Zakrzówek a hitlerowska wizja transformacji prawobrzeżnego Krakowa

Laskowski, Andrzej

doi:10.48234/WK65ZAKRZOWEK

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Zakrzówek a hitlerowska wizja transformacji prawobrzeżnego Krakowa

Autorzy

Laskowski Andrzej

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK65ZAKRZOWEK

Warianty tytułu

Zakrzówek v. the Nazi vision of transforming right-bank Cracow

Języki publikacji

PL EN

Abstrakty

Autor omawia okupacyjne losy Zakrzówka, od roku 1910 dzielnicy Krakowa. Z uwagi na rolniczy charakter, niemal zupełny brak przemysłu (wyjąwszy kamieniołomy), słabe skomunikowanie z centrum miasta oraz nikłą, w większości niską i przeciętną jakościowo zabudowę teren ten był dogodny do kompleksowego zagospodarowania. Dostrzegli to okupanci: sprowadzony do Krakowa wybitny architekt i urbanista Hubert Ritter zaprojektował na Dębnikach, Zakrzówku i Ludwinowie ogromną dzielnicę rządową, mającą podkreślać rangę Krakowa jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa. Koncepcja zakładała powstanie, po wyburzeniu istniejącej zabudowy, monumentalnych budowli, reprezentacyjnych placów i układu komunikacyjnego złożonego z szerokich arterii, linii kolejowej i kilku mostów na Wiśle. Projekt, ukończony w maju 1941, nie doczekał się realizacji. Zdecydował o tym konflikt architekta z hitlerowskimi notablami i urzędnikami w Krakowie oraz agresja III Rzeszy na ZSRR. Potencjał Zakrzówka pozostał niewykorzystany, ocalała jednak jego dotychczasowa zabudowa.

The author discusses the history of Zakrzówek (a district of Cracow since 1910) under Nazi occupation. In view of its agricultural nature, virtually non-existent industry (local quarry excepted), poor connection to the city center and dispersed, low, average-quality buildings, the territory seemed promising as a site for comprehensive development, the quality swiftly discovered by the occupants: eminent architect and urban planner Hubert Ritter, summoned to Cracow to the purpose, designed an enormous government district to be developed across Dębniki, Zakrzówek and Ludwinów with intent to emphasize Cracow’s importance as the capital of the General Governorate. Upon demolition of all existent housing, the proposition assumed the erection of monumental buildings, magnificent squares, and a passageway system comprising wide arteries, a railway line and several bridges on the river Vistula. Completed in May 1941, the design never saw daylight, the main reasons involving the architect’s clash with Nazi notables and officials in Cracow, and the Third Reich’s attack on the USSR. While Zakrzówek’s potential has remained untapped, its old development remained untouched.

Słowa kluczowe

Kraków Zakrzówek miasto dzielnica rozwój przestrzenny II wojna światowa okupacja niemiecka dziedzictwo okrucieństwa

Cracow Zakrzówek city district spatial development World War II German occupation heritage of atrocity

Wydawca

Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków

Czasopismo

Wiadomości Konserwatorskie

Rocznik

2021

Tom

Nr 65

Strony

37--53

Opis fizyczny

Bibliogr. 50 poz., rys.

Twórcy

autor

Laskowski Andrzej

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

https://orcid.org/0000-0003-2021-675X

Bibliografia

Archiwalia / Archive materials
1. Archiwum Narodowe w Krakowie: Plan Deutsches Viertel Krakau. ANK, Zbiór Kartograficzny, sygn. Okup. 8.
2. Plan Krakowa, Kazimierza i Podgórza sporządzony w 1779 roku przez Charles’a de Hoeferna. ANK, Zbiór Kartograficzny, sygn. II-13.
3. Muzeum Krakowa (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa): Plan podziału Krakowa na dzielnice mieszkaniowe. MHMK, sygn. MHK 77-VII.
4. Plan Krakowa ilustrujący zasięg terytorialny miasta po rozszerzeniu jego granic w dniu 1 czerwca 1941 roku.
5. Spuścizna Huberta Rittera w Monachium: Model „Das Regierungsviertel” w Krakowie z 1941 roku.
6. Studia i szkice autorstwa Huberta Rittera do projektu „Das Regierungsviertel” w Krakowie, 1941.
7. Zbiory prywatne Andrzeja Laskowskiego: Plan sytuacyjny Krakowa z okresu okupacji w skali 1:20 000.
Teksty źródłowe / Source texts
8. Kędzior Andrzej, W sprawie trwałego zabezpieczenia doliny Wisły i jej dopływów przed powodzią, Kraków 1934.
9. Kubalski Edward, Niemcy w Krakowie. Dziennik 1 IX 1939–18 I 1945, Kraków–Budapeszt 2010.
10. Kwieciński Zdzisław, Ochrona miasta Krakowa przed powodzią, Kraków 1934.
11. Program inwestycyjny stoł. król. miasta Krakowa na okres 1937/38–1943/44, Kraków 1938.
12. Ritter Hubert, Der Generalbebauungsplan von Krakau, [Leipzig 1941].
13. Ritter Hubert, Krakau, die Stadt des General-Governements, Monatshefte für Baukunst und Städtebau, Jhrg. 25, 1941, z. 4.
Opracowania / Secondary sources
14. Bednarek Monika, Gawron Edyta, Jeżowski Grzegorz, Zbroja Barbara, Zimmerer Katarzyna, Kraków. Czas okupacji 1939–1945, Kraków 2012.
15. Bednarek Monika, Zimmerer Katarzyna, Okupanci.Niemcy w Krakowie 1939–1945, Kraków 2017.
16. Broński Krzysztof, Przemysł i rzemiosło w Krakowie i dystrykcie krakowskim w okresie okupacji niemieckiej 1939-1945, [w:] Jacek Purchla (red.), Kraków – metropolia, t. 3: Dziedzictwo, Kraków 2018.
17. Broński Krzysztof, Ruch budowlany w Krakowie pod okupacją hitlerowską, „Rocznik Krakowski” 1987, t. 53.
18. Czocher Anna, W okupowanym Krakowie, Gdańsk 2011.
19. Dąbrowa-Kostka Stanisław, W okupowanym Krakowie, Warszawa 1972.
20. Dobesz Janusz L., Wrocławska architektura spod znaku swastyki na tle budownictwa III Rzeszy, Wrocław 1999.
21. Firlet Elżbieta, Zmiany przestrzenno-urbanistyczne Krakowa w latach 1939–2006, [w:] Jerzy Wyrozumski (red.), Nowe studia nad rozwojem miasta, Kraków2007.
22. Grabowski Jan, Zarząd miejski w czasie okupacji, „Rocznik Krakowski” 1949–1957, t. 31.
23. Gwizdałówna Jadwiga, Architektura Wawelu w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945, Kraków 2019.
24. Jakubowski Krzysztof, Ludwinów, Zakrzówek, Dębniki, [w:] Jakubowski Krzysztof, Miezian Maciej, Myślik
25. Konrad, Sasadeusz Michał, Spacerownik krakowski red. Jerzy Lewiński, Konrad Myślik, Kraków 2011.
26. Jankowski Jerzy, Zakrzówek moja dzielnica, Kraków 2013.
27. Jankowski Jerzy, Zakrzówek wczoraj i dziś, Kraków 2015.
28. Kiełbasa Antoni ks. (red.), Salwatorianie w okresie okupacji, [w:] ks. Antoni Kiełbasa (red.), Salwatorianie w Polsce 1900–1975, Rzym–Kraków 1975.
29. Krakowski Piotr, Sztuka Trzeciej Rzeszy, Vienna–Kraków 1994.
30. Krawiec Jan ks. SDB, W blasku dębnickiego krzyża. Działalność duszpastersko-administracyjna salezjanów w parafii św. Stanisława Kostki w Krakowie na Dębnikach w latach 1918–2001 w 75. rocznicę poświęcenia Kościoła Parafialnego, Kraków 2013.
31. Laskowski Andrzej, „Bez wahania przy Krakowie”. Zakrzówek – X dzielnica Wielkiego Krakowa, [w:] Jacek Purchla (red.), Kraków – metropolia, t. 2: Dylematy rozwoju, Kraków 2017.
32. Laskowski Andrzej, „Dzielnica przyszłości”. Krakowski Zakrzówek w okresie międzywojennym, [w:] Jacek Purchla (red.), Kraków – metropolia, t. 3: Dziedzictwo, Kraków 2018.
33. Laskowski Andrzej, Podgórze anno Domini 1915 a metropolitalne ambicje Krakowa na początku XX wieku, [w:] Kraków – metropolia. W 25. rocznicę narodzin samorządu terytorialnego w III Rzeczypospolitej, Jacek Purchla (red), Kraków 2016.
34. Laskowski Andrzej, Podkrakowska wieś Zakrzówek, „Rocznik Krakowski” 2017, t. 83.
35. Leśniakowska Marta, Polska historia sztuki i nacjonalizm, [w:] Dariusz Konstantynów, Robert Pasieczny,
36. Piotr Paszkiewicz (red.), Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789–1950, Warszawa 1998.
37. Lubocka-Hoffmann Maria (red.), Odbudowa miast historycznych.
38. Dokonania przeszłości. Potrzeby i możliwości współczesne. Wyzwania przyszłości, Elbląg 1998.
39. Nerdinger Winfried (red.), Bauen im Nationalsozializmus. Bayern 1933–1945, München 1993.
40. Purchla Jacek, Architektura III Rzeszy w Krakowie – dziedzictwo kłopotliwe?, [w:] Jacek Purchla (red.), Kraków - metropolia, t. 3: Dziedzictwo, Kraków 2018.
41. Purchla Jacek, Dzielnicowe dylematy Krakowa 1791–1991, [w:] Jacek Purchla (red.), Kraków – metropolia, t. 2: Dylematy rozwoju, Kraków 2017.
42. Purchla Jacek, Hubert Ritter i hitlerowskie wizje Krakowa, „Rocznik Krakowski” 2005, t. 71.
43. Purchla Jacek, Krakowskie mosty wiślane i ich znaczenie dla rozwoju przestrzennego miasta w XIX i XX wieku, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1981, t. 15.
44. Purchla Jacek, Paradoksy stołeczności, [w:] idem (red.), Kraków i Norymberga w cywilizacji europejskiej, Kraków 2005.
45. Sady Roman, Kraków i jego dzielnice 1945–2002, Kraków 2003.
46. Schenk Dieter, Krakauer Burg. Wawel jako ośrodek władzy generalnego gubernatora Hansa Franka w latach 1939–1945, Kraków 2013.
47. Stańczyk Henryk, Oswobodzenie Krakowa jako manewr wojskowy, [w:] Marcin Baran (red.), Wyzwolenie czy zniewolenie? W 70. rocznicę bitwy o Kraków, Kraków 2014.
48. Wroński Józef Szymon, Kościoły Krakowa zbudowane w latach 1945–1989 jako wyraz przemian architektury sakralnej w Polsce na tle rozwoju architektury na świecie. Studium historyczno-architektoniczne, Kraków 2010.
49. Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974.
50. Zachariasz Agata, Z badań nad historią zabezpieczeń przeciwpowodziowych na Wiśle w Krakowie, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1998, t. 30.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-6c53a262-9d2a-4027-8ed3-37e06761c2fe