Etopozyd – frakcja wdychalna : dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

• Autorzy: Soćko Renata

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0013.2532

Warianty tytułu

EN

Etoposide – inhalable fraction : documentation of proposed values of occupational exposure limits (OELs)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Etopozyd w temperaturze pokojowej jest ciałem stałym występującym w postaci białego lub żółtobrązowego, krystalicznego proszku. Jest stosowany jako lek przeciwnowotworowy o działaniu cytotoksycznym i antymitotycznym w leczeniu: nowotworów jądra, ostrej białaczki szpikowej, raka płuca, niedrobnokomórkowego raka płuca, raka kory nadnerczy, raka żołądka, wątrobiaka zarodkowego, ostrej białaczki limfoblastycznej oraz nowotworów mózgu. Zalecany jest także w leczeniu mięsaka Ewinga oraz mięsaka Kaposiego skojarzonego z AIDS. Cytostatyk ten jest dostępny w kapsułkach przyjmowanych drogą pokarmową oraz w postaci koncentratu do sporządzania roztworu do infuzji. Narażenie zawodowe na etopozyd występuje podczas jego: wytwarzania, konfekcjonowania i pakowania oraz stosowania w codziennej praktyce leczniczej oddziałów szpitalnych. Monografię wraz z propozycją normatywu higienicznego dla etopozydu opracowano w ramach kontynuacji prac nad ustalaniem wartości normatywów higienicznych dla cytostatyków. Według raportu Krajowego Konsultanta w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego w 2010 r. liczba pielęgniarek zatrudnionych w placówkach onkologicznych wynosiła łącznie 5 077 (dane niepełne, obejmujące jedynie 12 województw). Na podstawie danych z Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje Chemiczne, ich Mieszaniny, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi narażenie na etopozyd w Polsce w ciągu ostatnich 3 lat miało tendencję rosnącą. W 2015 r. na substancję było narażonych 414 osób. Substancja ta nie została zaklasyfikowana urzędowo w Unii Europejskiej. Większość producentów i importerów etopozydu klasyfikuje go pod kątem działania rakotwórczego do kategorii 1B ze zwrotem zagrożenia: „może powodować raka” oraz do ostrej toksyczności po narażeniu drogą pokarmową do kategorii 4. Głównym skutkiem toksycznego działania etopozydu jako leku jest supresja czynności szpiku kostnego, w wyniku której dochodzi do: neutropenii, granulocytopenii i małopłytkowości, leukopenii, zwiększenia liczby megaloblastów w szpiku kostnym oraz objawów ze strony układu pokarmowego (np. nudności, wymiotów o lekkim lub średnim nasileniu), skurczu oskrzeli, stanu zapalnego błon śluzowych, uczucia niesmaku w ustach, łysienia oraz wtórnej białaczki. Według IARC istnieją ograniczone dowody działania rakotwórczego etopozydu na zwierzęta, natomiast są wystarczające dowody na działanie rakotwórcze etopozydu u ludzi w przypadku łącznego narażenia na cisplatynę i bleomycynę. W IARC zaklasyfikowano etopozyd jako substancję prawdopodobnie rakotwórczą dla ludzi (grupa 2A), a w połączeniu z cisplatyną i bleomycyną jako substancję rakotwórczą dla ludzi (grupa 1.). Działanie genotoksyczne etopozydu wykazano w badaniach przeprowadzonych na materiale ludzkim i zwierzęcym w warunkach in vitro bez aktywacji metabolicznej. Etopozyd powodował zarówno u ludzi, jak i u zwierząt doświadczalnych: występowanie aberracji chromosomowych, wzrost wymiany chromatyd siostrzanych, przerwanie obu lub jednej nici DNA oraz tworzenie mikrojąder. W badaniach doświadczalnych na zwierzętach (myszach, szczurach, królikach) etopozyd wykazywał działanie teratogenne i embriotoksyczne. U kobiet leczonych etopozydem opisano występowanie przejściowych zaburzeń czynności jajników. Wpływ etopozydu na pracę jajników nie zależał jednak od dawki leku lecz od wieku pacjentki. Ponadto u kobiet leczonych etopozydem notowano spontaniczne porody. W niektórych przypadkach wykazano działanie embriotoksyczne leku. Nie stwierdzono wad wrodzonych u dzieci, których matki były leczone samym etopozydem lub w połączeniu z innymi cytostatykami, jak również u dzieci mężczyzn leczonych etopozydem. Skutkiem krytycznym działania etopozydu jako leku jest zahamowanie czynności szpiku kostnego. Najmniejszą dawkę terapeutyczną leku wyznaczono na poziomie 2,37 mg/kg mc./dobę. W Polsce dotychczas nie zostały ustalone wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) etopozydu w środowisku pracy. Przy ustaleniu wartości NDS etopozydu uwzględniono następujące dane: − ustalone przez producentów etopozydu wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego na tę substancję wynoszą 0,0003 lub 0,0007 mg/m3 , − dostępne wyniki badań ludzi i zwierząt nie pozwalają na ustalenie zależności dawka–skutek, − ze względu na działanie: genotoksyczne, rakotwórcze, teratogenne i wpływ na rozrodczość etopozydu w NIOSH przyjęto, że wartość OEL powinna być ustalona na poziomie mniejszym od stężenia 0,01 mg/m3 , − według klasyfikacji proponowanej przez grupę działającą w ramach „Globalnej strategii zarządzania ryzykiem” etopozyd powinien znaleźć się w kategorii zagrożenia 4., tj. substancji dla których wartość OEL w środowisku pracy powinna mieścić się w przedziale 0,001 ÷ 0,01 mg/m3 . Wartość NDS etopozydu zaproponowano na poziomie stężenia ekwiwalentnego do 0,1% najmniejszej stosowanej dawki terapeutycznej u ludzi (2,37 mg/kg mc.), podobnie jak w przypadku innych cytostatyków (np. N-hydroksymocznika, fluorouracylu). Przyjęto dodatkowy współczynnik niepewności „F” na poziomie 10 związany z odległymi skutkami narażenia, tj. działaniem: genotoksycznym, rakotwórczym i reprotoksycznym substancji. Wartość NDS frakcji wdychalnej etopozydu ustalono na poziomie 0,0017 mg/m3 . Nie ma podstaw merytorycznych do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i wartości dopuszczalnego stężenia etopozydu w materiale biologicznym (DSB). Na podstawie danych ilościowych charakteryzujących wchłanianie przez skórę etopozydu, którego masa cząsteczkowa wynosi 588,56, oraz jego słabą rozpuszczalność w wodzie stwierdzono, że substancja charakteryzuje się niewielką zdolnością do przenikania przez skórę. Ze względu na stwierdzone działanie embriotoksyczne na ludzi oraz teratogenne i embriotoksyczne na zwierzęta doświadczalne substancję oznakowano literami „Ft” – substancja o działaniu szkodliwym na rozrodczość. Ponadto przyjęto oznakowanie zalecane przez producentów „Carc 1B” informujące, że jest to substancja rakotwórcza kategorii zagrożenia 1B. Zakres tematyczny artykułu obejmuje zagadnienia zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny środowiska pracy będące przedmiotem badań z zakresu nauk o zdrowiu oraz inżynierii środowiska.

EN

Etoposide at room temperature is a solid present in the form of a white or yellow-brown crystalline powder. It is an anticancer drug with cytotoxic and anti-mitotic activity, used to treat patients with testicular cancer, acute myelogenous leukemia, lung cancer, non-small-cell lung cancer, adrenal cortex cancer, gastric cancer, hepatoblastoma, acute lymphoblastic leukemia and brain tumors. It is also recommended for the treatment of Ewing sarcoma and Kaposi’s sarcoma associated with AIDS. This cytostatic is available in capsules taken with food and in a concentrate for a solution for infusion. Occupational exposure to etoposide occurs during its manufacture, confectioning, packaging and use in everyday treatment practices of hospital wards. The monograph, along with the proposal for a hygiene standard for etoposide, was developed as a continuation of work on the determination of the value of hygiene standards for cytostatics. According to the report of the National Consultant in the field of nursing in 2010 (incomplete data, covering only 12 voivodeships), in total 5077 nurses were employed in oncology facilities. On the basis of data from the Central Register of Data on Exposure to Carcinogenic or Mutagenic Substances, Mixtures, Agents or Technological Processes in Poland exposure to etoposide in Poland in the last three years has been growing. In 2015, 414 people were exposed to the substance. This substance has not been officially classified in the European Union. Most manufacturers of etoposide importers classify it for carcinogenic activity as category 1B with the following phrase on risk: May cause cancer and acute toxicity after oral exposure to category 4. The main effect of the toxicity of etoposide as a medicine is suppression of bone marrow function, which results in neutropenia, granulocytopenia and thrombocytopenia, leukopenia, an increase in the number of megaloblasts in bone marrow and gastrointestinal symptoms (e.g., nausea, vomiting with mild to moderate intensity), bronchospasm, inflammation of mucous membranes, feelings of disgust in the mouth, baldness and secondary leukemia. According to the IARC, there is limited evidence of carcinogenicity of etoposide in animals, but there is sufficient evidence of carcinogenicity of etoposide in humans when there is combined exposure to cisplatin and bleomycin. In IARC, etoposide was classified as probably carcinogenic to humans (Group 2A), and in combination with cisplatin and bleomycin as a carcinogen for humans (Group 1). The genotoxic activity of etoposide has been demonstrated in studies performed on human and animal material in vitro without metabolic activation. Etoposide caused the occurrence of chromosomal aberrations in both humans and laboratory animals, increased sister chromatid exchange, double-strand break in DNA and the micronucleus formation. In laboratory animal studies (mice, rats, rabbits), etoposide was teratogenic and embryotoxic. In women treated with etoposide, transient ovarian dysfunction was reported. The effect of etoposide on ovarian function, however, did not depend on the dose, but on the patient’s age. In addition, spontaneous births were reported in women treated with etoposide. In some cases, the embryotoxic effects of the drug have been demonstrated. There were no congenital malformations in children whose mothers were treated with etoposide alone or in combination with other cytostatics, as well as in children of men treated with etoposide. The critical effect of the action of etoposide as a drug is bone marrow suppression. The lowest therapeutic dose of the drug was found at 2.37 mg/kg/day. In Poland, the maximum permissible concentrations (MAC) of etoposide in the work environment have not yet been established. The following data were taken into account when determining the MAC of etoposide: − occupational exposure levels established by etoposide manufacturers for this substance amount to 0.0003 or 0.0007 mg/m3 , − available results of human and animal studies do not allow to determine the dose-effect relationship, − due to the genotoxic, carcinogenic, teratogenic and reproductive effects of etoposide, NIOSH established that the OEL should be set at a level below 0.01 mg/m3 , − according to the classification proposed by the group operating within the framework of the “Global strategy of risk management”, etoposide should be in category 4, i.e., substances for which the OEL value in the work environment should be in the range of 0.001–0.01 mg/m3 . The MAC value of etoposide was proposed at the level of the concentration equivalent to 0.1% of the lowest therapeutic dose used in humans (2.37 mg/kg), similar to other cytostatics (e.g., N-hydroxyurea, fluorouracil). An additional uncertainty factor “F” of 10 was adopted, related to the long-term effects of exposure, i.e., genotoxic, carcinogenic and reprotoxic effects of the substance. The MAC of the inhalable fraction of etoposide was set at 0.0017 mg/m3 . There is no substantive basis to establish the value of the short-term (STEL) and permissible concentrations in biological material (DSB) for etoposide. Based on quantitative data characterizing skin absorption of etoposide, which has a molecular weight of 588.56 and its poor solubility in water, it has been found that the substance is characterized by a low ability to penetrate the skin. Due to the observed embryotoxicity in humans and teratogenic and embryotoxic etoposide in laboratory animals, the substance was marked with the letters “Ft” – a substance harmful for reproduction. In addition, the “Carc 1B” labeling recommended by the manufacturers, which indicates that this is a category-1B carcinogenic substance, has been accepted. This article discusses the problems of occupational safety and health, which are covered by health sciences and environmental engineering.

Słowa kluczowe

PL

etopozyd; narażenie zawodowe; toksyczność; NDS; nauki o zdrowiu; inżynieria środowiska

EN

etoposide; occupational exposure; toxicity; MAC; health sciences; environmental engineering

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 2 (100)
• Strony: 19--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 115 poz., tab.

Twórcy

autor

Soćko Renata

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera, 91-348 Łódź, ul.św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8 POLAND

Bibliografia

• 1. Achterrath W., Niederle, N., Raettig R, Hilgard, P. (1982). Etoposide – chemistry, preclinical and clinical pharmacology. Cancer Treat. Rev., 9 (suppl. A), 3–13.
• 2. Adewole L.F., Rustin G.J., Newlands E.S., Dent J., Bagshawe, K.D. (1986) Fertility in patients with gestational trophoblastic tumors treated with etoposide. Eur. J. Cancer clin. Oncol., 22, 1479–1482.
• 3. Aisner J., Van Echo D.A., Whitacre C., Wiernik P.H. (1982). A phase I trial of continuous infusion VP16-213 (etoposide). Cancer Chemother. Pharmacol., 7, 157–160.
• 4. American Hospital Formulary Service. Drug Information (2004). McEvoy G.K. (ed.). Bethesda, MD: American Society of Health- -System Pharmacists, Inc. 2004 (Plus Supplements)., p. 990.
• 5. Arbuck S.G., S.G., Douglass H.O., Crom W.R., Goodwin P., Silk Y., Cooper C,. Evans W.E. (1986). Etoposide pharmacokinetics in patients with normal and abnormal organ function. J. Clin. Oncol., 4, 1690–1695.
• 6. Attia S.M., Ahmad S.F., Harisa G.I., Mansour A.M., El Sayed S.M., Bakheet S.A. (2013). Wogonin attenuates etoposide-induced oxidative DNA damage and apoptosis via suppression of oxidative DNA stress and modulation of OGG1 expression Food Chem. Toxicol., 59, 724–30.
• 7. Baza leków (2017) [https://bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst. html?id=281].
• 8. BioVision, Inc. SDS (2011). Etoposide [http://www.biovision. com/documentation/sds/1043_SDS.pdf].
• 9. Berger N.A., Chatterjee S., Schmotzer J.A., Helms S.R. (1991). Etoposide (VP-16-213)-induced gene alterations: potential contribution to cell death. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 88, 8740–8743.
• 10. Bokemeyer C., Schmoll H. J. (1993). Secondary neoplasms following treatment of malignant germ cell tumors. J. clin. Oncol., 11, 1703–1709.
• 11. Borisenko G.G., Martin I., Zhao Q., Amoscato A.A., Tyurina Y.Y., Kagan V.E. (2004). Glutathione propagates oxidative stress triggered by myeloperoxidase in HL-60 cells. The Journal of Biological Chemistry, 279(22), 23453–23462.
• 12. Bregman C.L., Buroker R.A., Hirth R.S., Crosswell A.R. Durham S.K. (1994). Etoposide and BMY-40481-induced sensory neuropathy in mice. Toxicol. Pathol., 22, 528–535.
• 13. Broggini M., Rossi C., Benfenati E., D’Incalci M., Fanelli R., Gariboldi P. (1985). Horseradish peroxidase/hydrogen peroxide-catalyzed oxidation of VP16-213. Identification of a new metabolite. Chem. Biol. Interactions, 55, 215–224.
• 14. Brunet S., Sureda A., Mateu R., Domingo-Albás A. (1993). Full-term pregnancy in a patient diagnosed with acute leukemia treated with a protocol including VP-16 (Letter to the Editor).] Med. clin. Barcelona, 100, 757–758 (in Spanish).
• 15. Buller R.E., Darrow V., Manetta A., Porto M, DiSaia P.J. (1992). Conservative surgical management of dysgerminoma concomitant with pregnancy. Obstet. Gynecol., 79, 887–890.
• 16. Charakterystyka Produktu Leczniczego (2017). Rejestr Produktów Leczniczych. [internet: NL/H/2469/001/DC/001. 23.08.2017].
• 17. ChemIDplus A TOXNET DATABASE (2017) [https://chem. nlm.nih.gov/chemidplus/rn/33419-42-0].
• 18. Cheng K.C., Cahill D.S., Kasai H., Nishimura S., Loeb L.A. (1992). 8-Hydroxyguanine, an abundant form of oxidative DNA damage, causes G-T and A-C substitutions. J. Biol. Chem., 267,166–72.
• 19. Choo Y.C., Chan S.Y.W., Wong L.C., Ma H.K. (1985). Ovarian dysfunction in patients with gestational trophoblastic neoplasia treated with short intensive courses of etoposide (VP-16- 213). Cancer, 55, 2348–2352.
• 20. Clark P.I., Slevin M.L. (1987). The clinical pharmacology of etoposide and teniposide. Clin. Pharmacokinet., 12, 223–252.
• 21. Clark P.I., Slevin M.L., Joel S.P., Osborne R.J., Talbot D.I., Johnson P.W.M., Reznek R., Masud T., Gregory W., Wrigley P.F.M. (1994). A randomized trial of two etoposide schedules in small-cell lung cancer. The influence of pharmacokinetics on efficacy and Toxicity. J. clin. Oncol., 12, 1427–1435.
• 22. Colombo T., Broggini M., Vaghi M., Amato G., Erba E. i D’Incalci M. (1986). Comparison between VP 16 and VM 26 in Lewis lung carcinoma of the mouse. Eur. J. Cancer clin. Oncol., 22, 173–179.
• 23. Cayman Chemical Company SDS etoposide (2015).
• 24. D’Incalci M., Farina P., Sessa C., Mangioni C., Conter V., Masera G., Rocchetti M., Pisoni M.B., Piazza E., Beer M., CavallF. (1982). Pharmacokinetics of VP16-213 given by different administration methods. Cancer Chemother. Pharmacol., 7, 141–145.
• 25. D’Incalci M., Sessa C., Rossi C., Roviaro G., Mangioni C. (1985). Pharmacokinetics of etoposide in gestochoriocarcinoma. Cancer Treat. Rep., 69, 69–72.
• 26. D’Incalci M., Rossi C., Zucchetti M., Urso R., Cavalli F., Mangioni C., Willems Y., Sessa C. (1986). Pharmacokinetics of etoposide in patients with abnormal renal and hepatic function. Cancer Res., 46, 2566–2571.
• 27. ECHA, European Chemical Agency (2019) [http://echa.europa.eu/pl/information-on-chemicals/cl-inventory-database/-/ discli/details/118826].
• 28. Eherts D. (2004). Control banding from the pharma perspective. Staying ahead of the regulation, society of chemical hazard communication. SCHC FALL 2004 MEETING, October 26–27, Arlington, VA.
• 29. EMD Chemicals (2009). Inc., SDS etoposide.
• 30. Fleming R.A., Miller A.A., Stewart C.F. (1989). Prolonged oral etoposide as second-line therapy for platinum – resistant and… Etoposide: an update. Clin. Pharm. 8 (4), 274-93.
• 31. Gantchev T.G., Hunting D.J. (1998). The ortho-quinone metabolite of the anticancer drug etoposide (VP-16) is a potent inhibitor of the topoisomerase II/DNA cleavable complex. Mol. Pharmacol., 53, 422–428.
• 32. Gerres L., Brämswig J.H., Schlegel W., Jürgens H., Schellong G. (1998). The effects of etoposide on testicular function in boys treated for Hodgkin’s disease. Cancer, 83, 2217–2222.
• 33. Hakovirta H., Parvinen M., Lähdetie J. (1993). Effects of etoposide on stage-specific DNA synthesis during rat spermatogenesis. Mutat. Res., 301, 189–193.
• 34. Hande K.R., Wedlund P.J., Noone R.M., Wilkinson G.R., Greco F.A., Wolff S.N. (1984). Pharmacokinetics of high-dose etoposide (VP-16-213) administered to cancer patients. Cancer Res., 44, 379–382.
• 35. Hande K., Anthony L., Hamilton R., Bennett R., Sweetman B., Branch R. (1988). Identification of etoposide glucuronide as a major metabolite of etoposide in the rat and rabbit. Cancer Res., 48, 1829–1834.
• 36. Hande K.R., Wolff S.N., Greco F.A., Hainsworth J.D., Reed G., Johnson D.H. (1990). Etoposide kinetics in patients with obstructive jaundice. J. clin. Oncol., 8, 1101–1107.
• 37. Hande K.R., Krozely M.G., Greco F.A., Hainsworth J.D., Johnson D.H. (1993). Bioavailability of low-dose oral etoposide. J. clin. Oncol., 11, 374–377.
• 38. Haim N., Nemec J., Roman J., Sinha B.K. (1987). Peroxidase- -catalyzed metabolism of etoposide (VP-16-213) and covalent binding of reactive intermediates to cellular macromolecules. Cancer Res., 47, 5835–5840.
• 39. Hainsworth J.D., Greco F.A. (1995). Etoposide: twenty years later. Ann. Oncol., 6, 325–341.
• 40. Hansch C., Leo A. (1995). Exploring QSAR. Hydrophobic, Electronic, and Steric Constants. ACS Prof Ref Book. Heller SR, consult. ed., Washington, DC: Amer Chem Soc. p. 188.
• 41. Harvey V.J., Slevin M.L., Joel S.P., Johnston A., Wrigley P.F.M. (1986). The effect of dose on the bioavailability of oral etoposide. Cancer Chemother. Pharmacol., 16, 178–181.
• 42. Holthuis J.J.M., Postmus P.E., Van Oort W.J., Hulshoff B., Verleun H., Sleijfer D.T., Mulder N.H. (1986). Pharmacokinetics of high dose etoposide (VP 16-213). Eur. J. Cancer clin. Oncol., 22, 1149–1155.
• 43. Holthuis J.J.M. (1988). Etoposide and teniposide. Bioanalysis, metabolism and clinical pharmacokinetics. Pharm. Weekbl. Sci., 10, 101–116.
• 44. Hudson M.M., Weinstein H.J., Donaldson S.S., Greenwald C., Kun L., Tarbell N.J., Humphrey W.A., Rupp C., Marina N.M., Wilimas J., Link M.P. (1993). Acute hypersensitivity reactions to etoposide in a VEPAregimen for Hodgkin’s disease. J. clin. Oncol., 11, 1080–1084.
• 45. Haupt R., Fears T.R., Rosso P., Colella R., Loiacono G., de Terlizzi M., Mancini A., Comelli A., Indolfi P., Donfrancesco A., Operamolla P., Grazia G., Ceci A., Tucker M.A. (1994). Increased risk of secondary leukemia after single-agent treatment with etoposide for Langerhans’ cell histiocytosis. Pediatr. Hematol. Oncol., 11, 499–507.
• 46. Haupt R., Fears T.R., Heise A., Gadner H., Loiacono G., De Terlizzi M., Tucker M.A. (1997). Risk of secondary leukemia after treatment with etoposide (VP-16) for Langerhans’ cell histiocytosis in Italian and Austrian – German populations. Int. J. Cancer, 71, 9–13.
• 47. Igwemezie L.N., Kaul S., Barbhaiya R.H. (1995). Assessment of toxicokinetics and toxicodynamics following intravenous administration of etoposide phosphate in beagle dogs. Pharm. Res., 12, 117–123.
• 48. IARC (2000). Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans. Geneva: World Health Organization, International Agency for Research on Cancer, 1972-PRESENT (Multivolume work) [http://monographs. iarc.fr/ENG/Classification/index.php p. V76 374].
• 49. Intas Pharmaceuticals Ltd, SDS (2013) [http://accord-healthcare.com/msds/North%20America/USA/MSDS-ETOPOSIDE-DP-003.pdf].
• 50. Joel S.P., Clark P.I., Slevin M.L. (1995a). Stability of the i.v. and oral formulations of etoposide in solution. Cancer Chemother. Pharmacol., 37, 117–124.
• 51. Joel S.P., Hall M., Gaver R.C., Slevin M.L. (1995b). Complete recovery of radioactivity after administration of 14C-etoposide in man (abstract). Proc. ann. Meet. Am. Soc. clin. Oncol., 14, 1.
• 52. Joel S.P., Shah R., Clark P.I., Slevin M.L. (1996). Predicting etoposide toxicity: Relationship to organ function and protein binding. J. clin. Oncol., 14, 257–267.
• 53. Kagan V.E., Yalowich J.C., Borisenko G.G., Tyurina Y.Y., Tyurin V.A., Thampatty P., Fabisiak J.P. (1999). Mechanism-based chemopreventive strategies against etoposide-induced acute myeloid leukemia: free radical/antioxidant approach. Mol. Pharmacol. 56, 494–506.
• 54. Kagan V.E., Kuzmenko A.I., Tyurina Y.Y., Shvedova A.A., Matsura T., Yalowich J.C. (2001). Pro-oxidant and antioxidant mechanisms of etoposide in HL-60 cells: role of myeloperoxidase. Cancer Res. 61(21), 7777–84.
• 55. Kellie S.J., Crist W.M., Pui C.H., Crone M.E., Fairclough D.L., Rodman J.H., Rivera G.K. (1991). Hypersensitivity reactions to epipodophyllotoxins in children with acute lymphoblastic leukemia. Cancer, 67, 1070–1075.
• 56. Kalyanaraman B., Nemec J., Sinha B.K. (1989). Characterization of free radicals produced during oxidation of etoposide (VP-16) and its catechol and quinone derivatives. An ESR Study. Biochemistry, 28, 4839–4846.
• 57. Klaunig J.E., Kamendulis L.M., Hocevar B.A. (2010). Oxidative Stress and Oxidative Damage in Carcinogenesis. Toxicologic. Pathology 38, 96–109.
• 58. Kusaka M., Tanaka T., Fujimoto S. (1994). Local etoposide injection for treatment of tubal pregnancy with cardiac activity. Int. J. Fertil. Menopausal Stud., 39, 11–13.
• 59. Liliemark E., Söderhäll S., Sirzea F., Gruber A., Ösby E., Björkholm M., Zhou R., Peterson C., Liliemark J. (1996). Higher in vivo protein binding of etoposide in children compared with adult cancer patients. Cancer Lett., 106, 97–100.
• 60. Liu B., Earl H.M., Poole C.J., Dunn J., Kerr D.J. (1995). Etoposide protein binding in cancer patients. Cancer Chemother. Pharmacol., 36, 506–512.
• 61. Mahgoub N., Taylor B.R., Le Beau M.M., Gratiot M., Carlson K.M., Atwater S.K., Jacks T., Shannon K.M. (1999). Myeloid malignancies induced by alkylating agents in Nf1 mice. Blood, 93, 3617–3623.
• 62. van Maanen J.M.S., De Ruiter C., Kootstra P.R., de Vries J., Pinedo H.M. (1986). Free radical formation from the antineoplastic agent VP 16-213. Free Radic. Res. Commun., 1, 263–272.
• 63. van Maanen J.M.S., de Vries J., Pappie D., van den Akker E., Lafleur V.M., Retèl J., van der Greef J., Pinedo H.M. (1987). Cytochrome P-450-mediated O-demethylation: A route in the metabolic activation of etoposide (VP-16-213). Cancer Res., 47, 4658–4662.
• 64. van Maanen J.M.S., Lafleur M.V., Mans D.R., van den Akker E., De Ruiter C., Kootstra P.R., Pappie D., de-Vries J., Retel J., Pinedo H.M. (1988). Effects of the ortho-quinone and catechol of the antitumor drug VP-16-213 on the biological activity of single-stranded and double-stranded phi X174 DNA. Biochem. Pharmacol., 37, 3579–3589.
• 65. Matsui H., Seki K., Sekiya S., Takamizawa H. (1997). Reproductive status in GTD treated with etoposide. J. reprod. Med., 42, 104–110.
• 66. Merck Index (2001). O’Neil M.J., ed; 13th ed, Whitehouse Station, NJ Merck & Co. p. 687.
• 67. Meylan WM., Howard P.H. ( 1991). Bond contribution method for estimating Henry’s Law constants. Environ. Toxicol. Chem. 10, 1283–93.
• 68. Mirkes P.E., Zwelling L.A. (1990). Embryotoxicity of the intercalating agents m-AMSA and o-AMSA and the epipodophyllotoxin VP-15 in postimplantation rat embryos in vitro. Teratology 41, 679–688.
• 69. Mross K., Bewermeier P., Krüger W., Stockschläder M., Zander A., Hossfeld D.K. (1994). Pharmacokinetics of undiluted or diluted high-dose etoposide with or without busulfan administered to patients with hematologic malignancies. J. clin. Oncol., 12, 1468–1474.
• 70. Murphy C.P., Harden E.A., Herzig R.H. (1993). Dose-related cutaneous toxicities with etoposide. Cancer 71, 3153–3155.
• 71. Murray N.A, Acolet D., Deane M., Price J., Roberts I.A.G. (1994). Fetal marrow suppression after maternal chemotherapy for leukaemia. Arch. Dis. Child., 71 F209–F210.
• 72. Nagao T., Yoshimura S., Saito Y., Imai K. (1999). Developmental toxicity of the topoisomerase inhibitor, etoposide, in rabbits after intravenous administration. Teratog. Carcinog. Mutag., 19, 233–241.
• 73. NIOSH (2016). List of antineoplastic and other hazardous drugs in healthcare settings. Department of Health and Human Services. Centers for Disease Control and Prevention National Institute for Occupational Safety and Health.
• 74. Nguyen L., Chatelut E., Chevreau C., Tranchand B., Lochon I., Bachaud J.M., Pujol A., Houin G., Bugat R., Canal P. (1998). Population pharmacokinetics of total and unbound etoposide. Cancer Chemother. Pharmacol., 41, 125–132.
• 75. Nowicki M.O., Falinski R., Koptyra M., Slupianek A., Stoklosa T., Gloc E., Nieborowska-Skorska M., Blasiak J., Skorski T. (2004). BCR/ABL oncogenic kinase promotes unfaithful repair of the reactive oxygen species-dependent DNA double strand breaks. Blood. 104, 3746–3753.
• 76. O’Dwyer P.J., Weiss R.B. (1984). Hypersensitivity reactions induced by etoposide. Cancer Treat. Rep., 68, 959–961.
• 77. Pandita T.K., Hittelman W.N. (1992). Initial chromosome damage but not DNA damage is greater in ataxia telangiectasia cells. Radiat. Res. 130, 94–103.
• 78. Pfizer Ltd SDS (2012).Etoposide.
• 79. Pedersen-Bjergaard J., Daugaard G., Hansen S.W., Philip P., Larsen S.O., Rorth M. (1991). Increased risk of myelodysplasia and leukaemia after etoposide, cisplatin, and bleomycin for germ-cell tumours. Lancet 338, 359–363.
• 80. Pflüger K.H., Hahn M., Holz J.B., Schmidt L., Köhl P., Fritsch H.W., Jungclas H., Havemann K. (1993). Pharmacokinetics of etoposide: Correlation of pharmacokinetic parameters with clinical conditions. Cancer Chemother. Pharmacol. 31, 350–356.
• 81. Postmus P.E., Holthuis J.J., Haaxma-Reiche H., Mulder N.H., Vencken L.M., van Oort W.J., Sleijfer D.T., Sluiter H.J. (1984a). Penetration of VP 16-213 into cerebrospinal fluid after high- -dose intravenous administration. J. Clin. Oncol. 2, 215–220.
• 82. Postmus P.E., Mulder N.H., Sleijfer D.T., Meinesz A.F., Vriesendorp R., de Vries E.G. (1984b). High-dose etoposide for refractory malignancies. A phase I study. Cancer Treat. Rep. 68, 1471–1474.
• 83. PubChem Open Chemistry Database (2017) [https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/etoposide].
• 84. Raffles A., Williams J., Costeloe K., Clark P. (1989). Transplacental effects of maternal cancer chemotherapy. Case report. Br. J. Obstet. Gynaecol. 96, 1099–1100.
• 85. Ratain M.J., Kaminer L.S., Bitran J.D., Larson R.A., Le Beau M.M., Skosey C., Purl S., Hoffman P.C., Wade J., Vardiman J.W., Daly K., Rowley J.D., Golomb H.M. (1987). Acute nonlymphocytic leukemia following etoposide and cisplatin combination chemotherapy for advanced non-small-cell carcinoma of the lung. Blood 70, 1412–1417.
• 86. Relling M.V., Evans R., Dass C., Desiderio D.M., Nemec J. (1992). Human cytochrome P450 metabolism of teniposide and etoposide. J. Pharmacol. exp. Ther. 261, 491–496.
• 87. Relling M.V., Nemec, J., Schuetz E.G., Schuetz J.D., Gonzalez F.J., Korzekwa K.R. (1994). O-Demethylation of epipodophyllotoxins is catalyzed by human cytochrome P450 3A4. Mol. Pharmacol. 45, 352–358.
• 88. Richardson Ch., Jasin M. (2000). Frequent chromosomal translocations induced by DNA double-strand breaks. Nature 405(8), 697–700.
• 89. Rideout J.M., Ayres D.C., Lim C.K., Peters T.J. (1984). Determination of etoposide (VP16-213) and teniposide (VM-20) in serum by high-performance liquid chromatography with electrochemical detection. J. Pharm. Biomed. Anal. 2, 125–128.
• 90. Rodriguez J.M., Haggag M. (1995). VACOP-B chemotherapy for high grade non-Hodgkin’s lymphoma in pregnancy. Clin. Oncol. 7, 319–320.
• 91. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16.12.2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/648/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie WE nr 1907/2006 ze zm. Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 790/2009).
• 92. Sallmyr A., Fan J., Datta K., Kim K.T., Grosu D., Shapiro P., Small D., Rassool F. (2008). Internal tandem duplication of FLT3 (FLT3/ITD) induces increased ROS production, DNAdamage, and misrepair: implications for poor prognosis inAML. Blood. 111, 3173-3182.
• 93. Segna R.A., Mitchell D.R., Misas J.E. (1990). Successful treatment of cervical pregnancywith oral etoposide. Obstet. Gynecol. 76, 945–947.
• 94. Sieber S.M., Whang-Peng J., Botkin C., Knutsen T. (1978). Teratogenic and cytogenetic effects of some plant-derived antitumor agents (vincristine, colchicine, maytansine, VP-16-213 and VM-26) in mice. Teratology 18, 31–47.
• 95. Slevin M.L., Joel S.P., Whomsley R., Devenport K., Harvey V.J., Osborne R.J., Wrigley P.F.M. (1989). The effect of dose on the bioavailability of oral etoposide: Confirmation of a clinically relevant observation. Cancer Chemother. Pharmacol. 24, 329– 331.
• 96. Slevin M.L. (1991). The clinical pharmacology of etoposide. Cancer 67, 319–329. Sprawozdanie Stenograficzne (2012).
• 97. Sprawozdanie Stenograficzne z 13. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 26 kwietnia 2012 r.
• 98. Stähelin H. (1976). Delayed toxicity of epipodophyllotoxin derivatives (VM 26 and VP 16-213), due to a local effect. Eur. J. Cancer 12, 925–931.
• 99. Stephenson W.T., Poirier S.M., Rubin L., Einhorn L.H. (1995). Evaluation of reproductive capacity in germ cell tumor patients following treatment with cisplatin etoposide, and bleomycin. J. Clin. Oncol. 13, 2278–2280.
• 100. Stewart D.J., Richard M.T., Hugenholtz H., Dennery J.M., Belanger R., Gerin-Lajoie J., Montpetit V., Nundy D., Prior J., Hopkins H.S. (1984). Penetration of VP-16 (etoposide) into human intracerebral and extracerebral tumors. J. Neuro-oncol. 2, 133–139.
• 101. Stremetzne S., Jaehde U., Kasper R., Beyer J., Siegert W., Schunack W. (1997). Considerable plasma levels of a cytotoxic etoposide metabolite in patients undergoing high-dose chemotherapy. Eur. J. Cancer 33, 978–979.
• 102. Suciu D. (1990). Inhibition of DNA synthesis and cytotoxic effects of some DNA topoisomerase II and gyrase inhibitors in Chinese hamster V79 cells. Mutat. Res. 243, 213–218.
• 103. Sugita K., Furukawa T., Tsuchida M., Okawa Y., Nakazawa S., Akatsuka J., Ohira M., Nishimura K. (1993). High frequency of etoposide (VP-16)-related secondary leukemia in children with non-Hodgkin’s lymphoma. Am. J. pediatr. Hematol. Oncol. 15, 99–104.
• 104. Takahashi N., Kai S., Kohmura H., Ishikawa K., Kuroyanagi K., Hamajima Y, Ohta S., Kadota T., Kawano S., Ohtak K. (1986a). Reproduction studies of VP 16-213. I. Oral administration to rats prior to and in the early stages of pregnancy. J. Toxicol. Sci. 11 (Suppl. 1), 177–194 (in Japanese).
• 105. Takahashi N., Kai S., Kohmura H., Ishikawa K., Kuroyanagi K., Hamajima Y, Ohta S., Kadota T., Kawano S., Ohta K. (1986b). Reproduction studies of VP 16-213. IV. Oral administration to rats during the perinatal and lactation periods. J. Toxicol. Sci. 11 (Suppl. 1), 241–261 (in Japanese).
• 106. Takahashi N., Kai S., Kohmura H., Ishikawa K., Tanaka T., Kuroyanagi K., Hamajima Y., Ohta S., Kadota T,. Kawano S. (1986c). Reproduction studies of VP 16-213 V. Intravenous administration to rats prior to and in the early stages of pregnancy. J. Toxicol. Sci. 11 (Suppl. 1), 263–279 (in Japanese).
• 107. Takahashi N., Kai S., Kohmura H., Ishikawa K., Kuroyanagi K., Hamajima Y, i in. (1986d). Reproduction studies of VP 16- 213. VI. Intravenous administration to rats during the perinatal and lactation periods. J. Toxicol. Sci. 11 (Suppl. 1), 281–300 (in Japanese).
• 108. Takahashi N., Kai S., Kohmura H., Ishikawa K., Kuroyanagi K., Hamajima (1986e) [Reproduction studies of VP 16-213. III. Oraladministration to rabbits during the period of fetal organogenesis.] J. Toxicol. Sci., 11 (Suppl. 1), 227–239 (in Japanese).
• 109. TEVA, SDS, SAFETY DATA SHEET ETOPOSIDE (2009).
• 110. Thomson (2004). Micromedex. Drug Information for the Health Care Professional. 24th ed. Volume 1. Plus Updates. Content Reviewed by the United States Pharmacopeial Convention, Inc. Greenwood Village, CO. 2004., p. 1326.
• 111. Toxnet (2019). Toxicology Data Network (HSDB) [baza danych, https://toxnet.nlmnih.gov/cgibin/sis/htmlgen?HSDB].
• 112. Tyurina Y.Y., Tyurin V.A., Yalowich J.C., Quinn P.J., Claycamp H.G., Schor N.F., Pitt B.R., Kagan V.E. (1995). Phenoxyl radicals of etoposide (VP-16) can directly oxidize intracellular thiols: protective versus damaging effects of phenolic antioxidants. Toxicol. Appl. Pharmacol. 131(2), 277–88.
• 113. Weiss R.B. (1992). Hypersensitivity reactions. Semin. Oncol. 19, 458–477.
• 114. Vlasova I.I., Feng W.H., Goff J.P., Giorgianni A., Do D., Gollin S.M., Lewis D.W., Kagan V.E., Yalowich J.C. (2011). Myeloperoxidase-dependent oxidation of etoposide in human myeloid progenitor CD34+ cells. Mol Pharmacol. 79, 479–487.
• 115. Yagita M., Ieki Y., Onishi R., Huang C.L., Adachi M., Horiike S., Konaka Y., Taki T., Miyake M. (1998). Therapy-related leukemia and myelodysplasia following oral administration of etoposide for recurrent breast cancer. Int. J. Oncol. 13, 91–96.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).