Grybów. Charakterystyka rozplanowania miasta lokacyjnego w oparciu o wyniki badań nad wielkością i kształtem działki siedliskowej

• Autorzy: Malik R.

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK50GRYBOW

Warianty tytułu

EN

Grybow. Characteristics of spatial planning of a chartered town based on studies of the size and shape of a settlement plot

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Grybów – jedno z najstarszych miast królewskich lokowanych na pograniczu Beskidu Niskiego i Pogórza Rożnowskiego – ujawnia w swej strukturze przestrzennej, mimo oczywistych przekształceń związanych z wielowiekowym funkcjonowaniem miasta, wiele niemal klasycznych cech średniowiecznych, zdefiniowanych planów rozwiązywanych w terenie w oparciu o zasadę ortogonu. Potwierdzają to prowadzone przez autora badania układu przestrzennego Grybowa w oparciu o wielkość i kształt parceli mieszczańskiej. Już sam wybór miejsca pod założenie miasta jest niemal typowy dla lokacji tego okresu. Również wielkość założonego tu miasta mieści się w zbiorze średnich wielkości powierzchni, jaką zajmowała niemal większość ówczesnych miast małopolskich. W stosowane wówczas kanony wpisuje się także operowanie globalnym bilansem terenu przewidywanego pod nadania siedliskowe, wielkość rynku oraz przestrzeń zajęta przez wewnętrzny układ komunikacyjny. Przytoczone tu cechy nie wyczerpują jednak całości zagadnienia. Możemy dodać do nich zasadę kształtowania przestrzeni miejskiej w oparciu o z góry przyjęty moduł i stypizowaną pod względem swoich wymiarów działkę siedliskową.

EN

Grybów – one of the oldest royal towns founded on the borderline of the Beskid Niski mountain range and Pogórze Rożnowskie, despite obvious transformations resulting from centuries-long functioning of the town, reveals in its spatial structure many almost classical medieval features, defined plans solved using the orthogon principle. It has been confirmed by the research of the spatial layout of Grybow on the basis of the size and shape of a burgher’s plot, carried out by the author. The selection of the site for establishing the town is almost typical for foundations of that time. Also the size of the town founded here fits into the set of average areas covered by the majority of towns in Lesser Poland at that period. Using a global balance of land intended for settlement grants, the size of the market square and the area covered by the internal communications layout also fit the canons applied at the times. However, the features quoted here do not exhaust the whole issue. We can add to them the principle of shaping the urban space on the basis of a module approved in advance and a settlement plot of standardized dimensions.

Słowa kluczowe

PL

Grybów; urbanistyka; średniowiecze

EN

Grybow; urban planning; medieval period

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 50
• Strony: 64--73
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Malik R.

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Katedra Historii Architektury, Urbanistyki i Sztuki Powszechnej

Bibliografia

• 1. B. Wyrozumska, Drogi w Ziemi Krakowskiej do końca XVI wieku. Prace Komisji Nauk Historycznych, PAN Kraków 1977, s. 80.
• 2. Plan katastralny miasta Grybowa z roku 1846 w skali 1:2880. Oryginał w zbiorach Kriegsarchiv w Wiedniu.
• 3. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. III, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876–1905, nr 662; Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu pod red. T. Jurka, edycja elektroniczna http://www.slownik.ihpan.edu.pl,
• 4. A. Jakubowski, Sprawozdanie dr Adama Jakubowskiego burmistrza miasta Grybowa z 20-letniego urzędowania oraz dodatek zawierający sumariusz praw, przywileji miasta Grybowa przez królów polskich nadanych (…), Grybów 1908.
• 5. M. Knapikówna, Grybów. Historia, urbanistyka, zabudowa (wstępna dokumentacja naukowa), mpis, Zespół Dokumentacyjny przy Katedrze Historii Sztuki Nowożytnej UJ, 1958, archiwum WKZ Nowy Sącz.
• 6. A. Berdecka, Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, tom LV, PAN 1982.
• 7. B. Krasnowolski, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze Ziemi Krakowskiej w XIII i XIV wieku, część I i II, Kraków 2004.
• 8. G. Chomicki, Topografia i zabudowa Grybowa od schyłku XVI do końca XVIII w. [w:] D. Quirini-Popławska, Grybów. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 1, Kraków 1992, t. 2, Kraków 1995, s. 93–164.
• 9. F. Kiryk, Z dziejów miast w zachodniej części ziemi bieckiej do roku1520, [w:] F. Kiryk, Nad rzeką Ropą, Kraków 1968, s. 93–154,
• 10. F. Kiryk Rozwój urbanizacji Małopolski XIII-XV w., Województwo krakowskie (powiaty południowe), Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Monografia nr 70, Kraków 1985, s. 117–122.
• 11. K. Baczkowski, Dzieje Grybowa i wsi podrybowskich w XIV- -XVI w. [w:] D. Quirini-Popławska, Grybów…, op. cit., s. 59–92.
• 12. Monumenta Poloniae Vaticana, t. II, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913–1914.
• 13. T. Ładogórski, Studia nad zaludnieniem Polski w XIV wieku, Wrocław 1958, s. 199.
• 14. A. Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370. Chronologia i rozmieszczenie, Przegląd Historyczny, tom LXV, zeszyt 4/1974, s. 598.
• 15. B. Krasnowolski, Lokacyjne…, część II, Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, Kraków 2004, s. 76.
• 16. Mieg Karte des Konigreichs Galizien und Lodomerien.
• 17. Austriacka mapa sztabowa z lat 1861–1864 w skali 1:28 800, oryginał w Kriegsarchiv w Wiedniu.
• 18. J. Pudelko, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki (dalej KAiU), 1964, z. 1, s. 3–26;
• 19. J. Pudelko, Działka lokacyjna w strukturze przestrzennej średniowiecznych miast śląskich XIII wieku, KAiU/1964, z. 2, s. 115–136;
• 20. S. Golachowski, J. Pudełko, O analizie metrologiczno-geometrycznej planów osiedli średniowiecznych, KAiU/1963, t. VIII, z. 3, s. 287–298.
• 21. R. Malik, Tymbark. O budowie i kształcie miasta lokacyjnego w oparciu o analizę wielkości i kształtu działki lokacyjnej, Wiadomości Konserwatorskie 43/2015, s. 28–37;
• 22. R. Malik, Słomniki. Charakterystyka budowy przestrzennej miasta średniowiecznego w oparciu o analizę wielkości działki lokacyjnej, Wiadomości Konserwatorskie 33/2013, s. 47–53.
• 23. J. Pudełko, Rynki w planach miast śląska, KAiU t.IV, z. 3–4, s. 250.