Analiza rozwoju leja depresji odkrywki węgla brunatnego Tomisławice w latach 2009–2019 i jego wpływu na stosunki gruntowo-wodne Pojezierza Kujawskiego

• Autorzy: Przybyłek Jan

Identyfikatory

DOI

10.7306/2022.18

Warianty tytułu

EN

Analysis of the development of the depression cone of the Tomisławice lignite open pit mine in 2009–2019 and its impact on the soil and water relations of the Kujawy Lakeland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The Tomisławice lignite deposit is located in the Kujawy Lakeland (central Poland), on the water- shed between the Noteć River (including Gopło Lake) and the Zgłowiączka River (including Lake Głuszyńskie) catchment areas. The dewatering began in January 2009. In June 2011, the lignite seam was uncovered. The deposit was formed in a local Mesozoic depression within a tectonic structure, copmosed of Upper Cretaceous fractured marls. The average thickness of the lignite seam is about 7 m. All the boundaries of the Tomis³awice deposit are ero- sional. The top of the lignite seam, which is lowered to the north is at the average depth of between 38.3 m and 46.8 m. In the study area of the Kujawy Lakeland, groundwater with mineralization of up to 1g/dm 3 occurs down to a depth of 200 m in the Quaternary, Neogene-Paleogene, Cretaceous and Jurassic aquifers in the SE part of the area. The paper provides an analysis of the mine dewatering impact on aquifers within the cone of depression, over 270 kmsup>2 in area, and the mine water drainage rate up to 90 m³ /min. It is based on the data from the monitoring of the soil and water environment from 2008–2019 (groundwater, lakes). The analysis showed a particular mine dewatering impact of the developmnent of the Upper Cretaceous aquifer on the large-scale cone of depression around the Tomis³awice open pit mine. The described situation caused the mass drying up of farm wells and wetlands over a distance of up to 9 km from the open pit. The groundwater level on the moraine plateau has been almost completely drained and only to a small extent can it be periodically restored after longer periods of heavy rainfall.

Słowa kluczowe

PL

złoża węgla brunatnego; wody gruntowe; odwadnianie kopalni; Pojezierze Kujawskie

EN

lignite deposit; groundwater; mine dewatering; Kujawy Lakeland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 70, nr 7
• Strony: 527--542
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., fot., rys., wykr.

Twórcy

autor

Przybyłek Jan

• Instytut Geologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Bogumił Krygowskiego 12, 61-680 Poznań

Bibliografia

• 1. CHOMIAK L., URBAŃSKI P., WIDERA M. 2020 - Architektura i geneza iłów w górnym poziomie węgli brunatnych formacji poznańskiej (środkowy miocen) - odkrywka Tomisławice k. Konina w środkowej Polsce. Prz. Geol., 68 (6): 526-534.
• 2. CZARNECKA H. (red.) 2005 - Atlas podziału hydrograficznego Polski w skali 1 : 200 000. IMGW, Warszawa.
• 3. DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J. (red.) – Mapa Geologiczna Polski bez kenozoiku w skali1:1000000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 4. DĄBROWSKI S., RYNARZEWSKI W., ZACHAŚ-JANECKAJ. 2015 - Odnawialność wód podziemnych zlewni prawobrzeżnej Warty, Górnej Noteci i Zgłowiączki w układzie hydrodynamicznym silnie zmienionym odwodnieniami kopalnianymi. Prz. Geol., 63 (10/1): 666-671.
• 5. DĄBROWSKI S., STRABURZYŃSKA-JANISZEWSKA R. 2021 - Badania modelowe sytemu wodonośnego rejonu Lubstowa-Tomisławic dla identyfikacji prognozy odwodnienia oraz rekultywacji wodnej wyrobisk górniczych (rozdz. 16, 257-271). [W:] Przybyłek J. i in., Ekspertyza obejmująca analizę aktualnego stanu środowiska gruntowo-wodnego oraz wód powierzchniowych, ich bilansu wodnego, elementów bilansu wodnego sztucznego drenażu oraz bilansu klimatycznego w obszarze oddziaływania eksploatowanej odkrywki węgla brunatnego Tomisławice i rekultywowanej odkrywki węgla brunatnego Lubstów. Etap III. Hydroconsult Sp. z o.o., Poznań, na zlec. RDOŚ w Poznaniu: 1-394.
• 6. FISZER J., DERKOWSKA-SITARZ M. 2010 - Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomisławice i Ościsłowo. Biul. Państw. Inst. Geol., 442: 37-42.
• 7. KAŁAMAJA A. 2011 - Warunki hydrogeologiczne rejonu zlewni Jeziora Głuszyńskiego i Noteci w aspekcie odwadniania odkrywki węgla brunatnego Tomisławice. Pr. mag. napisana w Zakładzie Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM pod kier. prof. J. Przybyłka. Poznań: 1-70
• 8. KONDRACKI J. 1994 - Geografia regionalna Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
• 9. KOZULA R. 1999 - Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego Tomisławice w kategorii C1 i C2, Część I - tekst. Przeds. Geol. PROXIMA, Wrocław.
• 10. KOZULA R. 2001 - Dokumentacja złoża węgla brunatnego Tomisławice w kat B i C1 w Tomisławicach. Część I. Przeds. Geol. PROXIMA, Wrocław.
• 11. KOZYDRAZ., SKĄPSKI S. 1995 - Unikatowe stanowisko interglacjału eemskiego w Ruszkówku na Pojezierzu Kujawskim. Prz. Geol., 43 (7): 572-575.
• 12. KOZYDRA Z. 2013 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski1:50000,ark. Ślesin (477). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 13. KOZYDRA Z., BRZEZIŃSKI M. 2013 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Sompolno(478). Państw. Inst. Geol. Warszawa.
• 14. MATERSKI J. 2009 - Monitoring wód podziemnych i wód powierzchniowych dla odkrywki Tomisławice (Sprawozdanie z zaawansowania realizacji monitoringu wód podziemnych i wód powierzchniowych określonego w decyzji nr OŚ-7624/5/2006 o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację inwestycji wydanej przez Wójta Gminy Wierzbinek). KWB Konin S.A. w Kleczewie, styczeń 2009.
• 15. MOCEK A., OWCZARZAK W. 2013 - Studium pt. „Monitorowanie zalegania zwierciadła wód glebowo-gruntowych potrzebnego do wyznaczania stref degradacji gleb (głównie użytków zielonych) na obszarze objętym etapem I badań gleboznawczych w rejonie odkrywki Tomisławice”. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.
• 16. MOLEWSKI P. 1999 - Rynna Gopła - problem jej genezy i roli w odpływie wód roztopowych podczas zlodowacenia vistuliańskiego. Wydaw. Nauk. UMK.
• 17. MOLEWSKI P. 2007 - Wpływ starszego podłoża na wykształcenie plejstocenu Wysoczyzny Kujawskiej. [W:] Plejstocen Kujaw i dynamika lobu Wisły w czasie ostatniego zlodowacenia. Państw. Inst. Geol., Warszawa: 33-39.
• 18. MOLEWSKI P. 2012 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski1:50000,ark. Piotrków Kujawski (439). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 19. MRÓZEK W. 1969 - Rynna Gopła, jej geneza i udział w rozwoju Krajobrazu Kujaw. [W]: Przew. XLI Zjazdu Pol. Tow. Geol., Konin: 59-63.
• 20. NOWAK B. 2021 - Propozycje rozwiązań w środowisku wodnym w obszarze oddziaływania odkrywki Tomisławice i odkrywki Lubstów (rozdz. 1 8, 28 1 -293). [W:] Przybyłek J. i in., Ekspertyza obejmująca analizę aktualnego stanu środowiska gruntowo-wodnego oraz wód powierzchniowych, ich bilansu wodnego, elementów bilansu wodnego sztucznego drenażu oraz bilansu klimatycznego w obszarze oddziaływania eksploatowanej odkrywki węgla brunatnego Tomisławice i rekultywowanej odkrywki węgla brunatnego Lubstów. Etap III. Hydroconsult Sp. z o.o., Poznań na zlec. RDOŚ w Poznaniu: 1-394.
• 21. PASŁAWSKI Z., BŁASZCZYK B. 1970 - Charakterystyka hydrologiczna i bilans wodny Jeziora Gopło. Prz. Geof., 15 (23/3): 251-266.
• 22. PIEKARSKA E. 1982 - Tektoniczne założenia rynny Gopło. Prz. Geol., 30 (8): 410-413.
• 23. POLTEGOR-projekt sp. z o.o. 2009-2021 - Monitoring środowiska wodnego O/Tomisławice KWB Konin S.A. Tomy raportów rocznych z okresu lat hydrologicznych od 2009 do 2020. Wrocław. Arch. PAK KWB Konin S.A. w Kleczewie.
• 24. PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A. 2021 – Stanisław Dąbrowski (19412020). Prz. Geol.,69 (3):182-184.
• 25. PRZYBYŁEK J., DĄBROWSKI S., NOWAK B., STRABURZYŃSKA-JANISZEWSKA R., FARAT R., MACHOWIAK W., PAWLAK A., SZYMAŃSKI K., WESOŁOWSKI K. 2021 - Ekspertyza obejmująca analizę aktualnego stanu środowiska gruntowo-wodnego oraz wód powierzchniowych, ich bilansu wodnego, elementów bilansu wodnego sztucznego drenażu oraz bilansu klimatycznego w obszarze oddziaływania eksploatowanej odkrywki węgla brunatnego Tomisławice i rekultywowanej odkrywki węgla brunatnego Lubstów. Etap III. Hydroconsult Sp. z o.o., Poznań na zlec. RDOŚ w Poznaniu: 1-394.
• 26. SZCZEPIŃSKI J., KUSEK L., MAŁECKI J. 2007 – Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne w związku z projektowanym odwodnienia do wydobycia węgla brunatnego ze złoża Tomisławice. Poltegor -projekt sp. z o.o. Wrocław.
• 27. SZCZEPIŃSKI J., STRABURZYŃSKA-JANISZEWSKA R. 2011 - Prognoza zasięgu leja depresji dla odkrywki węgla brunatnego Mąkoszyn-Grochowiska KWB Konin S.A. Biul. Państw. Inst. Geol., 445: 671-684.
• 28. TARNOWSKI R., BAŁWACH A., MAŁECKI M. 2020 - Monitoring środowiska wodnego rejonu odkrywek PAK KWB Konin S.A. w roku hydrologicznym 2019. Część IV - odkrywka Tomisławice. Poltegor-projekt sp. z o.o. we Wrocławiu.
• 29. WIDERA M. 1998 - Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji konińskiej. Geologos (3).Wyd. Continuo: 55-103.
• 30. WIDERA M. 2000 - Geneza i główne etapy rozwoju rowu Lubstowa w alpejskiej epoce tektonicznej. Prz. Geol., 48 (10): 935-941.
• 31. WIDERA M., CHOMIAK L., GRADECKI D., WACHOCKI R. 2017 - Osady glifu krewasowego z miocenu Polski środkowej w okolicach Konina. Prz. Geol.,65 (4): 25 1-258.
• 32. WIDERA M. 2021 - Geologia polskich złóż węgla brunatnego. Bogucki Wydaw. Nauk., Poznań.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2024)