Tadeusz Krafft; Jan Siemiątkowski; Józef Nowak; Stanisław Słowikowski

• Wydawca: Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce
• Rocznik: 2024
• Tom: nr 7
• Strony: 4--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys.

Twórcy

autor

Mykhaylyshyn Olga

• Narodowy Uniwersytet Gospodarki Wodnej i Zarządzania Zasobami Naturalnymi, Instytut Budownictwa i Architektury, Równe, Ukraina

• https://orcid.org/0000-0003-3046-7923

Bibliografia

• MATERIAŁY PUBLIKOWANE
• 1. Borcz Zuzana, Budownictwo pocztowe w Polsce w okresie międzywojennym, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1979, z. 1, s. 51-68.
• 2. Budowa domów dla urzędników państwowych w województwach wschodnich, Warszawa 1925.
• 3. Budowa szkoły-schroniska im. Legionów w Kościuchnówce, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1937, nr 8, s. 10.
• 4. Dutkiewicz Józef, Konkurs na odbudowę zamku w Dubnie, „Buletyn Historii Sztuki i Kultury”, 1933-1934, nr 4, s. 302.
• 5. Konkurs na projekt Starostwa i Wydz. Pow. w Zdołbunowie, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1937, nr 10, s. 8.
• 6. Konkursy. Budownictwo na Wołyniu, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1928, nr 8-9, s. 14.
• 7. Krafft Tadeusz, Uwagi na temat budownictwa na Wołyniu, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1935, nr 4-5, s. 12-16.
• 8. Lewicki Jakub, Modernizm na Wołyniu, czyli jak zmieniały się Kresy, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Łopatecki, t. IV, Białystok 2013, s. 417-456.
• 9. Popek Leon, Świątynie Wołynia, Lublin 1997.
• 10. Projekt regulacji i rozbudowy Wołyńskiej Szkoły Szybowcowej L.O.P.P. na Sokolej Gorze, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1937, nr 8-9, s. 30-31.
• 11. Pszczółkowski Michał, Architektura Łucka w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Łopatecki, t. VIII, Białystok 2017, s. 215-252.
• 12. Pszczółkowski Michał, Architektura szkolna II Rzeczypospolitej, Łódź 2017.
• 13. Pszczółkowski Michał, Architektura użyteczności publicznej II Rzeczypospolitej. 1918-1939. Forma i styl, Łódź 2014.
• 14. Pszczółkowski Michał, Architektura użyteczności publicznej II Reczypospolitej. 1918-1939. Funkcja, Łódź 2020.
• 15. Raczyński Franciszek, Szkic historyczny rozwoju Wołyńskiego Stowarzyszenia Techników w Łucku, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1937, nr 8-9, s. 2.
• 16. Rewski Zygmunt, Województwo Wołyńskie. Prace konserwatorskie, „Buletyn Historii Sztuki i Kultury”, 1938, nr 2, s. 224.
• 17. Siemiątkowski Jan, Budownictwo na Wołyniu, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1928, nr 8-9, s. 3-10.
• 18. Siemiątkowski Jan, Budownictwo na Wołyniu, „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”, 1937, nr 8-9, s. 3-6.
• 19. Słowikowski Stanisław, Projekt schroniska turystycznego nad Switiazią, „Ziemia Wołyńska”, 1939, nr 4, s. 51.
• 20. Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Architektów RP, oddział w Łucku, „Komunikat SARP”, 1937, nr 6-7, s. 27-28.
• 21. Tejszerska Anna, Styl narodowy w architekturze sakralnej Polski Odrodzonej (1918 –1939), Lublin, 2019.
• 22. Z życia okręgów i oddziałów P.[olskiego] T.[owarzystwa] K.[rajoznawczego], „Wiadomości Krajoznawcze i Turystyczne”, R.V, 1934, nr 8-9, s. 4.
• 23. Z działalności Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, „Architektura i Budownictwo”, 1933, nr 7, s. 219-222.
• 24. Котис Олександр, Юзеф Новак, Як НКВС репресував луцького архітектора за до- носом (Kotys Oleksandr, Iuzef Novak, Iak NKVS represuvav luts’koho arkhitektora za donosom), https://www.volynnews.com/news/all/yuzef-novak-yak-nkvs-represuvav-lutskoho-arkhitektora-za-donosom/ [dostęp: 09.06.2024].
• 25. Михайлишин Ольга, Архітектура і містобудування Західної Волині 1921-1939 років, Рівне 2013 (Mykhaylyshyn Olga, Arkhitektura i mistobuduvannia Zakhidnoi Volyni 1921-1939 rokiv, Rivne 2013).
• 26. Михайлишин Ольга, Архітектор Семен Сидорчук: спроба творчого портрета забутого майстра, „Вісник НУВГП”, 2009, N 3 (47), Ч.З., с. 49-56 (Mykhaylyshyn Olga,
• 27. Arkhitektor Semen Sydorchuk: sproba tvorchoho portreta zabutoho maistra, “Visnyk
• 28. NUVGP”, 2009, N 3 (47), CH.Z., s. 49-56).
• 29. Прищепа Олена, Міста Волині у другій половині ХІХ — на початку ХХ ст., Рівне 2010. (Pryshchepa Olena, Mista Volyni u druhii polovyni XIX — na pochatku XX st., Rivne 2010).
• MATERIAŁY NIEPUBLIKOWANE
• 30. Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Zespół 9
• - Projekt kościoła w Horyńgrodzie, proj. Wawrzyniec Dajczak, inż. architektury i budownictwa, 1927, we Lwowie, sygn. 2598.
• - Proj. kościoła paraf. w Pow. mieście Kostopolu, wojew. wołyńskie. Proj. inż. arch. Feliks Michalski, 1927, sygn. 2736.
• – Projekt odbudowy kościoła rzymsko-kat. Św. Stanisława w Kowlu na Wołyniu. Proj. inż.-arch. Wiesław Kononowicz i Stefan Szyller, 1924, sygn. 2746.
• – Projekt Gimnasium Państwowego w Łucku. Proj. Tołłoczko Kazimierz, inż.-arch., sygn. 2951.
• – Projekt budowy gmachu dla Banku Polskiego w Łucku, proj. inż. W. Baliński, 1925, sygn. 2955.
• – Projekt Oddziału Państwowego Banku Rolnego w Łucku, wojew. Wołyńskiego przy ul. Elizy Orzeszkowej. Proj. Akademik arch. Lalewicz, 1928, sygn. 2956.
• – Projekt Urzędu P[ocztowego] i T[elegraficznego] w Łucku. Proj. inż. Puterman, 1936, sygn. 2957.
• – Projekt kościoła drewnianego w Hucie Stepańskiej, wojew. wołyńskie. Proj. Arch. Zdzisław Mączeński. 1920, sygn. 3329.
• 31. Archiwum Państwowe Obwodu Rowieńskiego, Równe, Ukraina:
• Magistrat miasta Równe, Fond 31
• – Spisy pracowników Magistratu, 1923, op. 1, spr. 184.
• – Sprawa budowy domu przy ul. 3 Maja, nr 316, własność Dubikiera Hersza, 1923-1932, op. 1, spr. 205.
• – Okólniki i zarządzenia Ministerstwa Robót Publicznych i Wołyńskiego Urzędu Wojewódzkiego w sprawie rozwoju budownictwa na terytorium Państwa Polskiego. O zakazie budowy bez pozwolenia itp., 1926-1932, op. 1, spr. 378a.
• – Protokoły z posiedzeń komisji budowlanej Magistratu, 1927-1930, op. 1. spr. 521.
• – Sprawa przebudowy domu przy ul. 3 Maja, nr 274, własność Berndta Ferdinanda, 1930-1938, op. 1, spr. 1593.
• – Spisy pracowników Magistratu, 1932-1934, op. 1, t. 2, spr. 1978.
• 32. Bank Gospodarstwa Krajowego, Fond 40.
• – Sprawa udzielenia kredytu Zarębskiemu Stanisławowi na budowę domu w Łucku, 1933-1934, op. 5, spr. 94.
• – Sprawa udzielenia kredytu Deblessemu Janowi na budowę domu w Horochowie, 1933-1934, op. 6, spr. 93.
• – Sprawa udzielenia kredytu Smoleńskiej Stefanii na budowę domu w Równem, 1936-1939, op. 8, spr. 134.
• 33. Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego, Łuck, Ukraina:
• Fond 46
• – Projekt 7-klasowej szkoły w Rożyszczach, inż. arch. F. Kokesz, 1935, op. 6, spr. 3227.
• – Projekt budowy 7-klasowej szkoły powszechnej w Krzemieńcu przez Towarzystwo Przyjaciół szkół hebrajskich, inż. arch. F. Kokesz, bez daty, op. 6, spr. 3321.
• – Projekt budowy 7-klasowej publicznej szkoły powszechnej we wsi Nesuchoiże (Zarzecze) pow. Kowelskiego, inż. arch. F. Kokesz, 1939, op. 6, spr. 3367.
• – Projekt kinoteatru p. Zofii Gkilichowej w Łucku przy ulicy Krasińskiego, inż. arch. F. Kokesz, 1939, op. 6, spr. 3428.
• – Projekt kościoła w Ożeninie, inż. arch. F. Kokesz, 1930, op. 6, spr. 3464.
• – Projekt kościoła w Białozórce, arch. Romuald Gutt, 1927, op. 6, spr. 3469.
• – Projekt kaplicy w Babinie, arch. Jan Ryczgórski-Sawicz, 1939, op. 6, spr. 3492.
• – Projekt domu zdrojowego w Hucie Stepańskiej, powiatu kostopolskiego, województwa wołyńskiego, inż. arch. F. Kokesz, 1933, op. 6, spr. 3631.
• – Projekt Domu Ludowego w Horochowie, inż. arch. F. Kokesz, 1929, op. 6, spr. 3635.
• – Projekt budynku murowanego 2-piętrowego Oddziału Centralnej Kasy Spółek Rolniczych w Łucku przy ul. 3-go Maja 18, arch. Witold Marcinkowski, 1936, op. 6, spr. 3666.
• – Projekt domu ośmiomieszkalnego na łąkach miejskich w Łucku, inż. arch. J. Nowak, op. 6, spr. 3676.
• – Projekt budynku Polskiego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Łucku, arch. W. Ryttel, bez daty, op. 6, spr. 3686.
• – Akta osobowe Franciszeka Kokesza, 1924–1927, op. 7, spr. 1056.
• – Akta osobowe Tadeusza Kraffta, 1922–1923, op. 7, spr. 1145.
• – Akta osobowe Jana Siemiątkowskiego, 1922–1939, op. 7, spr. 2138.
• – Akta osobowe Stanisława Sikorskiego, 1926–1936, op. 7, spr. 2156.
• – Akta osobowe Stanisława Słowikowskiego, 1935–1939, op. 7, spr. 2210. Miejski architekt Łucka, Fond 158
• – Sprawa nieruchomości Spółdzielni Oficerskiej w Łucku, 1928–1935, op. 4, spr. 1162.
• – Projekt przebudowy domu mieszkalnego por. Jana Borkowskiego na dz. 22 kolonii oficerskiej w Łucku, inż. arch. F. Kokesz, 1931, op. 4, spr. 1551.
• – Protokóły komisji technicznej i korespondencja z Urzędem Wojewódzkim w sprawach zagospodarowania Łucka, 1932–1933, op. 4, spr. 1734.
• – Projekt domu szeregowego 18-to mieszkaniowego na łąkach m. Łucka, inż. arch. J. Nowak, 1935, op. 4, spr. 2277.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).