Koszyce. O budowie przestrzennej miasta lokacyjnego w świetle badań nad wielkością i kształtem średniowiecznej parceli mieszczańskiej

• Autorzy: Malik R.

Warianty tytułu

EN

Koszyce. The spatial structure of a chartered town in the light of research on the size and shape of a medieval settlement plot

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Początki średniowiecznych Koszyc możemy wiązać z funkcjonującą tu jeszcze przed lokacją miasta wsią rycerską. W II połowie XIV wieku w oparciu o nią w Koszycach zostaje ulokowane miasto. Jego forma przestrzenna wydaje się być ściśle związana ze skrzyżowaniem dwóch dróg handlowych. Pierwsza z nich – główna – to droga idąca od strony Krakowa w kierunku Sandomierza i dalej poprzez Lublin na Litwę. Druga z wymienionych dróg była traktem lokalnym łączącym osadnictwo na prawym brzegu Wisły poprzez Uście Solne, Morsko i Koszyce ze Skalbmierzem, Działoszycami i Jędrzejowem. Zastosowany przy okazji lokacji miasta plan zasadzał się na prostej ortogonalnej konstrukcji, której miejscem centralnym był czworoboczny rynek. Wokół niego rozmierzono w pojedynczym pasie 8 bloków zabudowy siedliskowej. Przy ich organizacji zastosowano znormalizowaną i ujednoliconą pod względem powierzchni działkę o wymiarach ok. 40 × 100 stóp.

EN

The origins of medieval Koszyce can be associated with a knight’s village functioning here before the town’s foundation. In the 2nd half of the 14th century, a town was founded in Koszyce on the basis of the village. The spatial form of the town seems to be closely connected with the crossroads of the two trade routes. The first – main one – was the route running from Krakow in the direction of Sandomierz, and further through Lublin to Lithuania. The other was a local route linking the settlements on the right bank of the Vistula River, via Uście Solne, Morsko and Koszyce with Skalbmierz, Działoszyce and Jędrzejow. The plan applied during the town foundation was based on the simple orthogonal construction whose central point was a quadrangular market square. 8 settlement blocks were measured out around it in a single line. They were organized using a standardised and uniform, as far as its area was concerned, plot measuring app. 40 × 100 feet.

Słowa kluczowe

PL

Koszyce; średniowiecze; urbanistyka

EN

Koszyce; Middle Ages; urban planning

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2014
• Tom: Nr 37
• Strony: 91--100
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Malik R.

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Katedra Historii Architektury, Urbanistyki i Sztuki Powszechnej

Bibliografia

• 1. F. Kiryk, Lokacje miast nadwiślańskich w XIII-XVI stuleciu. Dodatek, Pamiętnik Sandomierski, T. 1, Kraków 1993.
• 2. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu (dalej SHG), Cz. III, z. 1, Kraków 1994.
• 3. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydany pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, T. IV, Warszawa 1883.
• 4. A. Bienias, St.M. Przybyszewski, Koszyce, 1374-2001, Kielce 2002.
• 5. Archeologium ziemi koszyckiej, red. H. Przybyszewski, Kazimierza Wielka 2012.
• 6. Kodeks dyplomatyczny Małopolski (dalej Mp.), t. I, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876, nr 260.
• 7. Matricularum Regni Poloniae Summaria (dalej MS), wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1919, nr 369.
• 8. Lustracja województwa krakowskiego (dalej LK) 1564, wyd. J. Małecki, Warszawa 1962.
• 9. B. Wyrozumska, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Prace Komisji Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk, nr 41, Kraków 1977.
• 10.A. Bienias, St.M. Przybyszewski, Koszyce 1374-2001, Kielce 2002.
• 11. J. Pudełko, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki (dalej KAiU), t. IX, 1964, z. 1.
• 12. A. Berdecka, Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333-1370), PAN, Wrocław 1982, s. 61-78.
• 13. T. Kozaczewski, Wielkość i program budowy miasta średniowiecznego, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska, Monografia nr 3-4, Wrocław 1972.
• 14.M. Książek, Zarys budowy miast średniowiecznych w Polsce do końca XV wieku, Politechnika Krakowska, Kraków 1992.
• 15. T. Tołwiński, Urbanistyka, t. 1, Budowa miasta w przeszłości, Warszawa 1947
• 16. J. Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, MON, Warszawa 1973
• 17. D. Kuśnierz-Krupa, Skawina w średniowieczu, zagadnienia urbanistyczno-architektoniczne, Kraków 2012.
• 18. A. Berdecka, Lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333-1370. Chronologia i rozmieszczenie, Przegląd Historyczny, T. LXV/1974.
• 19. K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XVI wieku [w:] Medievalia w 50 rocznicę pracy naukowej Jan Dąbrowskiego, Warszawa 1960.
• 20. O. Lange, Lokacje miast Wielkopolski właściwej na prawe niemieckim w wiekach średnich, Pamiętnik Historyczno-Prawny, Lwów 1925, t. 1, z. 5.
• 21. J. Malczewski, Miasta między Wisłoką a Sanem do początku XVI w., Rzeszów 2006, s. 260-284.
• 22. R. Malik, Radymno. Charakterystyka budowy przestrzennej miasta lokacyjnego w świetle analizy materiałów kartograficznych, Wiadomości Konserwatorskie, nr 30/2011.
• 23. J. Pudełko, Działka lokacyjna w strukturze przestrzennej średniowiecznych miast śląskich w XIII wieku, KAiU, 1964, t. IX, z. 2, s. 115-136.