Strukturalne uwarunkowania rozwoju rzeźby Karpat zewnętrznych : nowe spojrzenie

Jankowski, L.; Margielewski, W.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Strukturalne uwarunkowania rozwoju rzeźby Karpat zewnętrznych : nowe spojrzenie

Autorzy

Jankowski L. , Margielewski W.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Structural control on the Outer Carpathians relief : a new approach

Języki publikacji

Abstrakty

The article presents a new concept of structural control on the Outer Carpathians relief. The Carpathians’ relief development originated in the stage of sedimentary basin deposition (e.g., gravitational positioning of fragments of rock massif), as well as in the compressional stage of the orogen formation, and, finally, in the stage of secondary tectonic deformation, such as: strike-slip faulting, radial extension, and great extensional collapse of the Carpathian massifs. The difference in elevation between the Beskidy Mts. and Carpathian Foothills belt is caused by the structural position of these segments of rock massifs within an accretionary prism formed during the compressional stage. The tectonic elements formed during the earliest stage of compression (Magura, Dukla and southern Silesian units forming the High Beskid zone) attain the highest structural and elevation position, whereas the elements included as the last ones to the accretionary prism (Sub-Silesian and Skole units) take a lower topographic position, forming the foothills belt. A concept that gravitational collapse generated back-thrusts and tectonic exhumation of the Carpathian massifs allows us to explain seemingly considerable erosional unroofing of the Carpathian surface, estimated at several kilometres. Alternating position of elevated and lowered mountain ridges (Bieszczady–Beskid Niski–Beskid Wyspowy–Beskid Makowski Mts.) can be explained by their association with a major strike-slip fault. Chaotic complexes frequently occurring in the Carpathians are very important for the relief transformation and development of river network (controlled not only by dislocations, but also by chaotic complexes), as well as for the presence of erosional remnants (isolated hills representing blocks in matrix).

Słowa kluczowe

rozwój tektoniczno-basenowy Karpat rozwój rzeźby uskoki kompleksy chaotyczne strukturalne uwarunkowania Polskie Karpaty Zewnętrzne

relief transformation structural control compressional-extensional stages back thrusting gravitational tectonics faulting chaotic complexes Polish Outer Carpathians

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2014

Tom

Vol. 62, nr 1

Strony

29–--35

Opis fizyczny

Bibliogr. 39 poz., rys.

Twórcy

autor

Jankowski L.

leszek.jankowski@pgi.gov.pl

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Karpacki w Krakowie, ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków

autor

Margielewski W.

margielewski@iop.krakow.pl

Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, al. Adama Mickiewicza 33, 31-120 Kraków

Bibliografia

1. BAUMGART-KOTARBA M. 1974 - Rozwój grzbietów górskich w Karpatach fliszowych. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 106: 1-136.
2. BAUMGART-KOTARBA M., GILEWSKA S. & STARKEL L. 1976 - Planation surfaces in the light of the 1 : 300 000 geomorphological map of Poland. Geogr. Pol., 33: 5-23.
3. BURTAN J. 1978 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Mszana Dolna. Wyd. Geol., Warszawa.
4. DADLEZ R. & JAROSZEWSKI W. 1994 - Tektonika. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, s. 742.
5. DAHLEN F.A. 1990 - Critical taper model of fold-and-thrust belts and accretionary wedges. Ann. Rev. Earth Planet. Sci., 18: 55-99.
6. DAVIS D., SUPPE J. & DAHLEN F.A. 1983 - Mechanics of fold- -and-thrust belts and accretionary wedges. J. Geophys. Res., 88: 1153-1172.
7. DECKER K. & PERESSON H. 1998 - Miocene to present-day tectonics of the Vienna Basin transform fault: links between the Alps and the Carpathians. [W:] XVI Congress of the Carpathian-Balkan Geological Association. Geol. Bundesanst., Vienna: 33-36.
8. DŻUŁYŃSKI S. 1953 - Tektonika południowej części Wyżyny Krakowskiej. Acta Geol. Pol., 3 (1): 325-440.
9. HENKIEL A. 1977-1978 - Rzeźba strukturalna Karpat fliszowych. Ann. UMCS, Sec. B, 32-33: 37-88.
10. JANKOWSKI L. 2007 - Kompleksy chaotyczne w rejonie gorlickim (polskie Karpaty zewnętrzne). Biul. Państw. Inst. Geol., 426: 27-52.
11. JANKOWSKI L. 2012a - Stop 2.4. Łabowa. Dolina Kamienicy Nawojowskiej w sąsiedztwie ujścia Uhryńskiego Potoku. [W:] Karcz T. & Buczek K. (red.) Strukturalne i litofacjalne uwarunkowania rozwoju rzeźby polskich Karpat zewnętrznych. Materiały III Warsztatów Geomorfologii Strukturalnej: Beskid Niski-Beskid Sądecki-Babia Góra-Dukla-Piwniczna-Zawoja, 25-28 września 2012 r. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 55-56.
12. JANKOWSKI L. 2012b - Stop 2.9.B. Gołkowice Dolne. Asocjacje uskoków tworzących Kotlinę Sądecką. [W:] Karcz T. & Buczek K. (red.) Strukturalne i litofacjalne uwarunkowania rozwoju rzeźby polskich Karpat zewnętrznych. Materiały III Warsztatów Geomorfologii Strukturalnej: Beskid Niski-Beskid Sądecki-Babia Góra-Dukla-Piwniczna- Zawoja, 25-28 września 2012 r. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 69.
13. JANKOWSKI L. & KOPCIOWSKI R. [w druku] - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Nowy Żmigród.
14. JANKOWSKI L., KOPCIOWKI R. & RYŁKO W. 2004 - Geological map of the Outer Carpathians: borderlands of Poland, Ukraine and Slovakia, 1 : 200 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
15. JANKOWSKI L. & PROBULSKI J. 2011 - Rozwój tektoniczno- -basenowy Karpat zewnętrznych na przykładzie budowy geologicznej złóż Grabownica, Strachocina i Łodyna oraz ich otoczenia. Kwart. AGH Geologia, 37: 555-583.
16. KOVÁČ M., KRÁL J., MÁRTON E., PLAŠIENKA D. & UHER P 1994 - Alpine uplift history of the Central Western Carpathians: geochronological, paleomagnetic, sedimentary and structural data. Geol. Carpath., 45: 83-96.
17. KSIĄŻKIEWICZ M. 1972 - Karpaty. [W:] Pożaryski W. (red.) Budowa Geologiczna Polski, t. 4, Tektonika, cz. 3. Wyd. Geol. Warszawa: 1-228.
18. MARGIELEWSKI W. 1997 - Formy osuwiskowe pasma Jaworzyny Krynickiej i ich związek z budową geologiczną regionu. Kwart. AGH Geologia, 23: 45-102.
19. MARGIELEWSKI W. 2002 - Geological control on the rocky landslides in the Polish Flysch Carpathians. Folia Quatern., 73: 53-68.
20. MAZZOLI S., JANKOWSKI L., SZANIAWSKI R. & ZATTIN M. 2010 - Low-T thermochronometric evidence for post-thrusting (<11 Ma) exhumation in the Western Outer Carpathians, Poland. Compt. Rend. Geosci., 342: 162-169.
21. MULUGETA G. & KOYI H. 1992 - Episodic accretion and strain partitioning in a model sand wedge. Tectonophysic, 202: 319-333.
22. OLLIER C. 1987 - Tektonika a formy krajobrazu. Wyd. Geol., Warszawa, s. 425.
23. POMIANOWSKI P. 2003 - Tektonika Kotliny Orawsko-Nowotarskiej - wyniki kompleksowej analizy danych grawimetrycznych i geoelektrycznych. Prz. Geol., 51: 498-506.
24. SAWICKI L. 1909 - O młodszych ruchach górotwórczych w Karpatach. Kosmos, 34 (5-6): 361-400.
25. STARKEL L. 1957 - Rozwój morfologiczny progu Pogórza Karpackiego między Dębicą a Trzcianą. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 11: 1-152.
26. STARKEL L. 1969 - Odbicie struktury geologicznej w rzeźbie polskich Karpat fliszowych. Stud. Geomorphol. Carpatho-Balcanica, 3: 33-44.
27. STARKEL L. 1972 - Charakterystyka rzeźby polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej. Probl. Zagosp. Ziem Górskich, 10: 75-150.
28. STARKEL L. 1988 - O genezie i wieku zrównań w polskich Karpatach (w odpowiedzi Profesorowi M. Klimaszewskiemu). Prz. Geogr., 60: 401-408.
29. STARKEL L. 2003 - Are the planation surfaces still existing in the flysch Carpathians? Geomorphol. Slovaca, 3 (1): 73.
30. STARKEL L. 2005 - Typy rzeźby i podstawowa granica morfotektoniczna w centralnej części Karpat zewnętrznych (fliszowych). [W:] Kotarba A. & Rączkowska Z. (red.) Wybrane problemy geomorfologii Karpat fliszowych. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków, 19-22 września 2005 r. IGiGP UJ, Kraków: 15-20.
31. ŚWIDZIŃSKI H. 1953 - Karpaty fliszowe między Dunajcem a Sanem. [W:] Książkiewicz M. (red.) Regionalna geologia Polski, t.1, Karpaty, z. 2, Tektonika. Pol. Tow. Geol., Kraków: 362-422.
32. TOKARSKI A.K. 1975 - Geologia i geomorfologia okolic Ustrzyk Górnych, polskie Karpaty Wschodnie. Stud. Geol. Pol., 48: 1-92.
33. WERNICKE B. & AXEN G.J. 1988 - On the role of isostasy in the evolution of normal fault systems. Geology, 16: 848-851.
34. ZUCHIEWICZ W. 1984 - Ewolucja poglądów na genezę i wiek karpackich powierzchni zrównania. Prz. Geol., 32: 468-477.
35. ZUCHIEWICZ W. 1987 - Ewolucja i strukturalne założenia sieci rzecznej Karpat w późnym neogenie i wczesnym czwartorzędzie. [W:] Jahn A. & Dyjor S. (red.) Problemy młodszego neogenu i eoplejsto- cenu w Polsce. Ossolineum, Wrocław: 211-225.
36. ZUCHIEWICZ W. 1995 - Selected aspects of neotectonics of the Polish Carpathians. Folia Quatern., 66: 145-204.
37. ZUCHIEWICZ W. 2010 - Neotektonika Karpat polskich i zapadliska przedkarpackiego. Wyd. AGH, Kraków, s. 234.
38. ZUCHIEWICZ W. 2011 - Planation surfaces in the Polish Carpathians: myth or reality? Geogr. Pol., 84, Spec. Issue, p. 2: 155-178.
39. ZUCHIEWICZ W., TOKARSKI A.K., JAROSIŃSKI M. & MÁRTON E. 2002 - Late Miocene to present day structural development of the Polish segment of the Outer Carpathians. EGU Stephan Mueller Spec. Publ. Ser., 3: 185-202.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-6fcba0c2-7fbe-4ca5-b8fb-cd1257643272