Próba interpretacji litogenetycznej osadów diamiktonowych w Kotlinie Orawskiej (Karpaty Zachodnie)

• Autorzy: Chmielowska D.

Identyfikatory

DOI

http://dx.doi.org/10.12657/landfana.028.001

Warianty tytułu

EN

Attempt at lithogenetic interpretation of diamictic deposits in the Orava Basin (Western Carphatians)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pokrywą fluwioglacjalnych żwirów w terasach i stożkach Czarnego Dunajca w Kotlinie Orawskiej są osady gliniaste o miąższości 1–3 m. Ich geneza, cechy teksturalne i strukturalne są dotychczas bardzo słabo poznane. Niniejszy artykuł jest analizą jednej z cech tych osadów – ich uziarnienia. Przebadano 25 próbek tych osadów, pobranych z odsłonięć i wierceń, stosując graficzne wskaźniki uziarnienia opracowane przez Folka i Warda (1957). Wyniki analiz osadów wskazują, że na większości stanowisk badawczych uziarnienie glin różni się w małym zakresie. W profilach pokrywy gliniastej występuje lokalnie tendencja wzrostu ku stropowi udziału frakcji grubo pyłowych, maleje natomiast udział w tym kierunku frakcji piaskowej lub też uziarnienie jest jednorodne w całym profilu. W wierzchowinowych strefach stożków plejstoceńskich gliny mają masywną strukturę, na niższych terasach Czarnego Dunajca zaznacza się niewyraźne warstwowanie. Cechy uziarnienia badanych osadów nie rozstrzygają jednoznacznie o ich genezie, osady te wydają się być poligeniczne.

EN

The topmost part of gravelly fans and glacifluvial terraces of the Czarny Dunajec in the Orava Basin consists of 1–3 m thick layer of diamictic deposits. Their origin and structural and textural characteristics have not been so far well-recognized. This paper focuses on one of these characteristics i.e. grain-size. Samples of diamictic sediments were collected at 25 sites (natural outcrops, trenches, bore holes) and studied using graphic measures by Folk and Ward (1957). The results of the analysis indicate that grain-size of the sampled material is very similar. Locally, vertical profiles of the loamy cover shows a tendency to the upward increase in the proportion of coarse-grained silt with the concurrent decrease of sand; or the grain-size is similar in the entire profile. The proportion of clay in the loams is relatively small. Analyzed diamictons are massive in the hilltop sections of the Pleistocene fans, while on the terraces of the Czarny Dunajec River weakly pronounced layering occurs. The origin of the studied deposits cannot be unambiguously determined on the basis of their grain-size characteristics; in turn, the origin of the loams seems polygenetic.

Słowa kluczowe

PL

uziarnienie; osady gliniaste; stożki glacifluwialne; Kotlina Orawska

EN

grain-size composition; loamy deposits; glacifluvial terraces; Orava Basin

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2015
• Tom: Vol. 28
• Strony: 3--14
• Opis fizyczny: Bibliogr. 49 poz., rys.

Twórcy

autor

Chmielowska D.

• Instytut Geografii, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Bibliografia

• Alexandrowicz S. W., Butrym J., Krysowska-Iwaszkiewicz M., Zuchiewicz W., 1991. Profil utworów lessopodobnych w Siennej koło Nowego Sącza. W: H.Maruszczak (red.) Podstawowe profile lessów w Polsce. UMCS: 124–132.
• Augustowski, K., Chmielowska, D., Kukulak, J., 2013. Geologiczne uwarunkowania dynamiki procesów brzegowych rzek zachodniego Podhala. Przegląd Geologiczny 6(12): 755–763.
• Baumgart-Kotarba M., 1983. Kształtowanie koryt i teras rzecznych w warunkach zróżnicowanych ruchów tektonicznych (na przykładzie wschodniego Podhala). Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 145.
• Baumgart-Kotarba M., 1991–92. Rozwój geomorfologiczny Kotliny Orawskiej w warunkach ruchów neotektonicznych. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 25–26: 3–28.
• Birkenmajer K., Stuchlik L., 1975. Early Pleistocene pollen-bearing sediments at Szaflary, West Carpathians, Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae 56(1–2): 113–146.
• Birkenmajer K., 1978. Neogene to Early Pleistocene subsidence close to the Pieniny Klippen Belt, Polish Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 12: 17–28.
• Birkenmajer K., Derkacz M., Lindner L., Stuchlik L., 2008. Stanowisko 1: Szaflary Wapiennik – żwiry wodnolodowcowe zlodowacenia Mindel i starsze osady ograniczne. XV Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski. Plejstocen Tatr i Podhala-zlodowacenia tatrzańskie. Zakopane.
• Blott S., Pye K., 2001. Gradistat: a grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms 26: 1237–1248.
• Butrym J., Zuchiewicz W., 1985. Wyniki datowań termoluminescencyjnych osadów czwartorzędowych Kotliny Sądeckiej, Karpaty Zachodnie. Przegląd Geologiczny 33(3): 126–136.
• Butrym J., 1991. Wyniki TL datowań próbek z profilu lessu w Szczyglicach. W: H.Maruszczak (red.), Podstawowe profile lessów w Polsce. UMCS: 102.
• Cegła J., 1963. Porównanie utworów pyłowych kotlin karpackich z lessami Polski. Annales UMCS. sec B 18(4): 69–116.
• Drewnik M., Kacprzak A., Wójcik A., Żyła M., Szeliga M., 2004. Charakterystyka utworów pyłowych w profilu Kończyce (Kotlina Oświęcimska). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 409: 51–62.
• Dylik J., 1952. Głazy rzeźbione przez wiatr i utwory podobne do lessu w środkowej Polsce. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 67. Z badań czwartorzędu w Polsce 3: 231–332
• Folk R.L., Ward W., 1957. Brazos River bar: A study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3–26.
• Gerlach T., Krysowska-Iwaszkiewicz M., Szczepanek K., Pazdur M., 1993. Nowe dane o pokrywie karpackiej odmiany lessów w Humniskach koło Brzozowa. Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 16: 1–43.
• Gębica P., 2004. Przebieg akumulacji rzecznej w górnym Vistulianie w Kotlinie Sandomierskiej. Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 193.
• Halicki B., 1930. Dyluwialne zlodowacenie północnych stoków Tatr. Sprawozdania Polskiego Instytutu Geologicznego 3–4: 377–534.
• Jahn A., 1968. Peryglacjalne pokrywy stokowe Gór Izerskich i Karkonoszy. Opera Corcontica 5: 9–25.
• Janiga S., 1971. Deflacyjna rola wiatru w kształtowaniu rzeźby Beskidu Niskiego. Przegląd Geograficzny XLII(3): 427–433.
• Kalicki T., Szmańda J., 2009. Litologia, wiek i geneza mad wiślanych w Kotlinie Sandomierskiej i Kotlinie Toruńskiej. W: A.Kostrzewski, R.Paluszkiewicz (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, 5, Seria Geografia 88: 165–186.
• Klimaszewski M., 1967. Polskie Karpaty Zachodnie w okresie czwartorzędowym. W: Czwartorzęd Polski: 431–497.
• Klimaszewski M., 1972. Karpaty Wewnętrzne. W: Geomorfologia Polski, PWN, Warszawa: 25–52.
• Kondracki J., 2000. Centralne Karpaty Zachodnie W: Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa: 351–371.
• Kopciowska B., Wójcik A., 1996. Minerały ciężkie w utworach lessopodobnych w profilu Nowy Sącz – Załubińcze (Kotlina Sądecka). Biuletyn PIG, 374: 41–57.
• Krysowska-Iwaszkiewicz M., Wójcik A., 1990. Wyniki datowań późnoplejstoceńskich stokowych pokryw gliniastych w Jedliczach (Doły Jasielsko-Sanockie). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 24: 65–84.
• Książkiewicz M., 1972. Karpaty. Tektonika, 3. Budowa geologiczna Polski. PWN, Warszawa.
• Kuenen Ph.H., Pedrok W.G. 1961. Experimental abrasion 5: Frosting and defrosting of quartz grains. Journal of Geology 70: 648–658.
• Kukulak J., 2001. Weathering of gravels in the Czarny Dunajec alluvial cone in Podhale Polish Carpathians. Quastiones Geographicae 21: 69–78.
• Lindner L., 1994. Jednostki stadialne i interstadialne ostatniego zlodowacenia (Wurm, Vistulian) w Tatrach polskich i na Podhalu. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia, 27: 59–73.
• Ludwikowska-Kędzia M., 2000. Ewolucja środkowego odcinak doliny rzeki Belnianki w późnym glacjale i holocenie. Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa: 1–182.
• Nawrocki J., Wójcik A., 1995. Lithology and stratigraphy of Pleistocene loess-like deposits in the Załubińcze section. Geological Quarterly 39: 121–143.
• Mazur E., 1963. Žilinská kotlina a priľahlé pohoria. Vyd. Slovenskiej Akad. Vied, Bratislava.
• Mycielska-Dowgiałło E., 2007. Wybrane cechy teksturalne i ich wartość interpretacyjna W: E.Mycielska-Dowgiałło, J.Rutkowski (red.), Badania cech teksturalnych osadów czwartorzędowych i wybrane metody oznaczania ich wieku. Wydawnictwo Szkoły Wyższej Przymierza Rodzin, Warszawa: 95–181.
• Obidowicz A., 1988. The Puścizna Rękowiańska raised bog. W: Lateglacial and Holocene Environmental Changes Vistula Basin 1988. Excursion Guide Book – Symposium, Cracow 15–21 June 1988. Wydawnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków: 87–90.
• Obidowicz A., 1990. Eine Pollenanalytische und Moorkundliche Studie zur Vegetations – geschichte des Podhale Gebietes (West-Karpaten). Acta Palaeobotanica 30(1–2): 147–219.
• Oszczypko N., Wójcik A., 1984. Utwory czwartorzędowe Beskidu Sądeckiego między Wietrznicą a Jazowskiem. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 340(23): 90–109.
• Pettijohn F.J., 1957. Sedimentary rock. Harper and Brothers, New York: 1–718.
• Racinowski R., Szczypek T., Wach T., 2001. Prezentacja i interpretacja wyników badań uziarnienia osadów czwartorzędowych. Skrypt Uniwersytetu Śląskiego. Katowice: 1–146.
• Smith B.J., Wright J.S., Whalley W.B., 2002. Sources of non-glacial, loess-size quartz silt and the origins of “desert loess”. Earth Science Reviews 59: 1–26.
• Szmańda J.B., 2011. Zapis warunków depozycji w uziarnieniu aluwiów pozakorytowych. Landform Analysis, 18: 3–97.
• Watycha L., 1973. Utwory czwartorzędowe w otworze wiertniczym Wróblówka na Podhalu. Kwartalnik Geologiczny 17(2): 335–347.
• Watycha L., 1976. Neogen niecki orawsko-nowotarskiej. Kwartalnik Geologiczny 20(3): 575–586.
• Watycha L., 1977a. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Jabłonka (1047). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 30–43.
• Watycha L., 1977b. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Czarny Dunajec (1048). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 1–102.
• Wójcik A., Nawrocki J., Nita M., 2004. Plejstocen w profilu Kończyce (Kotlina Oświęcimska) – analiza genezy i wieku na tle schematów podziału stratygraficznego czwartorzędu. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 409: 5–50.
• Wright J.S., 2007. An overview of the role of weathering in the production of quartz silt. Sedimentary Geology 202: 337–351.
• Wysota W., Lankauf K.R., Molewski P., Szmańda J., 1996. Sedymetologia interstadialnej serii rzecznej (Rzęczkowo) zlodowacenia wisły (vistulian) odsłoniętej w płd.-zach. Krawędzi Wysoczyzny Chełmińskiej. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia, 28: 39–63.
• Zieliński T., Pisarska-Jamroży M., 2012. Jakie cechy litologiczne warto kodować, a jakie nie? Przegląd Geologiczny 60(7): 387–397.
• Zuchiewicz W., 1990. Utwory czwartorzędowe Pogórza Rożnowskiego w Karpatach Zachodnich. Przegląd Geologiczny 38(7–8): 307–315.