The significance of extreme floods in the transformation of mountain valleys and causing flood risk, on the example of the July 2001 flood that occurred in the upper catchment of the river Skawa

• Autorzy: Franczak Paweł

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0014.5163

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In July 2001, in the Carpathian basin of the Vistula, there was a lot of rainfall and storms. The meteorological situation of that time was similar to that of 1934 when a great flood occurred. On 25 July (2001st), in the upper part of the Skawa catchment, a violent storm occurred. Its centre was located right at Makowska Góra. The daily precipitation in Maków Podhalański was 190.8 mm that day. Most of the precipitation occurred during a storm. Although the precipitation was much lower in the other stations located in the drainage basin, the flow of the Skawa in Sucha Beskidzka was 660 m3 s-1, while the constructed dam in Świnna-Poręba – 1019 m3 s-1. Precipitation was so abundant that the floodplains terraces of the Skawa have been inundated, and made the streams flowing down the Makowska Mountain spill out of the trough. The centre of Maków Podhalański and the neighbouring streets were destroyed. The main current flowed through the streets of Źródlana, Krótka, Kościelna, Rynek, and Wolności. The biggest losses were caused by the Księży Potok and several smaller streams (Rzyczki, Grabce, and Czarny Potok) that poured out of the trough and flowed through them. The biggest losses have been incurred by the Budzów and Zembrzyce municipalities located on the other side of the mountain. The losses were caused by a small Paleczka stream.

Słowa kluczowe

EN

flood; flood hazard; Skawa catchment; Carpathians

PL

powódź; ryzyko powodzi; zlewnia Skawy; Karpaty

• Wydawca: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie
• Czasopismo: Science, Technology and Innovation
• Rocznik: 2020
• Tom: Vol. 9, no. 2
• Strony: 10--20
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Franczak Paweł

• University of Applied Sciences in Tarnow, Department of Mathematics and Natural Sciences, Poland

Bibliografia

• 1. Mioduszewski W. Zjawiska ekstremalne w przyrodzie – susze i powodzie. In: Łachacz A, editor. Wybrane problemy ochrony mokradeł. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska; 2012. p. 57–74.
• 2. Zagrożenia okresowe występujące w Polsce. Aktualizacja. Warszawa: Rządowe Centrum Bezpieczeństwa; 2013. p. 1–24.
• 3. Gomi T, Sidle RC, Richardson JS. Understanding processes and downstream linkages of headwater systems. BioScience. 2002;52(10):905–916. https://doi.org/10.1641/0006-3568(2002) 052[0905:UPADLO]2.0.CO;2.
• 4. Bucała A, Budek A. Zmiany morfologii koryt wskutek opadów ulewnych na przykładzie potoku Suszanka, Beskid Średni. Czasopismo Geograficzne. 2011;82(4):321–332.
• 5. Franczak P. Hydrologiczne i geomorfologiczne skutki ekstremalnego opadu w maju 2014 roku w zlewni Rybnego Potoku (Masyw Babiej Góry). Annales – Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio B. 2015;70(2):63–81. https://doi.org/10.17951/b.2015.70.2.63
• 6. German K. Przebieg wezbrania powodzi 9 lipca 1997 roku w okolicach Żegociny oraz ich skutki Krajobrazowe. In: Grela J, Starkel L, editor. Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku. Kraków: IGiGP UJ; 1998. p. 177–183.
• 7. Gil E. Spływ wody i procesy geomorfologiczne w zlewniach fliszowych podczas gwałtownych ulew w Szymbarku w dniu 7 czerwca 1985. In: Starkel L, editor. Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew. Wrocław, Warszawa: Wydawnictwo Continuo, PAN IGiPZ; 1998. p. 85–107.
• 8. Gorczyca E. Przekształcanie stoków fliszowych przez procesy masowe, podczas katastrofalnych opadów (dorzecze Łososiny). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2004.
• 9. Gorczyca E, Krzemień K. Morfologiczne skutki ekstremalnego zdarzenia opadowego w Tatrach Reglowych w czerwcu 2007 r. Landform Analysis. 2009;8:21–24.
• 10. Gorczyca E, Krzemień K, Wrońska-Wałach D, Boniecki M. Significance of extreme hydro-geomorphological events in the transformation of mountain valleys (Northern Slopes of the Western Tatra Range, Carpathian Mountains, Poland). Catena. 2014;121:127–141. https://doi.org/10.1016/j.catena.2014.05.004.
• 11. Izmaiłow B, Kamykowska M, Krzemień K. Geomorfologiczna rola katastrofalnych wezbrań w transformacji górskiego systemu korytowego na przykładzie Wilszni (Beskid Nicki). In: Izmaiłow B, editor. Przyroda – człowiek – Bóg. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2004. p. 69–81.
• 12. Krzaklewski P. Rola zdarzeń ekstremalnych w kształtowaniu meandrowych koryt górskich na przykładzie Czarnej Orawy w okresie 2007–2008. Landform Analysis. 2008;8:45–48.
• 13. Lach J. Lewik P. Powódź w lipcu 2001 na Sądecczyźnie i jej skutki. In: Górka Z, Jelonek A, editors. Geomorfologiczne uwarunkowania rozwoju Małopolski. Kraków: Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2002. p. 199–204.
• 14. Mądry J. Powodzie w dorzeczu Skawy w ostatnim dwudziestoleciu. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Geograficzne. 1974;40(5):35–41.
• 15. Łach J. Zmiany w morfologii den dolinnych Nysy Kłodzkiej i Białej Lądeckiej powstałe w wyniku powodzi w lipcu 1997 roku. Doctoral dissertation. Warszawa: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego [archives]; 2003.
• 16. Żurawek R. Zmiany erozyjne w dolinach rzek Sudetów Kłodzkich wywołane powodziami w lipcu 1997 r. oraz w lipcu 1998 r. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich. 1997;45:45–61.
• 17. Krzemień K, Libelt P, Mączka T. Geomorphological conditions of the timberline in the Western Tatra Mountains. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego: Prace Geograficzne. 1995;98:153–170.
• 18. Benda IE, Cundy TW. Predicting deposition of debris flows in mountain channels. Canadian Geotechnical Journal. 1990;27(4):409–417. https://doi.org/10.1139/t90-057.
• 19. Długosz M, Głębica P. Geomorfologiczne skutki oraz rola lokalnych ulew i powodzi w kształtowaniu rzeźby progu Pogórza Karpackiego (na przykładzie ulewy z czerwca 2006 r. w rejonie Sędziszowa Młp.). Landform Analysis. 2008;8:13–20.
• 20. Ellen S.D., 1988. Description and mechanics of soil slip/ debris flows in the storm. In: Ellen S.D., and Wieczorek G.F., (Editors), Landslides, floods, and marine effects of the storm of January 3–5, 1982, in the San Francisco Bay region, California. U.S. Geological Survey Professional Paper 1434, 63-112.
• 21. Gorczyca E, Krzemień K, Wrońska-Wałach D, Sobucki M. Channel changes due to extreme rainfalls in the Polish Carpathian. In: Loczy D, editor. geomorphological impacts of extreme weather: Case studies from Central and Western Europe. Dordrecht, Heidelberg, New York, London: Springer Geography, Springer; 2013. p. 23–35.
• 22. Šilhán K, Pánek T. Fossil and recent debris flows in medium-high mountains (Moravskoslezskè Beskydy Mts, Czech Republic). Geomorphology. 2010;124(3–4):238– 249. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2010.03.026.
• 23. Starkel L. Złożoność czasowa i przestrzenna opadów ekstremalnych – ich efekty geomorfologiczne i drogi przeciwdziałania im. Landform Analysis. 2011;15:65–80.
• 24. Ziętara T. Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby terenu oraz niszczeniu infrastruktury osadniczej w górnej części dorzecza Wisły. In: Jelonek A, editor. Geomorfologiczne uwarunkowania rozwoju Małopolski. Kraków: Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2002. p. 37–45.
• 25. Bryndal T. Przepływy maksymalne odnotowane podczas gwałtownych wezbrań, spowodowanych krótkotrwałymi ulewnymi opadami deszczu w małych zlewniach karpackich. In: Bogdanowicz R, Fac-Beneda J, editor. Zasoby i ochrona wód. Obieg wody i materii w zlewniach rzecznych. Gdańsk: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego; 2009. p. 329–334.
• 26. Bryndal T. Parametry zlewni, w których wystąpiły lokalne powodzie. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska sectio B – Geographia Geologia Mineralogia et Petrographia. 2008;63:177–200.
• 27. Bryndal T. Identyfikacja małych zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wezbrań na przykładzie Pogórza Dynowskiego, Strzyżowskiego i Przemyskiego. Przegląd Geograficzny. 2011;83(1):5–26.
• 28. Bryndal T. Parametry hydrologiczne gwałtownych wezbrań opadowo-nawalnych w małych zlewniach, w polskiej, słowackiej i rumuńskiej części Karpat. Przegląd Geograficzny. 2014;86(1):5–21.
• 29. Bryndal T. Powodzie błyskawiczne w małych zlewniach karpackich – wybrane aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica. 2015:7(170):69–80.
• 30. Franczak P, Listwan K. Ryzyko powodziowe w małych zlewniach górskich a sposoby zagospodarowania obszarów zalewowych zapisane w aktach planistycznych. Studium przypadku Makowa Podhalańskiego i Kasinki Małej. In: Liro J, Liro M, Krąż P, editor. Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii. Vol. 3. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2015. p. 45–61.
• 31. Franczak P. Rola wielkich wezbrań powodziowych w kształtowaniu życia ludności w zlewni górnej Skawy od XV wieku. In: Krąż P, editor. Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2014. p. 117–129.
• 32. Iwańczak B. Percepcja powodzi w gminie Łomianki. Master thesis [unpublished]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Instytut Geografii Fizycznej; 2009.
• 33. Bryndal T. Identyfikacja małych zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wezbrań w Karpatach Polskich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego; 2014.
• 34. Lenart W. Opad atmosferyczny. In: Soczyńska U, editor. Podstawy hydrologii dynamicznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego; 1993. p. 101–116.
• 35. Parczewski W. Warunki występowania nagłych wezbrań na małych ciekach. Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej. 1960;8(3):1–159.
• 36. Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2005.
• 37. Punzet J. Charakterystyka hydrologiczna rzeki Skawy i jej ważnych dopływów. Acta Hydrobiologica. 1976;18:353–381.
• 38. Książkiewicz M. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Zawoja. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne; 1971.
• 39. Książkiewicz M. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Sucha Beskidzka. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne; 1974.
• 40. Paul Z, Ryłko W. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Rabka. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne; 1987.
• 41. Nalborczyk B. Powódź na Skawie w 1960 roku. Master thesis [unpublished]. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Geografii Fizycznej. Kraków; 1967.
• 42. Jokiel P, Tomalski P. Maksymalne odpływy rzek Polski. Czasopismo Geograficzne. 2004;1–2,83–97.
• 43. Obrębka-Starkelowa B. Klimat Babiej Góry. In: Szafer W, editor. Babiogórski Park Narodowy. Kraków: PWN; 1963. p. 45–68.
• 44. Franczak P. Zagrożenie powodziowe w zlewni górnej Skawy. Master thesis [unpublished]. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Hydrologii. Kraków; 2013.
• 45. Franczak P, Działek J. Przebieg powodzi w badanych obszarach i ich konsekwencje. In: Działek J, Biernacki W, Konieczny R, Fiedeń Ł, Franczak P, Grzeszna K, Listwan-Franczak K, editors. Zanim nadejdzie powódź. Wpływ wyobrażeń przestrzennych, wrażliwości społecznej na klęski żywiołowe oraz komunikowania ryzyka na przygotowanie społeczności lokalnych do powodzi. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2017. p. 37–121.
• 46. Pociask-Karteczka J, Żychowski J. Powodzie błyskawiczne (flash floods) – przyczyny i przebieg. In: Ciupa T, Suligowski R. editors, Woda w mieście. Kielce: Instytut Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego; 2014. p. 213–226.
• 47. Bryndal T. Znaczenie map zagrożenia oraz ryzyka powodziowego w ograniczeniu skutków powodzi błyskawicznych w miastach. In: Ciupa T, Suligowski R, editors. Woda w mieście. Kielce: Instytut Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego; 2014. p. 213–226.
• 48. Działek J, Biernacki W, Konieczny R, Fiedeń Ł, Franczak P, Grzeszna K, Listwan-Franczak K. Understanding flood preparedness: flood memories, social vulnerability and risk communication in Southern Poland. Cham: Springer; 2019.
• 49. Tomica L, Żuławska D. Wykorzystanie analiz przestrzennych do oceny skutków powodzi. Master thesis. Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica; 2002.
• 50. Bednarz S, Leśniakiewicz R. Charakterystyka przyrodnicza Jordanowa. Jordanów: TMZJ; 2013.
• 51. Stachý J, Fal B, Dobczyńska I, Hołdakowska J. Wezbrania rzek polskich w latach 1951–1990. Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej; 1996.
• 52. Gorczyca E, Wrońska-Wałach D. Transformacja małych zlewni górskich podczas opadowych zdarzeń ekstremalnych (Bieszczady). Landform Analysis. 2008;8:25–28.
• 53. Bartnik A, Jokiel P. Geografia wezbrań i powodzi rzecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; 2012.
• 54. Ceklarz K. Górale Babiogórscy w pismach i dokumentach Antoniego Schneidera. In: Słabosz-Palacz K, editor. Górale Babiogórscy w badaniach XIX-wiecznych naukowców. Kraków, Zawoja: Babiogórskie Centrum Kultury im. dr Urszuli Janickiej-Krzywdy; 2019.
• 55. Oszczypko N, Zuber A. Geological and isotopic evidence of diagenetic waters in the Polish Flysch Carpathians. Geologica Carpathica. 2002;53(4):257–268.
• 56. Meldunek z realizacji odbudowy zniszczeń po klęskach żywiołowych w lipcu i sierpniu 2001 roku (powodzie, osuwiska, huragany). Maków Podhalański: Urząd Miasta w Makowie Podhalańskim; 2005.
• 57. Wojtanek T. Monografia Zembrzyc i Marcówki. Tomice; 2009.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).