Contemporary threats to selected palace-park complex of the Zamoyski Entail

• Autorzy: Boguszewska K. L. , Boguszewska M.

Warianty tytułu

PL

Problematyka współczesnych zagrożeń wybranych zespołów pałacowo-parkowych Ordynacji Zamoyskiej

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

The Zamoyski Entail was the 4^th entail to be created in the lands of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Its establishment is associated with Jan Zamoyski, Chancellor and Grand Crown Hetman. The Zamoyski family became the owners of the estates through its inheritance and purchase. They also erected their own residences, surrounded by park complexes. For example Klemensów founded by the 7^th entailer Tomasz Zamoyski, Różanka on the Bug River with the no longer existent palace or the palace and park in Adampol, which currently houses a tuberculosis hospital. The purpose of the presented article is to present representative buildings of palace and park complexes of the entail as well as their spatial transformations especially resulting from defragmentation of garden complexes during the agrarian reform and the transition period. The research also analyses changes in ownership of palace and park complexes and their evolving functions. The article also attempts to describe the greatest threats, along with their characteristics and impact on the historic gardens belonging to the former Zamoyski Entail.

PL

Ordynacja Zamoyska była czwartą utworzoną na ziemiach Rzeczypospolitej. Jej powstanie wiąże się z osobą Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego. Ród Zamoyskich stawał się właścicielem majątków w wyniku dziedziczenia, a także zakupów. Wznosił również własne siedziby, którym towarzyszyły założenia parkowe. Jednym z takich przykładów był Klemensów, fundacji VII Ordynata Tomasza Zamoyskiego, Różanka nad Bugiem z niezachowanym obecnie budynkiem pałacu czy zespół pałacowo-parkowy w Adampolu, na którego terenie mieści się obecnie szpital przeciwgruźliczy. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie reprezentacyjnych obiektów założeń pałacowo-parkowych Ordynacji oraz ich przekształceń pod względem przestrzennym – defragmentacji kompozycji ogrodowej w wyniku reformy rolnej i transformacji ustrojowej. Pod uwagę wzięte zostaną także zmiany własności zespołów pałacowo-parkowych oraz pełnionych przez nie funkcji. W artykule podjęto też próbę opisania największych zagrożeń wraz z ich charakterystyką oraz wpływem na historyczne ogrody wchodzące w skład dawnej Ordynacji Zamoyskiej.

Słowa kluczowe

EN

Zamoyski Entail; palace-park complex; transformation; defragmentation; change of function

PL

Ordynacja Zamoyska; założenie pałacowo-parkowe; przekształcenia; defragmentacja; zmiana funkcji

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2015
• Tom: Y. 112, iss. 5-A
• Strony: 15--31
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., il.

Twórcy

autor

Boguszewska K. L.

• Department of Landscape Architecture, Faculty of Horticulture and Landscape Architecture, University of Life Sciences in Lublin

autor

Boguszewska M.

Bibliografia

• A. Tarnawski, Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana w kor. (1572-1605), Lwów 1935.
• R. Orłowski, Szkice z dziejów Ordynacji Zamojskiej w XVIII wieku. Polski wariant zachodnioeuropejskich dóbr rodzinnych, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, Zamość 2011.
• B. Kwiatkowski, Folwarki Lubelszczyzny. Historia rozwoju i zabudowy, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2012.
• R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej, T. II, Ossolineum 1991-1997.
• G. Rąkowski, Polska egzotyczna II, Rewasz, Pruszków 2000.
• P.A. Czyż, Zamoyscy na ziemiach włodawskich, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 8, 2010.
• J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, idea media, Lublin 1998.
• K. Pałubska, K. Pudelska, Zmiany własnościowe i ich wpływ na stan zabytków i przekształcenia granic historycznych założeń parkowych Lubelszczyzny, [w:] Planowanie krajobrazu. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, Lublin 2013.
• W kręgu Augusta Zamoyskiego. Studia z historii sztuki. W czterdziestą rocznicę śmierci artysty, pod red. L. Lameńskiego i E. Błotnickiej-Mazur, Gminny Ośrodek Kultury w Jabłoniu, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Jabłońskiej w Jabłoniu, Lubelski Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Jabłoń 2011.
• D. Fijałkowski wraz z M. Kseniakiem są autorami publikacji Parki wiejskie Lubelszczyzny. Stan, ochrona i rewaloryzacja biocenotyczna, PWN, 1983.
• A. Przysada, Historia zespołu pałacowo-parkowego. Za: http://www.szczebrzeszyn.pl/2009/03/historia-zespolu-palacowo-parkowego, dostęp: 10.09.2014).
• A. Urbanowicz, Klemensów wraca do Zamoyskich?, „Tygodnik Zamojski”, 29 lipca 2009. Za: http://www.tygodnikzamojski.pl/artykul/12750/klemensow-wraca-do-zamoyskich.html, dostęp: 7.06.2012).
• A. Hucz, Aktywność rodziny Zamoyskich z Włodawy, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Kozłówka 2001.
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 4, poz. 16-17), s. 18-21.

Uwagi

EN

Results of research on the palace-park complexes in Klemensów, Jabłoń and Adampol are presented based on Kamila Boguszewska's doctoral dissertation entitled Architektura obiektów towarzyszących założeniom rezydencjonalnym w Polsce południowo-wschodniej (obszar Lubelszczyzny) written under the supervision of PhD. DSc. Eng. Arch. Elżbieta Przesmycka, Assoc. Prof. at WUT, and defended at the Wroclaw University of Technology in 2013.