Wieloletnia i sezonowa zmienność niżówek oraz wezbrań a spływ przełomem Dunajca

• Autorzy: Baran-Gurgul Katarzyna , Łach Karolina

Identyfikatory

DOI

10.15199/22.2024.11.2

Warianty tytułu

EN

Multi-annual and seasonal variability of low and raised water levels, and their impact on the Dunajec River Gorge rafting

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu była ocena oraz porównanie niżówek i wezbrań w czterech przekrojach wodowskazowych zlokalizowanych na Dunajcu: Koniówka i Nowy Targ-Kowaniec (powyżej kaskady zbiorników Czórsztyn-Niedzica) oraz Sromowce Wyżne i Krościenko (poniżej kaskady), w dwóch wieloleciach: 1973-1997 i 1998-2023. Zbadano zmienność wieloletnią i sezonową tych zjawisk. Obliczono jednostkowe przepływy charakterystyczne w analizowanych przekrojach wodowskazowych oraz porównano wartości przepływów charakterystycznych I i II stopnia z przepływami dobowymi o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia. Dodatkowo sprawdzono istotność monotonicznych, wieloletnich trendów przepływów charakterystycznych | stopnia oraz liczby dni z występowaniem niżówki i wezbrania.

EN

The purpose of the article is to assess and compare low and raised water levels in four water gauge sections located on the Dunajec River: Koniówka and Nowy Targ-Kowaniec (upstream of the Czorsztyn-Niedzica cascade) as well as Sromowce Wyżne and Krościenko (downstream of the cascade), for two multi-annual periods: 1973-1997 and 1998-2023. The authors assess the multi-annual and seasonal variability of these phenomena. They calculated single characteristic flows in the analysed gauge sections and compared the values of the 1st and 2nd degree characteristic flows with daily flows with a set exceedance probability. Additionally, the authors verified the relevance of monotonic, multi-annual trends regarding the 1st degree characteristic flows and the number of days with low and raised water levels.

Słowa kluczowe

PL

niżówka rzeczna; wezbranie; zmienność wieloletnia i sezonowość; zapora Czorsztyn-Niedzica; spływ Przełomem Dunajca; flisacy pienińscy

EN

river low flow; flood; multi-annual variability and seasonality; Czorsztyn-Niedzica dam; Dunajec River Gorge rafting; Pieniny raftsmen

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Gospodarka Wodna
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 11
• Strony: 7--15
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Baran-Gurgul Katarzyna

• Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki, Katedra Geoinżynierii i Gospodarki Wodnej, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków, Polska

• https://orcid.org/0000-0003-0247-6136

autor

Łach Karolina

• Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki, Katedra Geoinżynierii i Gospodarki Wodnej, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków, Polska

• https://orcid.org/0000-0002-0818-5498

Bibliografia

• [1] Bajorek L., Zielińska T. 2010. Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S.A. - powstanie zbiorników i działalność spółki. W Soja R., Knutelski S., Bodziarczyk J. (red.) Pieniny - Zapora - Zmiany - Monografie Pienińskie 2, 23-35. Pieniński Park Narodowy.
• [2] Baran-Gurgul K. 2014. „A comparison of hydrological drought characteristics defined by the POT and SPA methods in the Dunajec river basin”. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich IV(3): 1431-1444.
• [3] Baran-Gurgul K. 2023. „Prawdopodobieństwo przewyższenia przepływów charakterystycznych na obszarze Polski”. Acta Scientiarum Polonorum Formatio Circumiectus 4(22): 23-36.
• [4] Birkenmajer K. 2006. „Przełom Dunajca w Pieninach - fenomen geologiczny”. Pieniny-Przyroda i Człowiek 9: 9-22.
• [5] Chełmicki W. 1991. Położenie, podział i cechy dorzecza. W Dynowska I., Maciejewski M. (red.) Dorzecze górnej Wisły t. I, 15-29. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [6] Chełmicki W., Bieńkowski T. 2005. „Przepływy niżówkowe w dorzeczu górnego Dunajca w 2003 roku na tle wielolecia 1951-2003”. Folia Geograhica. Series Geographica-Physica XXXV-XXXVI: 65-75.
• [7] Czarnecka H. (red.). 2005. Atlas podziału hydrograficznego Polski. Zestawienia zlewni. Warszawa: IMGW.
• [8] Czarnecki A. 2017. „Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S.A. - doświadczenia i zamierzenia”. Gospodarka Wodna (9): 268-276.
• [9] Franczak P. 2017. „Rola katastrofalnych wezbrań w kształtowaniu morfologii koryt w małych zlewniach górskich na przykładzie zdarzenia z maja 2014 r. w zlewni górnej Skawicy”. Leśne Prace Badawcze 78(1): 28-38.
• [10] Instrukcja gospodarki wodnej w warunkach normalnej eksploatacji dla ZZW Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne. 1996. Warszawa: Hydroprojekt Warszawa Sp. z o.o.
• [11] Jaguś A., Rzętała M. 2010. Zbiorniki Czorsztyński i Sromowiecki - położenie, charakterystyka, nazwy. W Soja R., Knutelski $., Bodziarczyk J. (red.) Pieniny - Zapora - Zmiany - Monografie Pienińskie 2, 23-35. Pieniński Park Narodowy.
• [12] Kaznowska E. 2006. „Charakterystyka susz hydrologicznych na przykładzie wybranych rzek północno-wschodniej części Polski”. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 4(2): 51-59.
• [13] Kozek-Połomska M., Tomaszewski E. 2024. „Uwarunkowania i zmienność niżówek rzecznych w wybranych regionach geograficznych Polski w latach 1989-2018”. Acta Geographica Lodziensia 115: 59-82.
• [14] Miraj K., Plesiński K. 2021. Flisactwo pienińskie. W Hernik J., Prus B., Król K. (red.) Katalog dziedzictwa kulturowego Małopolski, 238-298. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.
• [15] Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B. 1991. Klimat. W Dynowska I., Maciejewski M. (red.) Dorzecze górnej Wisły t. I, 68-84. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [16] Ozga-Zielińska M., Brzeziński J. 1997. Hydrologia stosowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [17] Pociask-Karteczka J. 2017. Położenie hydrograficzne Polski na tle Europy. W Jokiel P., Marszelewski W., Pociask-Karteczka J. Hydrologia Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [18] Punzet J. 1981. „Zmienność przepływów wód powierzchniowych Tatr i Podhala. Problemy zagospodarowania ziem górskich”. PAN, Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich 22: 155-169.
• [19] R Core Team. 2024. R: A Language and Environmentfor Statistical Computing. Austria: R Foundation for Statistical Computing. http://www.R-project.org/.
• [20] Rao A. R., Hamed K. H. 2000. Flood Frequency Analysis. Nowy Jork: CRC Publications.
• [21] Soja R. 2010. Hydrologiczne zmiany w Pieninach. W Soja R., Knutelski S., Bodziarczyk J. (red.) Pieniny - Zapora - Zmiany - Monografie Pienińskie 2, 23-35. Pieniński Park Narodowy.
• [22] Szuba K. 2012. „Przemiany stosunków wodnych w zlewni i dolinie Dunajca w kontekście poszukiwania środków ograniczenia zagrożenia powodziowego”. Czasopismo Techniczne 2-Ś: 237-251.
• [23] Tallaksen L. M, van Lanen H. A. J. (red.). 2004. Hydrological Drought - Processes and Estimation Methods for Streamflow and Groundwater. Developments in Water Sciences 48. Elsevier, B.V., 580.
• [24] Tomaszewski E. 2007. „Maksymalny czas trwania głębokich niżówek letnich w środkowej Polsce i jego uwarunkowania”. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 8: 89-98.
• [25] Twardosz R., Kossowska-Cezak U. 2021. „Large-area thermal anomalies in Europe (1951-2018). Temporal and Spatial Patterns”. Atmospheric Research 251: 105434.
• [26] Wiejaczka Ł. 2015. „Dynamika piętrzenia wody w zespole zbiorników Czorsztyn-Sromowce Wyżne”. Przegląd Geograficzny 87(1): 109-124.
• [27] https://flisacy.pl [dostęp: 910.2024].
• [28] https://www.money.pl/gospodarka/susza-w-polsce-flisacy-maja-problem-ze-splywem-dunajcem-6411027878602881a.html [dostęp: 10.10.2024].
• [29] https://science.nasa.gov/climate-change/extreme-weather/ [dostęp: 9.10.2024].
• [30] https://pogoda.interia.pl/wiadomosci/news-splyw-dunajcem-zamkniety-do-odwolania,nid,2609469tgoogle_vignette [dostęp: 10.10.2024].
• [31] https://www.pieniny24.pl/aktualnosci/7153/Splyw-Dunajcem-wstrzymany-W-Jeziorze-Czorsztynskim-wzbiera-woda-trwaja-zrzuty [dostęp: 1010.2024].
• [32] https://www.radiokrakow.pl/aktualnosci/kolejne-miejsca-w-malopolsce-zagrozone-powodzia [dostęp: 1010.2024].
• [33] https://www.facebook.com /share/PUraxNA96GeQrgok/ [dostęp: 10.10.2024].
• [34] https://www.facebook.com/share/4C1DcDgQjeBh2ymt/ [dostęp: 10.10.2024].
• [35] https://turystyka.wp.pl/poziom-wody-w-dunajcu-tak-niski-nie-byl-od-lat-6794906281798496a [dostęp: 10.10.2024].
• [36] https://www.zew-niedzica.pl [dostęp: 1010.2024].