Warunki występowania erozji w obszarze stacji narciarskich w Karpatach Polskich

• Autorzy: Piątek Dawid , Krzemień Kazimierz , Gołąb Agata

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana-041-002

Warianty tytułu

EN

Conditions for the occurrence of erosion in the area of ski resorts in the Polish Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wzrost popularności turystyki narciarskiej wpływa na intensywny rozwój stacji narciarskich, w szczególności tych posiadających koleje linowe. W literaturze szeroko opisywane są przyrodnicze skutki narciarstwa, również wpływ na rzeźbę terenu. Jednakże, nie ma opracowań wskazujących stacje narciarskie jako obszary o zwiększonej podatności na erozję oraz skalę przestrzenną tego zjawiska. Celem badań było poznanie warunków wystąpienia erozji oraz intensywnego przeobrażania stoków w strefie stacji narciarskich na przykładzie Karpat Polskich. W tym celu, z wykorzystaniem danych GUGiK, oprogramowania GIS oraz metod statystycznych przeprowadzono analizę liczby, położenia i morfologii stoków narciarskich oraz sposobów ich utrzymania. Dokonano również podziału stacji narciarskich ze względu na typy rzeźby w ich otoczeniu oraz dominujące procesy morfogenetyczne. Uzyskane parametry morfometryczne oraz dane o infrastrukturze stacji narciarskich wykorzystano w analizie składowych głównych (PCA), która pozwoliła na wytypowanie stacji narciarskich o największej podatności na erozję w Karpatach Polskich. Otrzymane wyniki wskazują, że stacje narciarskie w masywie Skrzycznego charakteryzują się największym zagrożeniem wystąpienia erozji. Zwrócono również uwagę na duży potencjał erozyjny stacji na Kasprowym Wierchu oraz stacji w najwyższych partiach Beskidów. Wykazano, że najmniejszy potencjał erozyjny cechuje nisko położone, niewielkie stacje narciarskie. Badania wskazują również na istotną rolę sztucznego naśnieżania oraz występowania nieciągłej pokrywy roślinnej na warunki wystąpienia erozji w obszarze nartostrad niezależnie od energii rzeźby.

EN

Increasing in popularity of skiing lead to intensive development of ski resorts, especially these with cable transport. In the literature is a wide characteristic of environmental effects of skiing as well as the impact on the relief. However, there is a lack of works presenting ski resorts as areas with higher susceptibility to erosion and the spatial scale of the phenomenon. For this purpose, with the use of Head Office of Geodesy and Cartography (GUGiK) data, GIS software and statistical methods, an analysis of the number, location and morphology of ski slopes and the methods of their maintaining was carried out. The ski resorts were also divided according to the types of relief in their surroundings and the dominant morphogenetic processes. The obtained morphometric parameters and data about the infrastructure of ski resorts were used in the principal component analysis (PCA) allowed to select ski resorts with the highest susceptibility to erosion in the Polish Carpathians. The obtained results indicate that the ski stations in the Skrzyczne massif are characterized by the highest risk of erosion. Attention was also paid to the high erosion potential of the station on Kasprowy Wierch and the stations in the highest parts of the Beskids. It has been shown that the lowest erosion potential is found low mountains, small ski resorts. The research also indicates a significant role of artificial snowmaking and the presence of discontinuous vegetation cover on the conditions of erosion in the area of ski slopes, regardless of the relief energy.

Słowa kluczowe

PL

erozja; narciarstwo; energia rzeźby; GIS; Karpaty Polskie

EN

erosion; skiing; relief energy; GIS; Polish Carpathians

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 41
• Strony: 17--31
• Opis fizyczny: Bibliogr. 87 poz., rys.

Twórcy

autor

Piątek Dawid

• Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-2532-0161

autor

Krzemień Kazimierz

• Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-9417-1243

autor

Gołąb Agata

• Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

• https://orcid.org/0000-0001-8032-503X

Bibliografia

• Baranowska-Janota M., 1978. Metoda wyznaczania terenów dla narciarstwa zjazdowego. Człowiek i Środowisko 2 (2): 43–51.
• Barni E., Freppaz M., Siniscalco C. 2007. Interactions between vegetation, roots and soil stability in restored high-altitude ski runs in the Alps. Arctic, Antarctic, and Alpine Research 39(1): 25–33. DOI: 10.1007/s10531-010-9808-y.
• Bayfield N.G., 1996. Long-term changes in colonization of bulldozed ski pistes at Cairn Gorm, Scotland. Journal of Applied Ecology 33: 1359–1365.
• Bernatek-Jakiel A., Jakiel M., Krzemień K., 2017. Piping dynamics in mid-altitude mountain under a temperate climate: Bieszczady Mountains, eastern Carpathians. Earth Surface Processes and Landforms 42(9): 1419–1433. DOI: 10.1002/esp.4160.
• Bernatek-Jakiel A., Krzemień K., Jakiel M., 2016. Formy sufozyjne w Bieszczadach (Karpaty Wschodnie). Roczniki Bieszczadzkie 24: 249–262.
• Brunsden D., Allison R. J., 1986. Mountains and highlands. W: P.G.Fookes, P. R.Vaughan (red.), A Handbook of Engineering Geomorphology. Surrey University Press, Guildford: 150–165.
• Candela R.M., 1982. Piste de ski et erosion anthropique dans les Alpes du Sud. Méditerranée 46(3–4): 51–55.
• Cebulska, M., Twardosz, R., 2020. Zróżnicowanie skrajnych sum miesięcznych opadów atmosferycznych w polskich Karpatach Zachodnich i ich przedpolu. Przegląd Geofizyczny 1-2: 55-68. DOI: 10.32045/PG-2020-004.
• Ciołkosz A., Guzik C., Luc M., Trzepacz P., 2011. Zmiany użytkowania ziemi w Karpatach Polskich w okresie 1988–2006. IGiGP UJ, Kraków.
• David G.C.L., Bledsoe B.P., Merritt D.M., Wohl E., 2009. The impacts of ski slope development on stream channel morphology in the White River National Forest, Colorado, USA. Geomorphology 103: 375–388. DOI: 10.1016/j.geomorph.2008.07.003.
• Dobija A., 1981. Sezonowa zmienność odpływu w zlewni górnej Wisły (po Zawichost). Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 53: 51–112.
• Duda E., Ziaja W., 2010. Wpływ turystyki i rekreacji na środowisko przyrodnicze i krajobraz Białki Tatrzańskiej. Problemy Ekologii Krajobrazu 27: 131–140.
• Dynowska I., 1995. Wody. W: J.Warszyńska (red.), Karpaty. Polskie Przyroda, człowiek i jego działalność. UJ, Kraków: 49–67.
• Elsasser H., Messerli P., 2001. The Vulnerability of the Snow Industry in the Swiss Alps. Mountain Research and Development 21 (4): 335–339. DOI: 10.1659/0276-4741(2001)021[0335:TVOTSI]2.0.CO;2.
• Embleton C., Whalley W. B., 1985. Energia, siły i reakcje. W: C.Embleton, J.B.Thornes (red.), Geomorfologia dynamiczna, PWN, Warszawa: 26–58.
• Fidelus-Orzechowska J, Strzyżowski D, Cebulski J, Wrońska-Wałach D., 2020. A Quantitative Analysis of Surface Changes on an Abandoned Forest Road in the Lejowa Valley (Tatra Mountains, Poland). Remote Sensing: 12(20): 3467. DOI: 10.3390/rs12203467.
• Fidelus-Orzechowska J., Gorczyca E., Krzemień K., 2017. Geomorfologiczne skutki gospodarki turystycznej w Tatrach. TPN, IGiGP UJ, Kraków.
• Fidelus-Orzechowska J., Wrońska-Wałach, D., Cebulski, J., Żelazny M., 2018. Effect of the construction of ski runs on changes in relief in a mountain catchment (Inner Carpathians, Southern Poland). Science of the Total Environment 630: 1298–1308. DOI: 10.1016/j.scitotenv.2018.02.305.
• Froehlich W., Słupik J., 1986. Rola dróg w kształtowaniu spływu i erozji w karpackich zlewniach fliszowych. Przegląd Geograficzny 58 (1–2): 129–160.
• Gil E., 1986. Rola użytkowania ziemi w przebiegu spływu powierzchniowego i spłukiwania na stokach fliszowych. Przegląd Geograficzny 58(1–2): 51–65.
• Gorczyca E., 2004. Przekształcanie stoków fliszowych przez ruchy masowe podczas katastrofalnych opadów (dorzecze Łososiny). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Gorczyca E., 2016. Rozwój górskich żwirodennych koryt rzecznych w warunkach antropopresji. IGiGP UJ, Kraków.
• Gorczyca E., Krzemień K., Wrońska-Wałach D., Boniecki M., 2014. Significance of extreme hydro-geomorphological events in the transformation of mountain valleys (Northern Slopes of the Western Tatra Range, Carpathian Mountains, Poland). Catena 121: 127–141. DOI: 10.1016/j.catena.2014.05.004.
• GUGiK [Główny Urząd Geodezji i Karografii], 2017. Geoportal: Ortofotomapa wysokorozdzielcza. Online: mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html. (dostęp: 12.01.2022).
• GUGiK [Główny Urząd Geodezji i Karografii], 2019. Geoportal:Numeryczny Model Terenu – PL-KRON86_NH. Online: mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html. (dostęp: 12.01.2022).
• GUGiK [Główny Urząd Geodezji i Karografii], 2019. Geoportal:Ortofotomapa. Online: mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html. (dostęp: 12.01.2022).
• Hess, M. T. 1965. Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
• Holden A., 1998. The use of visitor understanding in skiing management and development decisions at the Cairngorm mountains Scotland. Tourism Management 19(2): 145–152. DOI: 0.1016/S0261-5177(97)00106-4.
• Izmaiłow B., Kaszowski L., Krzemień K., Święchowicz J. 1995. Rzeźba. W: J.Warszyńska (red.), Karpaty Polskie. Przyroda,złowiek i jego działalność. Uniwersytet Jagielloński, Kraków: 23–30.
• Kaszowski L., Kotarba A., 1985. Mapa współczesnych procesów morfogenetycznych TPN. Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane–Kraków.
• Keller T., Pielmeier C., Rixen C., Gadient F., Gustafsson D., Stähli M., 2004. Impact of artificial snowand ski-slope grooming on snowpack properties and soil thermal regime in a sub-alpine ski area. Annals of Glaciology 38: 314–318. DOI: 10.3189/172756404781815310.
• Kłapa M., 1970. Problématique et méthodes de rechereches de la station scientifique de l’Institut de Géographie de l’Academie Polonaise des Sciences à Hala Gąsienicowa dans les Tatras. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 4: 205–217.
• Kłapa M., 1980. Procesy morfogenetyczne i ich związek z sezonowymi zmianami pogody w otoczeniu Hali Gąsienicowej w Tatrach. Dokumentacja Geograficzna 4.
• Korpak J., 2007. The influence of river training on mountains channel changes (Polish Carpathians Mountains). Geomorphology 92: 166–181. DOI: 10.1016/j.geomorph.2006.07.037.
• Korpak J., Krzemień K., Radecki-Pawlik A., 2008. Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 4.
• Kotarba A. Kaszowski L. Krzemień K., 1987. High-mountain denudational system of the Polish Tatra Mountains. Geographical Studies, Special Issue No.3, Wrocław.
• Kotarba A., 1976. Współczesne modelowanie węglanowych stoków wysokogórskich: na przykładzie Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich. Prace Geograficzne, Polska Akademia Nauk.
• Kotarba A., Starkel L., 1972. Holocene morphogenetic altitudinal zones in the Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho--Balcanica 6: 21–35.
• Kroczak R., Fidelus-Orzechowska J., Bucała-Hrabia A., Bryndal T., 2018. Land use and land cover changes in small Carpathian catchments between the mid-19th and early 21st centuries and their record on the land surface. Journal of Mountain Science 15(12): 2561–2578. DOI: 10.1007/s11629-018-5095-y.
• Krzemień K., 1988. The dynamics of debris flows in the upper part of the Starorobociańska Valley (Western Tatra Mts). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 23: 123–144.
• Krzemień K., 1997. Morfologiczne skutki gospodarki turystycznej w obszarze wysokogórskim na przykładzie masywu les Monts Dore (Francja). W: B.Domański (red.), Geografia, człowiek, gospodarka. IG UJ, Kraków: 277–286.
• Krzemień K., Kłapyta P., 2018. Current state of knowledge and turning points in geomorphologic studies on the present-day evolution of the Tatra Mountains. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 51–52: 107–137.
• Krzemień K., Libelt P., Mączka T., 1995. Geomorphological conditions of the timberline in the Western Tatra Mountains. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 98: 153–170.
• Krzemień, K., 2008. Contemporary landform development in the Monts Dore Massif, France. Geographia Polonica 81(1): 67–78.
• Krzemień, K., 2010. Les transformations contemporaines du relief du massif du Mont- Dore. W: D.Ricard (red.), Développement durable des territories: de la mobilization des acteurs aux demarches participatives. Clermont-Ferrand: 353–378.
• Krzemień, K., Gorczyca E., 2021a. Stan koryt rzek i potoków górskich w warunkach seminaturalnych i silnej antropopresji na przykładzie Karpat Polskich. W: E.Gorczyca, A.Pawlik, K.Krzemień (red.), Procesy fluwialne a utrzymanie rzek i potoków górskich. IGiGP UJ: 13–24.
• Krzemień, K., Gorczyca E., 2021b. Główne etapy antropopresji w dnach dolin rzek i potoków karpackich. W: E.Gorczyca, A.Pawlik, K.Krzemień (red.), Procesy fluwialne a utrzymanie rzek i potoków górskich. IGiGP UJ: 25–32.
• Krzesiwo K., 2014. Rozwój i funkcjonowanie stacji narciarskich w polskich Karpatach. IGiGP UJ, Kraków.
• Książkiewicz M., 1972. Budowa geologiczna Polski. T. 4, Tektonika. Cz. 3, Karpaty. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Lach J., 1984. Geomorfologiczne skutki antropopresji rolniczej w wybranych częściach Karpat i ich Pogórza. Prace Monograficzne WSP w Krakowie 66: 1–120.
• Łajczak A., 1996. Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na erozję gleby w obszarze podszczytowym Pilska. Studia Naturae 41: 131–159.
• Margielewski W., Święchowicz J., Starkel L., Łajczak A., Pietrzak M., 2008. Współczesna ewolucja rzeźby Karpat fliszowych. W:L.Starkel, A.Kostrzewski, A.Kotarba, K.Krzemień (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. SGP, IGiGP UJ, IGiPZ PAN, Kraków: 57–133.
• Meybeck M., Green P., Vörösmarty C., 2001. A new typology for mountains and other relief classes. Mountain research and development 21(1): 34–45. DOI: 10.1659/0276-4741(2001)021[0034:ANTFMA]2.0.CO;2.
• Mosimann T., 1985. Geo-ecological impacts of ski piste construction on in the Swiss Alps. Applied Geography 5(1): 29–37. DOI: 10.1016/0143-6228(85)90004-9.
• MTiGM [Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej], 1998. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie. Dz.U. z 1998 r. nr 151, poz. 987, Dział VIII, Rozdział 2.
• Obrębska-Starklowa B., Hess M., Olecki Z., Trepińska J., Kowanetz L., 1995. Klimat, W: J.Warszyńska (red.), Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność. UJ, Kraków: 31–47.
• Oszczypko N., Ślączka A., Żytko K. 2008. Regionalizacja tektoniczna Polski – Karpaty zewnętrzne i zapadlisko przedkarpackie. Przegląd Geologiczny 56: 927–935.
• Oszczypko N.,1995. Budowa geologiczna. W: J.Warszyńska (red.), Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność. UJ, Kraków: 15–22.
• Piątek D., 2019. Oddziaływanie inwestycji narciarskiej na przekształcanie rzeźby Pogórza Gubałowskiego. MS, Zakład Geomorfologii, IGiGP UJ. Pintar M., Mali B., Kraigher H., 2009. The impact of ski slopes management on Krvavec ski resort (Slovenia) on hydrological functions of soils. Biologia 64 (3):639–642. DOI: 10.2478/s11756-009-0101-z.
• Płaczkowska E., Krzemień K., 2018. Natural conditions of coarse bedload transport in headwater catchments (Western Tatras, Poland). Geografiska Annaler Series A Physical Geography 100(4): 370–387. DOI: 10.1080/04353676.2018.1522957.
• Pop O., Guitton M., Surdeanu V.,2009. L’erosion surles sentiers de randonnee et leurs amenagements dans le Massif du Sancy (Massif Central Français). Studia Universitatis Babes-Bolyai, Geographia 54(2): 193–202.
• Price L.W., 1981. Mountains & man: a study of process and environment. University of California Press.
• Rączkowska Z, 2007. Współczesna rzeźba peryglacjalna wysokich gór Europy. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 212.
• Rączkowska Z., 2008. Współczesna ewolucja rzeźby Tatr, W: L.Starkel, A.Kostrzewski, A.Kotarba, K.Krzemień (red.), Wspłóczesne przemiany rzeźby Polski. SGP, IGiGP UJ, IGiPZ PAN,Kraków: 35–56.
• Rączkowska Z., 2021. Współczesna ewolucja rzeźby Tatr, W: A.Kostrzewski, K.Krzemień, P.Migoń, L.Starkel, M.Winowski, Z.Zwoliński (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 95–222.
• Rączkowska Z., Krzemień K., 2021. Współczesne przemiany rzeźby Tatr – uwarunkowania i tendencje. W: A.Chrobak, Z.Rączkowska, J.Szwagrzyk, T.Zwijacz-Kozica (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek. Zmiany w Tatrach – Zagrożenia istniejące i potencjalne. Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków: 11–32.
• Ries J.B., 1996. Landscape damage by skiing at the Schauinsland in the Black Forest, Germany. Mountain Research and Development 16(1): 27–40. DOI: 10.1080/04353676.2018.1522957.
• Ristić R., Kašanin-Grubin M., Radić B., Nikić Z., Vasiljević N., 2012. Land degradation at the Stara Planina ski resort. Environmental Management 49(3): 580–592. DOI: 10.1007/s00267-012-9812-y.
• Roux-Fouillet P., Wipf S., Rixen Ch., 2011. Long-term impacts of ski piste management on alpine vegetation and soils. Journal of Applied Ecology 48(4):906–915. DOI: 10.1111/j.1365--2664.2011.01964.x.
• Ruth-Balaganskaya E., Myllynen-Malinen K., 2000. Soil nutrient status and revegetation practices of downhill skiing areas in Finnish Lapland — a case study of Mt. Ylläs. Landscape and Urban Planning 50(4): 259–268. DOI: 10.1016/S0169-2046(00)00067-0.
• Sibley R. G., 1982. Ski Resort Planning and Development. Foundation for the Technical Advancement of Local Government Engineering in Victoria, Melbourne.
• Skionline 2021. Baza stacji narciarskich. Online: https://www.skionline.pl/stacje/polska,kraj,1.html. (dostęp: 18.12.2021).
• Slaymaker O., Embleton-Hamann C., 2009. Mountains. W: O.Slaymaker, T.Spencer, C.Embleton-Hamann (red.), Geomorphology and global environmental change. Cambridge University Press.
• Stanisz A., 2007. Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z medycyny. StatSoft Polska, Kraków t. 1.
• Starkel L., 1960. Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie. Wydawnictwo Geologiczne. Warszawa.
• Starkel L., 1972. Charakterystyka rzeźby Polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich 10.
• Starkel L., 1986. Role of the Vistulian and Holocene in the evolution of relief of the Poland’s territory. Biuletyn Peryglacjalny 31: 261–273.
• Starkel L., 2004. Klimatyczne czy antropogeniczne przyspieszenie obiegu wody i materii w ostatnich tysiącleciach na obszarze Polski. W: Z.Śnieszko (red.), Zmiany środowiska geograficznego w dobie gospodarki rolno-hodowlanej. Studia z Obszaru Polski, Katowice: 29–36.
• Starkel L., Bucała A., 2013. Postępująca recesja rolnictwa a zmiany w środowisku przyrodniczym polskich Karpat. Przegląd Geograficzny 85(1): 15–29.
• Święchowicz J., Margielewski W., Starkel L., Łajczak A., Pietrzak M., Krzemień K., Gorczyca E., Bucała-Hrabia A., 2021. Współczesna ewolucja rzeźby Karpat Zewnętrznych i Podhala, W: A.Kostrzewski, K.Krzemień, P.Migoń, L.Starkel, M.Winowski, Z.Zwoliński (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 95–222.
• Troll C., 1973. High Mountain belts between the polar caps and the equator: their definition and lower limit. Arctic and Alpine Research 5(3): 19–28.
• Tsuyuzaki S., 1994. Environmental deterioration resulting from ski-resort construction in Japan. Environmental Conservation 21(2): 121–125. DOI: 10.1017/S0376892900024541.
• Valde-Nowak P., 1988. Etapy i strefy zasiedlenia Karpat polskich w neolicie i na początku epoki brązu. Ossolineum, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Wipf S., Rixen C., Fischer M., Schmid B., Stoeckli V., 2005. Effects of ski piste preparation on alpine vegetation. Journal of Applied Ecology 42(2):306–316. DOI: 10.1111/j.1365--2664.2005.01011.x.
• Wrońska-Wałach D., Cebulski, J., Fidelus-Orzechowska, J., Żelazny M., Piątek D., 2019. Impact of ski run construction on atypical channel head development. Science of the Total Environment 692: 791–805. DOI: 10.1016/j.scitotenv.2019.07.083.
• Wrońska-Wałach D., Żelazny M., Małek S., Krakowian K., Dąbek N., 2018. Channel heads in mountain catchments subject to human impact–the Skrzyczne range in Southern Poland. Geomorphology 308: 190–203. DOI: 10.1016/j.geomorph.2018.02.005.
• Yamada S., 1999. Mountain ordering: A method for classifying mountains based on their morphometry. Earth Surface Processes and Landforms 24(7): 653–660. DOI: 10.1002/(SICI)1096--9837(199907)24:7<653::AID-ESP984>3.0.CO;2-A.