Zlepieniec zygmuntowski jako zjawisko geologiczne, materiał architektoniczny i atrakcja turystyczna

• Autorzy: Barcicki M. , Sawicki B.

Warianty tytułu

EN

The Zygmuntowski conglomerate as a geological phenomenon, architectural material and tourist attraction

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kamieniarskie ośrodki okolic Kielc i Chęcin znane były ze swoich wyrobów od co najmniej XVI w. Ich rozwój uwarunkowany był przede wszystkim lokalną bazą surowcową oraz unowocześnianiem technik wydobywania i obróbki skał. Eksploatowano tu zwłaszcza paleozoiczne skały mające walory dekoracyjne, a więc dewońskie wapienie i permskie zlepieńce. Te ostatnie posłużyły do wykonania trzonu pierwszej kolumny Zygmunta III Wazy, która stanęła w 1644 r. na Placu Zamkowym w Warszawie. W artykule przedstawiono szczegółową charakterystykę petrograficzną zlepieńca zygmuntowskiego, podano jego wiek i genezę. Zlepieńce te wydobywano w kamieniołomie „Jerzmaniec” na Czerwonej Górze, nieopodal Chęcin. Od imienia króla skałę tę zaczęto nazwać zlepieńcem zygmuntowskim a kamieniołom „Zygmuntówką”. Zlepieniec ten, z racji swoich unikatowych walorów dekoracyjnych, znalazł zastosowanie w wielu budowlach sakralnych i świeckich oraz zajął poczesne miejsce w historii, architekturze i sztuce naszego kraju. Posłużył on do wyrobu kolumn, schodów, tablic inskrypcyjnych, portali, parapetów, oraz płyt na posadzki i okładziny ścienne. Zarówno zlepieniec zygmuntowski jak i kamieniołom, w którym go wydobywano, jest atrakcją geoturystyczną o znaczących walorach naukowych, poznawczych i dydaktycznych. Wiedza na ten temat jest jednak stosunkowo słabo rozpowszechniona i w nieznacznym stopniu wykorzystywana w turystyce oraz promowaniu regionu świętokrzyskiego.

EN

Stonemasonry center of area Kielce and Chęciny were known from their products since at least sixteenth century. Their development was conditioned mainly by local, raw base and modern techniques of extraction and processing of rocks. Exploited here, especially Paleozolic rocks with decorative qualities, so Devonian limestones and Permian conglomerates. These latter were used to make the stem of first column of Zygmunt III Waza which stood in 1644 at Castle Square in Warsaw. In the article shows detailed petrographic characterization of Zygmuntowski conglomerate, given his age and genesis. These conglomerates mined in a quarry „Jerzmaniec” at Red Mountain, near Chęciny. From the name of the king the rock called Zygmuntowski conglomerate and a quarry „Zygmuntówka”. This conglomerate, owing to its unique decorative qualities, has been applied in a number of sacred and secular buildings and took a prominent place in the history, architecture and art of our country. It was used for the manufacture of window sills, columns, stairs, inscription tables, portals and panels for floors and wall coverings. Both Zygmuntowski conglomerate and the quarry where it was mined, is the geotouristic attraction of significant scientific, cognitive and didactic values. Such knowledge, however, is relatively poorly disseminated and minor extent in tourism and promoting Świętokrzyski region.

Słowa kluczowe

PL

zlepieniec zygmuntowski; materiał architektoniczny; atrakcja turystyczna

EN

Zygmuntowski conglomerate; architectural material; tourist attraction

• Wydawca: Sieć Badawcza Łukasiewicz - Poznański Instytut Technologiczny
• Czasopismo: Logistyka
• Rocznik: 2014
• Tom: nr 3
• Strony: 340--352
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., fot., rys., tab., pełen tekst na CD

Twórcy

autor

Barcicki M.

• Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Transportu i Elektrotechniki, Zakład Logistyki i Marketingu, 26-600 Radom, ul. Malczewskiego 29

autor

Sawicki B.

• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Turystyki i Rekreacji, 20-950 Lublin, ul. Akademicka 15

Bibliografia

• 1. Badach A., Ikonografia przedstawień płaszcza królewskiego na posągu Zygmunta III z warszawskiej Kolumny. Barok. Historia – Literatura – Sztuka. 1998, nr 2 (10).
• 2. Czarnocki J., Marmury świętokrzyskie. Prace Instytutu Geologicznego, 1958, t. XXI.
• 3. Grzesiuk-Olszewska I., Warszawska rzeźba pomnikowa. Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2003.
• 4. Guldon Z., Kowalski W., W kwestii identyfikacji surowców skalnych użytych w XIV-XVIII w. do wyrobu tablic inskrypcyjnych na terenie Kielecczyzny. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1984, nr 4.
• 5. Hakenberg M., Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Chęciny (850). Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa, 1974.
• 6. Hakenberg M., Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Chęciny (850). Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa, 1973.
• 7. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., Produkt turystyczny. Pomysł, organizacja, zarządzanie. PWE Warszawa, 2005.
• 8. Kostecka A., Charakterystyka zlepieńców cechsztyńskich synkliny gałęzicko-bolechowickiej (Góry Świętokrzyskie). Kwartalnik Geologiczny 1962, 6/3.
• 9. Kostecka A., Litologia i sedymentacja cechsztynu synkliny gałęzicko-bolechowickiej (Góry Świętokrzyskie). Prace Geologiczne Komisji Nauk Geologicznych PAN Oddział w Krakowie, 1966, t. 38.
• 10. Kowalczewski S., Marmury kieleckie. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych. Warszawa, 1972.
• 11. Kowalczewski Z., Historia górnictwa świętokrzyskiego. Geologia złóż, dzieje eksploatacji, wykorzystanie kopalin. Wycieczka a. W: M. Barcicki, J. Mityk (red.), 42. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Kielce, 27-30.06.1993 r. Przewodnik terenowy. Wyd. Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział w Kielcach, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego w Kielcach. Kielce,1993.
• 12. Kruczek Z., Polska – geografia atrakcji turystycznych. Wyd. Proksenia. Kraków, 2010.
• 13. Kuleta M., Zbroja S., Kamieniołom zlepieńca zygmuntowskiego w Chęcinach – Czerwonej Górze. W: T. Słomka, A. Kicińska-Świderska, M. Doktor, A. Joniec – Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce. Wydz. Geol., Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH, Kraków, 2006.
• 14. Migaszewski Z., Sedymentacyjne utwory hydrotermalne dewonu środkowego i górnego Gór Świętokrzyskich. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 1990, t. 129.
• 15. Nowak T. W., Dokumentacja geologiczna złoża zlepieńców zygmuntowskich „Zygmuntówka” z zasobami w kat. C2, C1 +B. Dodatek nr 1 (1984). Arch. Przedsiębiorstwa Geologicznego. Kraków, 1970.
• 16. Oterman S., Stare i nowe dzieje eksploatacji i obróbki wapieni pińczowskich oraz marmurów kieleckich. Wyd. Pińczowskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Pińczowie. Pińczów, 1980.
• 17. Rajchel J., Kamienie dekoracyjne w wystroju krakowskiej AGH. Część II. Skały osadowe. Świat Kamienia, 2001 nr 4 (11).
• 18. Rajchel J., Kamienny Kraków. Spojrzenie geologa. Wyd. II. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków, 2005.
• 19. Rajchel J., Kamienie dekoracyjne z rejonu Gór Świętokrzyskich w architekturze Krakowa. W: S. Skompski i A. Żylińska (red.), Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. Materiały Konferencyjne, LXXVII Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego Ameliówka k. Kielc, 2006.
• 20. Rubinowski Z., Szlagowski A., Punkt 3. Sitkówka – Czerwona Góra, marmurołom Zygmuntówka; zlepieńce permu. W: H. Żakowa (red.), Przewodnik 53 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kielce 6-8 września 1981. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1981.
• 21. Ryka W., Maliszewska A., Słownik petrograficzny. Wyd. II. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1991.
• 22. Słomka T., Kicińska-Świderska A., Doktor M., Joniec A., Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce. Wyd. MŚ i NFOŚiGW, AGH, Kraków, 2006.
• 23. Stupnicka E., Stempień-Sałek M., Poznajemy Góry Świętokrzyskie. Wycieczki geologiczne. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2001.
• 24. Sygietyńska H., Kamień w architekturze i rzeźbie Warszawy. PWN, Warszawa, 1978.
• 25. Świercz A., (red.), Monografia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Wyd. Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach i Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 2010.
• 26. www.aneksy.pwn.pl – Zygmuntówka. Powaryscyjska rzeźba Gór Świętokrzyskich i jej wpływ na depozycję utworów permskich. [dostęp: 15.02.2014 r.].
• 27. Zbroja S., Kuleta M., Migaszewski Z. M., Nowe dane o zlepieńcach z kamieniołomu „Zygmuntówka” w Górach Świętokrzyskich. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 1998, t. 379.