Evaluation of the geotouristic attractions from the Wojcieszów area

Muszer, J.; Muszer, A.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Evaluation of the geotouristic attractions from the Wojcieszów area

Autorzy

Muszer J. , Muszer A.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Ocena walorów geoturystycznych okolic Wojcieszowa

Języki publikacji

Abstrakty

The paper presents the results of geological and landscape studies in the Wojcieszów area (the Kaczawskie Mountains), which include investigation, inventory, documentation and a fi rst of its kind evaluation of its geotourism objects. This area has high values of the natural environment and a rich geodiversity associated with a complicated geological structure (the Kaczawa unit, the metamorphic Kaczawa Complex). Some of the anthropogenic activities (mining), which have revealed interesting fragments of the geological structure, have also infl uenced the increase of geotourism attractions in this area. The area is one of the best examples of the region in the Sudetes, where economic considerations predominate over the protection of the natural environment. Since the 16th century, the crystalline Wojcieszów limestone was mined in numerous quarries (e.g. Silesia, Gruszka, Połom, and Miłek). In the limestone, intensive karst processes occurred mainly in the Paleogene (numerous caves and speleothems). As a result of economic activity, some of the caves had been permanently destroyed and the former “Połom” nature reserve was liquidated in the late 1970s. Currently, the only nature reserve is the “Góra Miłek in Wojcieszów”. The area around Wojcieszów is rich in numerous quarries, where other construction materials were obtained (e.g. phyllites, greenschists, and metarhyodacites). Since the 12th to 20th centuries, copper ore was also exploited (adits and shafts) in the Żeleźniak massif (east of Wojcieszów in the Radzimowice area). In the 20th century, uranium ore was mined at t Chmielarz Hill adit. Recently, the Cambrian limestones (Połom) and Quaternary deposits (Okrajnik, Stara Kraśnica) have been exploited. Paradoxically, economic activity, which caused destruction of some protected objects, has also enriched the geodiversity of the Wojcieszów region. The results of the evaluation proved the signifififi cant geotouristic potential of the studied area. The most attractive geosites around Wojcieszów demonstrate typical lithologies of the Kaczawa Succession and depict the pre-Variscan geological evolution of the area.

W artykule przedstawiono wyniki badań geologicznych i krajobrazowych rejonu Wojcieszowa (Góry Kaczawskie), które obejmowały inwentaryzację, dokumentację i pierwszą waloryzację jego obiektów geoturystycznych. Obszar ten jest cenny pod względem przyrodniczym oraz charakteryzuje się bogatą georóżnorodnością, związaną ze skomplikowaną budową geologiczną (metamorfi k kaczawski, kompleks kaczawski). Na wzrost walorów geoturystycznych tego obszaru wpłynęły też niektóre działania antropogeniczne (górnictwo), które odsłoniły ciekawe fragmenty budowy geologicznej. Okolice Wojcieszowa stanowią jeden z najlepszych w Sudetach przykładów regionu, w którym względy gospodarcze przeważają nad ochroną przyrody. Już w XVI wieku zaczęto w okolicy wydobywać wapień krystaliczny zwany wojcieszowskim, odsłonięty w licznych kamieniołomach (np. Silesia, Gruszka, Połom, Miłek). W wapieniach krystalicznych miały miejsce intensywne procesy krasowe, które zachodziły głównie w paleogenie (bardzo liczne jaskinie, szata naciekowa). Na skutek działalności gospodarczej część jaskiń została bezpowrotnie zniszczona, a dawny rezerwat przyrody „Góra Połom” został zlikwidowany pod koniec lat 70. Obecnie jedynym rezerwatem jest „Góra Miłek w Wojcieszowie”. W okolicach Wojcieszowa występują liczne łomy, w których pozyskiwano inne surowce budowlane (m.in. fyllity, zieleńce, metaryodacyty). Od XII do XX wieku w masywie Żeleźniaka (na wschód od Wojcieszowa w rejonie Radzimowic) eksploatowano również rudy miedzi (sztolnie i hałdy). W XX wieku poszukiwano rud uranu (sztolnia na Chmielarzu). Współcześnie eksploatowane są kambryjskie wapienie (Połom) oraz osady czwartorzędowe (Okrajnik, Stara Kraśnica). Paradoksalnie, działalność gospodarcza, niszcząc niektóre obiekty chronione, jednocześnie wpłynęła pozytywnie na wzrost georóżnorodności w rejonie Wojcieszowa. Wyniki ewaluacji udowodniły znaczący potencjał geoturystyczny badanego obszaru. Zaproponowano najbardziej atrakcyjne obiekty geoturystyczne okolic Wojcieszowa, przedstawiające litologię dolnej części sukcesji kaczawskiej i ukazujące przedwaryscyjską ewolucję tego obszaru.

Słowa kluczowe

Western Sudetes Kaczawa metamorphic unit geotourism potential evaluation geosites mining heritage sites

Sudety Zachodnie metamorfik kaczawski potencjał geoturystyczny geostanowiska obiekty dziedzictwa górniczego waloryzacja

Wydawca

Wydawnictwa AGH
Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica

Czasopismo

Geotourism / Geoturystyka

Rocznik

2017

Tom

nr 1-2 (48-49)

Strony

31--46

Opis fizyczny

Bibliogr. 68 poz., rys., tab., zdj.

Twórcy

autor

Muszer J.

jolanta.muszer@uwr.edu.pl

University of Wrocław, Faculty of Earth Sciences and Environmental Management, Institute of Geological Sciences; pl. M. Borna 9, 50-205 Wrocław

autor

Muszer A.

antoni.muszer@uwr.edu.pl

University of Wrocław, Faculty of Earth Sciences and Environmental Management, Institute of Geological Sciences; pl. M. Borna 9, 50-205 Wrocław

Bibliografia

1. Baranowski Z., 1988. Lithofacies characteristic of trench-fi ll metaseduments in the Radzimowice Slate (Paleozoic), Sudetes, SW Poland.Annales Societatis Geologorum Poloniae, 58: 325–383.
2. Baranowski Z. & Lorenc S., 1978. Trilobite remnants in the Wojcieszów crystalline limestone (Góry Kaczawskie, Sudetes Mts.). Bulletin L’Academie Polonaise des Sciences, Série des Sciences de la Terre, 25: 99–102
3. Baranowski Z. & Lorenc S., 1981. Pozycja geologiczna wapieni wojcieszowskich względem serii zieleńcowej (spilitowo-keratofi rowej) w SE części Gór Kaczawskich. Geologia Sudetica, 16: 49–59.
4. Baranowski Z., Haydukiewicz A., Kryza R., Lorenc S., Muszyński A., Solecki A. & Urbanek Z., 1990. Outline of the geology of the Góry Kaczawskie (Sudetes, Poland). Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie. Abhandlungen, 179: 223–257.
5. Bartuś T., 2015. Geotourist maps of the Sudetic Geostrada Trail as a new form of popularization of geotourism in the Sudety Mts. Geoturystyka. Geotourism, 1–2 (40–41): 3–18.
6. Bartuś T., Mastej W. & Łodziński M., 2009. Atrakcje geoturystyczne Geostrady Środkowosudeckiej. Geotourist attractions of the Central Sudetic Geostrada. Geoturystyka. Geotourism, 4(19): 43–60.
7. Białek D., Raczyński P., Sztajner P. & Zawadzki D., 2007. Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. Przegląd Geologiczny, 55, 12: 1112–1116.
8. Bocheńska T., Marszałek H. & Wąsik M., 2002. Zbiorniki wód podziemnych w obszarach krasowych krystaliniku sudeckiego. Acta Universitatis Wratislaviensis, 2460, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław.
9. Bronowicki J., 2001. Uwagi na temat osadnictwa z epoki kamienia w okolicach Wojcieszowa w Górach Kaczawskich. Silesia Antiqua, 42, p. 43.
10. Cwojdziński S, Kozdrój W., 1994. Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów 1:25 000. Arkusz Wojcieszów. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
11. Cymerman Z., 2002. Analiza strukturalno-kinematyczna i waryscyjska ewolucja tektoniczna kompleksu kaczawskiego. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 175: 1–147.
12. Dziekoński T., 1972. Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN, Wrocław.
13. Furnes H., Kryza R., Muszyński A., Pin C. & Garmann L.B., 1994. Geochemical evidence for progressive rift-related volcanism in the eastern Variscides. Journal of the Geological Society of London, 15: 91–109.
14. Gunia T., 1967. Cambrotrypa (Tabulata) z metamorfi ku Sudetów Zachodnich. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 37: 417–428.
15. Gürich G., 1929. Silesicaris von Leipe und die Phyllocariden überhaupt. Mitteilungen aus dem mineralogisch-geologischen Staatsinstitut in Hamburg, 11: 21–90.
16. Haydukiewicz A. 1987. Sekwencja stratygrafi czna w kompleksie kaczawskim. In: Przewodnik 59 Zjazdu PTG w Wałbrzychu, Wałbrzych, 17–19 września 1987: 95–102.
17. Haydukiewicz A. & Urbanek Z. 1987. Melanż z Rzeszówka (dolina potoku Kamiennik). In: Przewodnik 58 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Wałbrzych, 17–19 września 1987: 112–114.
18. Holeczek J. & Janeczek J., 1991. Pseudomalachite from Radzimowice and some comments on its occurrence in Miedzianka (Sudetes Mts.). Mineralogia Polonica, 22(1): 17–26.
19. Kassenberg A., Marek M.J., 1986. Ekologiczne aspekty przestrzennego zagospodarowania kraju. PWN, Warszawa.
20. Kistowski M., 1996. Analiza występowania potencjalnych sytuacji konfl iktowych w środowisku przyrodniczym wspomagana systemem GIG MapInfo (na przykładzie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego). In: Kistowski M. (ed.) Badania ekologiczno- -krajobrazowe na obszarach chronionych, Problemy Ekologii Krajobrazu, 2. Gdańsk: 8–12.
21. Kostylew J. 2008. Very low-grade metamorphism in the Variscan accretionary prism of the Kaczawa Complex (Sudetes, SW Poland): new data from illite ‘crystallinity’ index. Mineralogical Society of Poland – Special Papers, 32: 98.
22. Kostylew J., Zalasiewicz J.A. & Kryza R., 2017. Pervasive near-surface stratal disruption in an accretionary prism setting: Kaczawa Complex, SW Poland. Geological Magazine, 154: 651–660.
23. Kryza R. 2008. The Variscan Kaczawa Complex: witness of Palaeozoic basins and Variscan orogeny. In: Solecki A.T. (ed.), Geoeducational potential of the Sudety Mts. University of Wrocław, Institute of Geological Sciences, Wrocław: 17–26.
24. Kryza R. & Muszyński A., 1992. Pre-Variscan volcanic-sedimentary succession of the central southern Góry Kaczawskie, SW Poland; outline geology. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 62: 117–140.
25. Kryza R. & Muszyński A., 2003. Kompleks metamorficzny Gór Kaczawskich – fragment waryscyjskiej pryzmy akrecyjnej. In: Ciężkowski W., Wojewoda J., Żelaźniewicz A. (eds), Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzędu. Wind, Wrocław: 95–104.
26. Kryza R. & Zalasiewicz J., 2008. Records of Precambrian - Early Paleozioic volcanic and sedimentary processes in the Central European Variscides: a review of SHRIMP zircon data from the Kaczawa succession (Sudetes, SW Poland). Tectonophysics, 461: 60-71.
27. Kryza R., Mazur S., Aleksandrowski P., Zalasiewicz J., Sergeev S. & Presnyakov S., 2007. Ordovician initial-rift volcanism in the Central European Variscides (the Kaczawa Mountains, Sudetes, SW Poland): evidence from SHRIMP dating zircons. Journal of the Geological Society, London, 164: 1207–1215.
28. Kryza R., Muszyński A. & Vielzeuf D., 1990. Glaucophane-bearing assemblage overprinted by greenschist-facies metamorphism in the Variscan Kaczawa complex, Sudetes, Poland. Journal of Metamorphic Geology, 8: 345–355.
29. Kryza R., Willner A., Massonn H.-J., Muszyński A. & Schertl H.- P. 2011. Blueschist-facies metamorphism in the Kaczawa Mountains (Sudetes, SW Poland) of the Central-European Variscides: P-T constraints by a jadeite-bearing metatrachyte. Mineralogical Magazine, 75: 241–263.
30. Lorenc S., 1983. Petrogeneza wapieni wojcieszowskich. Geologia Sudetica, 18, 1: 61–119.
31. Łodziński M., Mayer W., Stefaniuk M., Bartuś T. & Mastej W., 2009. Atrakcje geoturystyczne Geostrady Zachodniosudeckiej. Geoturystyka, 4(19): 19–42.
32. Machowiak K., 2002. Petrologia i wiek skał magmowych rejonu Żeleźniaka w Górach Kaczawskich. Archiwum Instytutu Geologii UAM w Poznaniu.
33. Machowiak K. & Niemczyk W., 2005. Skały subwulkaniczne Żeleźniaka w Górach Kaczawskich na tle granitu Karkonoszy. Przegląd Geologiczny, 54, 1: 51–55.
34. Machowiak K., Armstrong R., Kryza R. & Muszyński A., 2008. Late-orogenic magmatism in the Central European Variscides: SHRIMP U-Pb zir on age constraints from the Żeleźniak intrusion, Kaczawa Mountains, West Sudetes. Geologia Sudetica, 40: 1–18.
35. Madziarz M., 2009. Kopalnie „Czarnów”, „Miedzianka” i „Stara Góra” w poszukiwaniach okruszcowania uranowego oraz rud metali w latach 40. i 50. XX w. In: Zagożdżon P.P. & Madziarz M. (eds.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, 2: 166–193.
36. Manecki, A., 1962. Mineralizacja miedzią występująca w rejonie Bukowej Góry koło Radzimowic (Dolny Śląsk). Sprawozdanie z Posiedzeń Komisji Naukowej PAN Oddział w Krakowie, 5(2): 460–461.
37. Manecki A., 1963. Intruzje lamprofi rowe w okolicy Radzimowic na Dolnym Śląsku. Sprawozdanie z Posiedzeń Komisji Naukowej PAN Oddział w Krakowie, 7(2): 538–539.
38. Manecki A., 1965. Studium mineralogiczno-petrografi czne polimetalicznych żył okolic Wojcieszowa (Dolny Śląsk). Prace Mineralogiczne, 2: 1–71.
39. Manecki A. & Młodożeniec W., 1959. Kobaltonośne żyły złoża „Stara Góra” na Dolnym Śląsku. Przegląd Geologiczny, 7(10): 466–467.
40. Manecki A. & Młodożeniec W., 1960. Wyniki dotychczasowych badań polimetalicznego złoża Stara Góra. Rudy i Metale Nieżelazne, 9: 380–383.
41. Marszałek H., Rysiukiewicz M. & Wąsik M., 2008. Geotouristic signifi cance of selected springs in the Sudetes. In: Solecki A. (ed.), Geoeducational potential of the Sudety Mts. Fundacja Ostoja, Wrocław: 113–123.
42. Mianowicz K. & Brzozowska K., 2009. Potencjał geoturystyczny Wojcieszowa (Góry Kaczawskie). In: Dutkowski M. (ed.) Problemy turystyki i rekreacji, 2. Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk Przyrodniczych, Instytut Nauk o Ziemi, Wydawnictwo Ofi - cyna IN PLUS, Szczecin: 19–23.
43. Migoń P., 2014. Góry i Pogórze Kaczawskie. W Krainie Wygasłych Wulkanów. Ilustrowany przewodnik z mapami. Wydawnictwo Turystyczne „Plan”, Jelenia Góra.
44. Migoń P. & Pijet-Migoń E., 2010. Problemy udostępniania turystycznego obiektów wulkanicznego dziedzictwa Ziemi na przykładzie Pogórza Kaczawskiego. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej, 17: 129–151.
45. Mikulski S.Z., 2005. Geological, mineralogical and geochemical characteristics of the Radzimowice Au-As-Cu deposit from the Kaczawa Mountains (Western Sudetes, Poland) – an example of the transition of porphyry and epithermal style. Mineralium Deposita, 39, 8: 904–920.
46. Mikulski S.Z., 2007. The late Variscan gold mineralization in the Kaczawa Mountains, Western Sudetes. Polish Geological Institute Special Papers, 22: 1–162.
47. Oberc J. 1972. Sudety i obszary przyległe. In: Budowa geologiczna Polski, T. 4, Tektonika, cz. 2. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
48. Otok S., 1990. Natural environment in social policy of the state. In: Otok, S. (ed.), Environment in Social Policy of the State, Warsaw: Warsaw University: 23–30.
49. Pijet-Migoń E. & Migoń P., 2009. Projekt „W krainie wygasłych w wulkanów” szansą dla rozwoju turystyki zrównoważonej na Pogórzu Kaczawskim, In: Marak J., Wyrzykowski J. (eds), Rola turystyki w gospodarce regionu, vol. II. Usługi turystyczne jako podstawa gospodarki turystycznej, Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław, 338–345.
50. Pulina M., 1996. Jaskinie Sudetów. Polskie Towarzystwo Nauk o Ziemi, Warszawa: 1–202.
51. Redclift M., 1992. Sustainable development and global environmental change. Global Environmental Change, 2: 32–42.
52. Rogowski M., 2016. The potential of the Sudetes Mountains for the development of geotouristic products. Geotourism, 3–4 (46–47): 59–80.
53. Różycka M., 2014. Atrakcyjność geoturystyczna okolic Wojcieszowa w Górach Kaczawskich. Przegląd Geologiczny, 62, 10: 514–520.
54. Schwarzbach M., 1936. Oberlausitzer Schiefergebirge und Boberkatzbachgebirge – ein stratigraphisch-tektonisch Vergleich. Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Görlitz, 32, 3: 31–69.
55. Schwarzbach M., 1939. Die Tektonik des Bober-Katzbach-Gebirges. Alte und junge Gebirgsbildung in einem Teilgebiet der Sudeten. Jahresbericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländischen Kultur, Naturwissenschaftlich-medizinische Reihe,113: 1–52.
56. Sharples C., 2002. Concepts and Principles of Geoconservation. Tasmanian Parks & Wildlife Service website, [online], Available from: http://www.dpiw.tas.gov.au/inter,nsf/Attachments/ SJON-57W3YM/ $FILE/geoconservation.pdf [accessed: 9.06.2017].
57. Siuda R., 2001. New sulphate minerals from the Stara Góra oxidised zone, Radzimowice, Kaczawskie Mts. Mineralogical Society of Poland – Special Papers, 18: 186–188.
58. Siuda R., 2002. Titanium mineralization of the Stara Góra deposit (Kaczawskie Mountains, Poland) and its crystallization conditions. Mineralogical Society of Poland – Special Papers, 20: 195–197.
59. Siuda R., 2003. Nonconsolidated, hypergenic oxyhydroxides of iron from Stara Góra – mineralogy and geochemistry. Mineralogical Society of Poland – Special Papers, 22: 197–199.
60. Siuda R., 2004. Iron arsenates from the Stara Góra deposit at Radzimowice in Kaczawskie Mountains, Poland – a preliminary report. Mineralogical Society of Poland – Special Papers, 24: 345–348.
61. Skowronek A. & Steffahn J., 2000. The age of the Kauffung Limestone (W Sudetes, Poland) – a revision due to new discovery of microfossils. Neues Jahrbuch für Mineralogie. Monatshefte, 2: 65–82.
62. Słomka T., Bartuś T., Mastej W., Łodziński M., Mayer W., Stefaniuk M., Doktor M., Koźma J. & Cwojdziński S., 2009. Koncepcja projektu: „Geostrada Sudecka – studium geologiczno- -krajobrazowe z inwentaryzacją obiektów dziedzictwa przyrody nieożywionej”. Geoturystyka, 4(19): 3–18.
63. Świerkosz K., Liberacka H., Łysiak M. & Zając K. (eds), 2012. Obszary Natura 2000 na Dolnym Śląsku. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław.
64. Teisseyre, H., 1956. Depresja Świebodzic jako jednostka geologiczna. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 106: 5–60.
65. Tyszka R., Kryza R., Zalasiewicz J.A. & Larionov A.N., 2007. Multiple Archean to Early Palaeozoic events in the northern Godwana margin witnessed by detrital zircons from the Radzimowice Slates, Kaczawa Complex (Central European Variscides). Geological Magazine, 145, 1: 85–93.
66. Urbanek Z. & Baranowski Z., 1986. Revision of age of the Radzimowice schists from the Góry Kaczawskie, Western Sudetes. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 56, 3/4: 399–408.
67. Zimnoch E., 1965. Okruszcowanie złoża Starej Góry w świetle nowych danych. Biuletyn Geologiczny, 5, Wydział Geologii UW, Warszawa.
68. Zyzańska H. & Szynkiewicz A., 2003. Problemy zagospodarowania poeksploatacyjnych wyrobisk w wapieniach na Górze Połom w Wojcieszowie (Góry Kaczawskie, Sudety). In: Kształtowanie krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Kraków 10, 11, 12 grudnia 2003 r.: 304–316.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-70c67167-6b4a-4cdf-a25b-74c86470a6fb