Trichlorek fosforylu

• Autorzy: Konieczko K. , Czerczak S.

Warianty tytułu

EN

Phosphoryl trichloride

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Trichlorek fosforylu jest przezroczystą, bezbarwną lub żółtawą cieczą o nieprzyjemnym, ostry zapachu. W kontakcie z wodą lub z parą wodną gwałtownie hydrolizuje, wydzielając chlorowodór i kwas fosforowy(V). Jest stosowany w przemyśle, przede wszystkim do produkcji alkilowych i arylowych triestrów kwasu fosforowego( V). Znalazł zastosowanie także w produkcji: plastyfikatorów, środków opóźniających palenie, cieczy hydraulicznych, insektycydów, farmaceutyków, dodatków do produktów naftowych oraz półproduktów do produkcji barwników. Jest stosowany także jako: czynnik chlorujący, katalizator, rozpuszczalnik w krioskopii oraz domieszka donorowa w półprzewodnikach krzemowych. Trichlorek fosforylu jest we Wspólnocie Europejskiej uznany za produkt wysokotonażowy, tzw. HPV(> 1000 t/rok/producent lub importer). Związek jest produkowany m.in. przez takie koncerny chemiczne, jak: Bayer, BASF, Givaudan, Hoechst. W SCOEL rozpoczęto prace nad dokumentacją i propozycją wartości OEL dla trichlorku fosforylu. Trichlorek fosforylu jest zaklasyfikowany jako substancja żrąca, bardzo toksyczna (przez drogi oddechowe w warunkach narażenia ostrego), toksyczna (przez drogi oddechowe w warunkach narażenia przewlekłego) i szkodliwa (po połknięciu). Zarówno w przypadkach ostrych, jak i przewlekłych zatruć inhalacyjnych trichlorkiem fosforylu podstawowym skutkiem było działanie drażniące na drogi oddechowe i oczy: pieczenie oczu i gardła, uczucie duszności, łzawienie, kaszel, skurcz oskrzeli, ból za mostkiem, zapalenie opłucnej. U narażonych obserwowano pogorszenie parametrów spirometrycznych płuc, a późnymi skutkami narażenia były problemy astmatyczne i obturacyjna choroba układu oddechowego. Dostępne wyniki badań na zwierzętach są słabo udokumentowane. Trichlorek fosforylu nie wykazuje działania mutagennego. W piśmiennictwie nie znaleziono informacji ani o rakotwórczym działaniu tej substancji, ani o jej działaniu na rozrodczość. Skutkiem krytycznym działania trichlorku fosforylu jest silne działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych. Należy podkreślić, że w kontakcie z wilgocią substancja hydrolizuje, tworząc silnie drażniące kwasy: chlorowodorowy i fosforowy(V). Istniejące dane nie pozwalają na wyznaczenie wartości NOAEL lub LOAEL, dlatego zaproponowano ustalenie wartości normatywu trichlorku fosforylu na podstawie obowiązujących normatywów higienicznych dla produktów jego hydrolizy oraz metody oznaczania ich stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy. Ze względu na metodę oznaczania stężenia trichlorku fosforylu proponuje się przyjęcie stężenia 1 mg/m3 za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) oraz stężenia 2 mg/m3 za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) przez analogię do kwasu fosforowego(V). Ze względu na działanie żrące trichlorku fosforylu na skórę i oczy proponuje się także oznaczenie normatywu literą „C” – substancja żrąca. Nie ma podstaw merytorycznych do ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) tri chlorku fosforylu.

EN

Phosphoryl trichloride is a clear, colourless to yellow, fuming liquid with a pungent and musty odor. It hydrolyses in water or moist air to hydrogen chloride and orthophosphoric acid. Phosphoryl trichloride is widely used to manufacture alkil and aryl orthophosphate triesters. It is used for plasticizers, flame retardants, hydraulic fluids, insecticides, pharmaceuticals, gasoline additives and dye intermediates. Phosphoryl trichloride is also used as a chlorinating agent, catalyst, cryoscopy solvent and dopant for semiconductor grade silicon. A critical effect of exposure to phosphoryl trichloride is a strong irritation of eyes and the upper respiratory tract. Based on available data no NOAEL nor LOAEL values could be calculated. With regard to rapid hydrolysis of phosphoryl trichloride to hydrochloric acid and orthophosphoric acid, establishing occupational exposure limits based on existing MAC (TWA) values for these hydrolysis products was proposed. Taking into account the method of determining phosphoryl trichloride in workplace air, relating to orthophosphoric acid, a MAC (TWA) value of 1 mg/m3 and a STEL value of 2 mg/m3 were proposed by analogy to orthophosphoric acid. C notation, indicating corrosive action of phosphoryl trichloride, was assigned. There are no grounds for establishing a BEI value.

Słowa kluczowe

PL

trichlorek fosforylu; narażenie zawodowe; NDS

EN

phosphoryl trichloride; occupational exposure; OEL

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 1 (75)
• Strony: 57--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz., rys.,tab.

Twórcy

autor

Konieczko K.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Czerczak S.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

Bibliografia

• 1.ACGIH (2001) Phosphorous oxychloride. [W:] Baza danych – Documentation of the TLVs and BEIs with other worldwide occupational exposure values (2011).
• 2.ACGIH (2011a) Guide to occupational exposure values.
• 3.ACGIH (2011b) TLVs and BEIs Threshold limit values for chemical substances and physical agents and biological exposure indices.
• 4.Arbete Och Halsa (1999) Phosphorus trichloride, phosphorus pentachloride, phosphoryl chloride. Scientific Basis for Swedish Occupational Standards XX 26, 7.
• 5.Bayer AG (2002) Phosphorus oxychloride safety data sheet. Issued 4.02.2002 [cyt. za OECD 2006].
• 6.CHRIS,Chemical Hazard Response Information System (2011) [komputerowa baza danych on-line: http://toxnet.nlm.nih.gov/].
• 7.ChemIDplus Lite (2011) [komputerowa baza danych online: http://toxnet.nlm.nih.gov/].
• 8.DFG (2010) List of MAK and BAT Values.
• 9.ESIS, European Substances Information System (2011) [komputerowa baza danych on-line: http://ecb.jrc. ec.europa.eu/esis/].
• 10.GESTIS, International limit values (2011).
• 11.HazardText, Hazard Management (2011) [komputerowa baza danych on-line: http://toxnet.nlm.nih.gov/].
• 12.HSDB, Hazardous Substance Data Bank (2011) [komputerowa baza danych on-line: http://toxnet.nlm.nih.gov/].
• 13.Hudson R.F., Moss G. (1962) Hydrolysis of phosphorochloridates and related compounds. Part IV. Phosphoryl chloride 3599–3605 [cyt. za OECD 2006].
• 14.IPCS (1997) Phosphorus oxychloride. ICSC, 0190.
• 15.IUCLID dataset. Phosphoryl trichloride (2000) [on-line: http://esis.jrc.ec.europa.eu/doc/existing-chemicals/ IUCLID/ data_sheets/10025873.pdf].
• 16.Marhold J., Cizek J. (1957) Akutni jedovatost fosforovych insekticid. Pracovni lekarstvi 5-IX, 390–393.
• 17.Mobil Co. (1977) Mutagenicity evaluation of MCTR 191- 77. Litton Bionetics Inc., unpublished report nr 2683 to Mobil Co. [cyt za OECD 1977].
• 18.Mołodkina N.N. (1971) Osobiennosti biologiczeskowo diejstwa chlorokisi fosfora. Gigiena Truda i Professionalnye Zabolevaniia 10, 30–34.
• 19.Mołodkina N.N. (1974) Comparative toxicity of the chloride compounds of phosphorus (POCl3, PCl3, PCl5) In single and repeated exposures. Toxicol. Nov. Prom. Khim. Veshch., 13, 107–114 [cyt. za OECD 2006].
• 20.Monsanto Co. (1978) Birch M. Younger Laboratories Inc. St Louis Project Y-78-159; Sep. 11, 1978 OTS 0534840 [cyt. za OECD 2006].
• 21.NIOSH Pocket Guide (2011) [on-line: http://csi. micromedex.com/].
• 22.OECD (2006) SIDS Initial Assessment Report phosphoryl trichloride.
• 23.Oltramare M. i in. (1975) Intoxication collective professionelle par l’oxychlorure de phosphore. Archives des Maladies Professionnelles et de Medicine de Travail et de Securite Sociale 36, 438–440.
• 24.OSHA (1989) Phosphorus oxychloride. OSHA comments from the January 19, 1989 Final Rule on Air Contaminants Project.
• 25.Parmeggiani L. (1953) Malatie causa te da fosforo e composti. Med. d. Lavoro 44 (6–7), 263–265.
• 26.Patelska B. (1991) Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego. Kwas fosforowy [materiały niepublikowane].
• 27.Quistad G.B. i in. (2000) Phosphoacetylcholineesterase: toxicity of phosphorus oxychloride to mammals and insects that can be attributed to selective phosphorylation of acetylcholinesterase by phosphorodichloric acid. Chem. Res. Toxicol. 13, 652–657.
• 28.Riess G. (2002) Phosphorous compounds, inorganic. Phosphorus halogen compounds. Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry [electronic version]. Wiley- VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, Weinheim [cyt. Za OECD 2006].
• 29.Rivoire B. i in. (1995) Le syndrome de dysfunction reactive des voies aeriennes; une forme particulere d’asthma professionel. Archives des Maladies Professionnelles et de Medicine de Travail 57, 136 [cyt. za OECD 2006].
• 30.Rodionova R.P., Ivanov N.G. (1979) Sravnienije wyrażennosti razdrażajuszczich swojstw promyszlennych jadow na kożu i dychatelnuju sistemu. Toksikol Nov. Prom. Khim. Veshch. 15, 58–63.
• 31.Roshchin A.V., Mołodkina N.N. (1977) Chloro compounds of phosphorus as industrial hazards. J. Hygiene Epidem. Microbiol. Immunol. 21 (4), 387–394
• 32.Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29.11.2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833 z późn. zm.
• 33.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16.12. 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/648/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie WE nr 1907/2006. Dz. Urz. UE L 353 z dnia 31.12.2008 r., 1; ze zm. Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 790/2009. Dz. Urz. UE L 235 z dnia 5.09.2009 r., 1.
• 34.RTECS, Registry of Toxic Effects of Chemical Substances (2011) [komputerowa baza danych on-line: http://csi.micromedex.com/].
• 35.Rydzyński K., Kuchowicz E. (1997) Chlorowodór. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego [materiały niepublikowane].
• 36.Sassi C. (1954) L’Intossicazione professionale da ossicloruro di fosforo. Med. d. Lavoro 45 (3), 171–177.
• 37.Scotti P. (1967) Contributo clinic alla conoscenza dell’ intossicazione acuta da ossicloruro do fosforo. Minerva Medica 58, 129–131 [cyt. za OECD 2006].
• 38.Segall Y. i in. (2003) Major intermediates in organophosphate synthesis (PCl3, POCl3, PSCl3 and their diethyl esters) are anticholinesterase agents directly or on activation. Chem. Res. Toxicol. 16, 350–356.
• 39.SUVA (2011) Grenzwerte am Arbeitsplatz 2011. Suva Arbeitsmedizin, Luzern 95.
• 40.Weeks M.H. i in. (1964) Acute vapor toxicity of phosphorus oxychloride, phosphorus trichloride and methyl phosphonic dichloride. Am. Ind. Hygiene Assoc. J. 5, 470– 475.