Relacje Ewalda Georga Kleista z Gdańskim Towarzystwem Fizyki Doświadczalnej

• Autorzy: Sawicki J.

Warianty tytułu

EN

Relationships of Ewald Georg Kleist with Experimental Physics Society of Gdańsk

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł przedstawia związki Ewalda Georga Kleista, osiemnastowiecznego odkrywcy zjawiska magazynowania energii elektrycznej oraz wynalazcy pierwszego kondensatora, z gdańskim Towarzystwem Fizyki Doświadczalnej, kierowanym przez Daniela Gralatha. Mieszkający w Kamieniu Pomorskim Kleist poszukiwał drogą korespondencyjną fizyków chcących powtórzyć jego rewolucyjne odkrycie i objaśnić je, gdyż było niezgodne z ówczesną wiedzą naukową. Zainteresowanie i pomoc okazało Kleistowi jedynie towarzystwo przyrodnicze z Gdańska, które było pierwszą na terenie Rzeczpospolitej Polskiej organizacją skupiającą uczonych zajmujących się filozofią przyrody. W imieniu Towarzystwa korespondencję z Kleistem prowadził polski badacz Paweł Świetlicki. W Gdańsku nie od razu umiano powtórzyć doświadczenie Kleista i wywiązała się z tej przyczyny wymiana listów, dzięki której dowiadujemy się wielu szczegółów o kamieńskim odkrywcy. Po niepotrzebnej zwłoce czasu w Gdańsku pozytywnie zweryfikowano odkrycie Kleista. Gralath kontynuował badania rozpoczęte przez Kleista zyskując uznanie i sławę. Towarzystwo starało się zapewnić Kleistowi należną pozycję pierwszego odkrywcy tzw. butelki elektrycznej. Służyły temu publikacje prasowe, listy a przede wszystkim napisana przez Gralatha trzyczęściowa historia badań elektrycznych, dzięki której świat naukowy dowiedział się o zasługach Kleista. Analogiczny eksperyment przeprowadzono w roku następnym w Lejdzie. Stronniczość i nieuczciwość francuskich zwolenników i promotorów doświadczenia lejdejskiego sprawiła, że do dziś Kleist pozostaje badaczem mniej znanym.

EN

The article presents the relationships of Ewald Georg Kleist, eighteenth century explorer of the phenomenon of electricity storage and the inventor of the first capacitor, with Experimental Physics Society of Gdańsk, led by Daniel Gralath. Kleist, who lived in Kamień Pomorski, using correspondence sought physicists who could repeat and explain his revolutionary discovery because it was not in accordance with the contemporary scientific knowledge. Interest and help turned Kleist only the society of life sciences from Gdańsk, which was the first organization on the territory of the Republic of Poland bringing together scholars dealing with the philosophy of nature. On behalf of the Society, the correspondence with Kleist was led by the Polish explorer Paweł Świetlicki. Researchers in Gdańsk not immediately were able to repeat the experiment of Kleist and it led to the exchange of letters, from which we learn many details about the explorer from Kamień Pomorski. After unnecessary delay time, the Kleist’s discovery was positively verified in Gdańsk. Gralath continued research started by Kleist gaining recognition and fame. The Society tried to provide Kleist with the position of the first explorer of the so-called electric bottle. Newspapers, letters, and, above all, Gralath's three-part history of electrical research was used by the scientific world to learn about Kleist's merits. A similar experiment was carried out in the following year in Leiden. Partiality and dishonesty of the French supporters and promoters of the Leiden experiment has made Kleist a less known researcher to this day.

Słowa kluczowe

PL

Ewald Georg Kleist; Societas Physicae Experimentalis; butelka lejdejska

EN

Ewald Georg Kleist; Societas Physicae Experimentalis; Leyden jar

• Wydawca: Sieć Badawcza Łukasiewicz - Górnośląski Instytut Technologiczny
• Czasopismo: Maszyny Elektryczne : zeszyty problemowe
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 4 (116)
• Strony: 125--131
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys.

Twórcy

autor

Sawicki J.

• Komisja Historyczna, Oddział Szczeciński SEP
• ZUT w Szczecinie, Wydział Elektryczny, Katedra Inżynierii Systemów, Sygnałów i Elektroniki

Bibliografia

• [1]. R. Nowakowski, P. Szymczak, I. Moszyńska, “Ewald Jurgen von Kleist – człowiek i jego dzieło”, Maszyny elektryczne – Zeszyty Problemowe, Nr 4, s. 1-6, 2016.
• [2]. G. M. Bose, “De Electricitate inflammante et beatificante”, Wittenberg 1744.
• [3]. J. H. Winkler, “Die Eigenschaften der elektrischen Materie, Leipzig 1745.
• [4]. F. M. Feldhaus,. “Die Erfindung der elektrischen Verstärkungsflasche durch Ewald Jurgen von Kleist”, Carl Winter's Universitäts-buchhandlung, Heidelberg 1903.
• [5]. J. Priestley, “The History and Present State of Electricity with Original Experiments”, Third Edition, London 1775.
• [6]. E. G. Kleist, List do archidiakona Pawła Świetlickiego z Gdańska z 28 listopada 1745, w: „Acta Societatis Physicae Experimentalis”, tom 3, Gdańsk 1745.
• [7]. M. Czerniakowska, „Biogram Pawła Świetlickiego”, w: „Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego”, supl. II, Gdańsk 2002.
• [8]. A. Januszajtis, „Gdańscy pionierzy fizyki” w: Studia i materiały z dziejów nauki polskiej, ser. C, z. 20, 1975.
• [9]. A. Januszajtis, „Societas Physicae Experimentalis – pierwsze w Polsce towarzystwo fizyczne”, w: Studia i materiały z dziejów nauki polskiej, ser. C, z. 23, 1979.
• [10]. E. G. Kleist, List do archidiakona Pawła Świetlickiego z Gdańska, z 24 lutego 1746, w: „Acta Societatis Physicae Experimentalis”, tom 4, Gdańsk 1746.
• [11]. „Gelehrte Sachen”, w: Berlinische Nachrichten von Staats- und gelehrten Sachen, nr 50, 28 April 1746.
• [12]. E. G. Kleist, List do archidiakona Pawła Świetlickiego z Gdańska, z 12 maja 1746, w: „Acta Societatis Physicae Experimentalis”, tom 4, Gdańsk 1746.
• [13]. D. Gralath, “Geschichte der Elektricitat” w: “Versuche und Abhandlungen der Naturforschende Gesellschaft in Danzig”, cz. I, s. 175-304, Danzig 1747; cz. II, s. 355-459, Danzig, Leipzig 1754; cz. III, s. 492-556, Danzig, Leipzig 1756.
• [14]. J. G. Kruger, “Geschichte der Erde in den alleraltesten Zeiten”, Halle 1746.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).