Meteorologiczne uwarunkowania procesów masowych w latach 1997 i 2010 w Beskidzie Wyspowym w aspekcie zmiany klimatu

• Autorzy: Pyrc Robert

Identyfikatory

DOI

10.32045/PG-2023-041

Warianty tytułu

EN

Meteorological conditions of mass processes in the years 1997 and 2010 in Beskid Wyspowy in the aspect of climate change

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Temperatura powietrza i opady atmosferyczne to dwa najczęściej analizowane elementy klimatu. Większość prowadzonych badań potwierdza wzrost temperatury powietrza oraz zmienność warunków pluwialnych zarówno w skali globalnej jak i regionalnej. Zmienność elementów klimatycznych przekłada się bezpośrednio na częstość występowania, zasięg i intensywność zjawisk ekstremalnych, w tym także intensywnych i długotrwałych opadów atmosferycznych. Najistotniejszą kwestią staje się odpowiedź na pytanie o regionalne konsekwencje potwierdzonych zmian klimatycznych. Aktywność osuwiskowa na obszarze Beskidu Wyspowego jest uwarunkowana budową geologiczną i morfologią terenu, które w połączeniu z działalnością antropogeniczną oraz warunkami pluwialnymi generują duże prawdopodobieństwo wystąpienia ruchów masowych. W celu odpowiedzi na pytanie dotyczące wpływu zmian klimatu na wzrost intensywności ruchów osuwiskowych na obszarze Beskidu Wyspowego, przeanalizowano opadowe dane proxy od X do XIX wieku, sytuacje opadowe z lat 1997 oraz 2010 oraz dane pochodzące ze scenariuszy klimatycznych. W analizach wykorzystano zarówno klasyczne pomiary naziemne, jak również dostępne od kilku lat dane z radarów meteorologicznych. Wstępne analizy potwierdzają możliwość wystąpienia lokalnie niekorzystnych zmian warunków pluwialnych. Wzrost prawdopodobieństwa maksymalnych dobowych sum opadów oraz zwiększenie częstości wystąpienia niekorzystnych epizodów opadowych, mogą mieć istotny wpływ na częstość występowania ruchów masowych w Beskidzie Wyspowym.

EN

Air temperature and precipitation are two of the most analyzed elements of climate. Majority of research confirms the increase in air temperature and the variability of pluvial conditions not only globally but also regionally. The variability of climatic elements translates directly into the frequency, scope and intensity of extreme events occurrence, including intensive and prolonged precipitation. The most important issue is the answer to the question concerning the regional consequences posed by confirmed climate changes. Landslide activity in Beskid Wyspowy is determined by the geology and morphology of the terrain which, combined with anthropogenic activities and pluvial conditions, generates a great probability of occurrence of mass movements. In order to answer the question concerning the impact of climate change on the increase in the risk of landslides in the area of Beskid Wyspowy, proxy data from X to XIX century, rainfall cases in 1997 and 2010 as well as data from climate scenarios were analyzed. In analysis, both ground measurements and those available for several years data from weather radars were used. Preliminary analyses confirm the possibility of occurring of locally adverse changes in pluvial conditions. An increase in the probability of maximum precipitation and an increase in the frequency of adverse precipitation sequence can have a significant impact on the incidence of mass movements in Beskid Wyspowy.

Słowa kluczowe

PL

ruchy masowe; osuwisko; scenariusz klimatyczny; dane radarowe; zmiany klimatu; Beskid Wyspowy

EN

mass movements; landslide; radar data; proxy data; climate changes; historic period; Beskid Wyspowy

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2023
• Tom: Z. 3-4
• Strony: 159--184
• Opis fizyczny: Bibliogr. 46 poz., fot., map., tab., wykr.

Twórcy

autor

Pyrc Robert

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy

• https://orcid.org/0000-0002-4124-3442

Bibliografia

• 1. Baumgart-Kotarba M., 1974, Rozwój grzbietów górskich w Karpatach fliszowych, Prace Geograficzne, 106, 154 s.
• 2. Brázdil R., Kundzewicz Z.W., Benito G., Demarée G., Macdonald N., Roald L.A., 2012, Historical floods in Europe in the past millennium, [w:] Changes in Flood Risk in Europe, Z.W. Kundzewicz (red.), IAHS Press, Wallingford, 121-166.
• 3. Cebulak E., 1998, Przegląd opadów ekstremalnych, które wywołały powodzie w XX wieku w dorzeczu górnej Wisły, [w:] Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997, Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, 21-37.
• 4. Cebulak E., Limanówka D., Pyrc R., Gębica P., Starkel L., 2018, Wpływ wybranych barier górskich na rozkład opadów w polskich Karpatach, Przegląd Geofizyczny, 68 (1-2), 123-133.
• 5. Cebulski J., 2022, Impact of river erosion on variances in colluvial movement and type for landslides in the Polish Outer Carpathians, Catena, 217, DOI: 10.1016/j.catena.2022.106415.
• 6. Chojnacka-Ożga L., Lorenc H. (red.), 2019, Współczesne problemy klimatu Polski, IMGW-PIB, Warszawa, 260 s.
• 7. Długosz M., 2011, Podatność stoków na osuwanie w polskich Karpatach fliszowych, Prace Geograficzne, 230, 112 s.
• 8. Flis J., 1949, Zastosowanie mapy stromości przeciętnych do wydzielenia i charakterystyki regionów Sądeczyzny, Czasopismo Geograficzne, 20 (1-4), 226-238.
• 9. Gacek D., 2021, Beskid Wyspowy. Przewodnik, Rewasz Oficyna Wydawnicza, 393 s.
• 10. Gil E., Długosz M., 2006, Threshold values of rainfalls triggering selected deep-seated landslides in the Polish flysch Carpathians, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 40, 21-43.
• 11. Girguś R., Strupczewski W., Rojecki A., 1965, Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, Warszawa, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności.
• 12. Golonka J., 2007, Tektonika polskich Karpat fliszowych pomiędzy Bielskiem-Białą a Nowym Targiem, Geologia, 33 (4), 29-38.
• 13. Gorczyca E., 2004, Przekształcanie stoków fliszowych przez procesy masowe podczas katastrofalnych opadów (dorzecze Łososiny), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 101 s.
• 14. Gorczyca E., 2008, Rola płytkich ruchów osuwiskowych w kształtowaniu stoków fliszowych (na przykładzie Beskidu Wyspowego i Bieszczadów), Przegląd Geograficzny, 80 (1), 105-126.
• 15. Grela J., Słota H., Zieliński J. (red.), 1999, Dorzecze Wisły - monografia powodzi lipiec 1997, IMGW, Warszawa, 204 s.
• 16. Hess M., 1968, Piętra klimatyczne w Alpach Wschodnich, Karpatach Zachodnich i Sudetach, Przegląd Geograficzny, 40 (2).
• 17. Klimaszewski M., 1935, Geomorfologiczne skutki powodzi w Małopolsce Zachodniej w lipcu 1934, Czasopismo Geograficzne, 13, 283-291.
• 18. Klimaszewski M., 1978, Geomorfologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1098 s.
• 19. Kondracki J., 2013, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 577 s.
• 20. Kostrowicki J., 1961, Środowisko geograficzne Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 612 s.
• 21. Kotarba A., 2004, Zdarzenia geomorfologiczne w Tatrach Wysokich podczas małej epoki lodowej In: Rola małej epoki lodowej w przekształcaniu środowiska przyrodniczego Tatr, Prace Geograficzne, 197, 9-55.
• 22. Książkiewicz M., 1972, Budowa geologiczna Polski. Tom IV. Tektonika, część 3. Karpaty, Wydawnictwa Geologiczne, 228 s.
• 23. Limanówka D., Cebulak E., Pyrc R., 2011, Przypadki katastrofalnych opadów w wybranych miastach polski południowej w pierwszej dekadzie XXI wieku, [w:] Wody opadowe a zjawiska ekstremalne, J. Łomotowski (red.), Seidel Przywecki, 41-53.
• 24. Liszewska M., Konca-Kędzierska K., Jakubiak B., Śmiałecka E., 2012, Opracowanie scenariuszy zmian klimatu dla Polski i wybranych regionów, [w:] Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. Etap II, IOŚ-PIB, Warszawa, 51 s.
• 25. Maciejewski M., Ostojski M.S., Walczykiewicz T. (red.), 2011, Dorzecze Wisły – monografia powodzi maj-czerwiec 2010, IMGW, Warszawa, 236 s.
• 26. Milata M., 1935, Meteorologiczne przyczyny powodzi w lipcu 1934 roku, Czasopismo Geograficzne, 13, 273-283.
• 27. Namaczyńska S., 1937, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1648-1696. Tom 1. Zjawiska meteorologiczne i pomory, Badania z dziejów społecznych o gospodarczych, Nr 23, 177 s.
• 28. Niedźwiedź T., Cebulak E., Czekierda D., Limanówka D., 1999, Meteorologiczne przyczyny powodzi w dorzeczu Wisły. Wysokość, natężenie i przestrzenny rozkład opadów atmosferycznych, [w:] Dorzecze Wisły - monografia powodzi lipiec 1997, J. Grela, H. Słota, J. Zieliński (red.), IMG, Warszawa, 23-44.
• 29. Niedźwiedź T., Czekierda D., 1999, Cyrkulacyjne uwarunkowania katastrofalnej powodzi w lipcu 1997 roku, [w:] Dorzecze Wisły - monografia powodzi lipiec 1997, J. Grela, H. Słota, J. Zieliński (red.), IMG, Warszawa, 53-66.
• 30. Pawlik Ł., Okupny D., Kroh P., Cybul P., Stachowicz-Rybka R., Sady-Bugajska A., 2022, Changing natural conditions and their impact on the Mt. Śnieżnica landscape, Outer Western Carpathians-Reconstruction of the Holocene environment based on geochemical indices and radiocarbon dating, Science of the Total Environment, 850, DOI: 10.1016/j.scitotenv.2022.158066.
• 31. Pyrc R., 2009, Środowisko geograficzne Beskidu Wyspowego oraz badanie zachodzących w nim zmian z wykorzystaniem technik GIS, [w:] Polskie Towarzystwo Geofizyczne 1947-2007, E. Bogdanowicz, U. Kossowska-Cezak, J. Szkutnicki (red.), PTGeof., IMGW, Warszawa.
• 32. Rocznik Hydrograficzny. Dorzecze Wisły 1934, 1939, Ministerstwo Komunikacji, Warszawa.
• 33. Rocznik Państwowego Instytutu Meteorologicznego 1927, 1929, Drukarnia Państwowego Instytutu Meteorologicznego, Warszawa.
• 34. Starkel L., 1996, Geomorphic role of extreme rainfalls in the Polish Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 30, 21-39.
• 35. Starkel L., 2002, Wartości progowe w przekształcaniu systemów naturalnych środowiska przyrodniczego Karpat, Wyżyny Małopolskiej i Kotlin Podkarpackich, [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, Z. Górka, A. Jelonek (red.), Instytut Geografii Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 221-227.
• 36. Starkel L., 2015, Clusters of extreme floods; their role in the transformation of fluvial systems. Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementary Issues, 59, 59-71, DOI: 10.1127/zfg_suppl/2015/S-59195.
• 37. Stopa-Boryczka M., 1965, Rejony burzowe w Polsce, Dokumentacja Geograficzna, 1, 128 s.
• 38. Tuszyńska I., 2011, Charakterystyka produktów radarowych, IMGW-PIB, Warszawa, 79 s.
• 39. Unrug R., 1969, Przewodnik geologiczny po zachodnich Karpatach fliszowych, Wydawnictwa Geologiczne, 260 s.
• 40. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935, Mapa topograficzna. Arkusz P49S30 - Wieliczka.
• 41. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935, Mapa topograficzna. Arkusz P49S31 - Bochnia.
• 42. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935, Mapa topograficzna. Arkusz P50S30 - Rabka.
• 43. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935, Mapa topograficzna. Arkusz P30S31 - Nowy Sącz.
• 44. Zawiślak T., Adamczyk Z., Bąkowski R., 2011, Meteorologiczne przyczyny powodzi w dorzeczu Wisły. [w:] Dorzecze Wisły - monografia powodzi maj-czerwiec 2010, M. Maciejewski, M.S. Ostojski, T. Walczykiewicz, IMGW, Warszawa, 13-26.
• 45. Ziętara T., 1968, Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby Beskidów, Prace Geograficzne, 60, 129 s.
• 46. Ziętara T., 2002, Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby terenu oraz niszczeniu infrastruktury osadniczej w górnej części dorzecza Łososiny, Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, Z. Górka, A. Jelonek, (red.), Instytut Geografii Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 37-54.